Rubik Anlaşmalar

Son yıllarda otomatik bilgi değişiminin dünya çapında uygulanması için yapılan girişimlerin bazı ülkeleri tedirgin ettiği bilinmektedir. Özellikle banka gizliliğinde sıkı geleneğe sahip veya düşük vergili ülkeler otomatik bilgi değişiminin ülkelerindeki

364 _{https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/11/10/savings-taxation-directive-}

repealed/(10/08/2020).

365 _{Geçiş süresi (the transitional period), AB’nin İsviçre, Andorra, Liechtestein, Monaco ve San Marino ile}

Vergide OECD Bilgi Değişimi Model Anlaşmasında (2002) tanımlanan faiz ödemelerinde talep üzerine bilgi değişimi ile ilgili anlaşma yapması ve Konseyin oy birliği ile OECD MVA’da tanımlanan faiz ödemelerinde talep üzerine bilgi değişimine Birleşik Devletlerin taahhütte bulunması üzerinde uzlaşı sağlamaları halinde sonra erecektir (Tasarruf Direktifi, md. 10).

366 _{Tasarruf Direktifi, md. 11.} 367 _{Tasarruf Direktifi, md. 12.} 368 _{C. H. Panayi, agm., s. 7.}

yatırımları ve sermayeyi ürküteceği endişesine kapılmaktadırlar. Bu nedenle, genel olarak

ülkeler otomatik bilgi değişimi standardını369 _{ilk kabul eden olmamak için uluslararası}

baskılara direnmeye çalışırlar. Endişeler, otomatik bilgi değişimi uygulamalarına rubik model veya anonim vergi tevkifatı modeli olarak bilinen alternatif bir yaklaşımın

oluşmasıyla sonuçlanmıştır.370 _{Modele göre kaynak ülke kendi mukimi olmayan vergi}

mükelleflerinin kimlik, gelir veya varlık bilgilerini açıklamaksızın yalnızca yapılan vergi tevkifatı bilgisini mukim ülkeye göndermektedir. Böylece, mukim ülke kendi mukimleriyle ilgili vergi gelirlerini elde ederken kaynak ülke de banka gizliliği düzenlemelerine uygun davranmış olmaktadır.

Kendisi üye olmamakla birlikte İsviçre’nin AB ülkeleriyle yaptıkları Rubik anlaşmalar AB bünyesindeki otomatik bilgi değişimi kapsamında değerlendirilmektedir. Tasarruf direktifinin ilk versiyonuna benzer biçimde Rubik anlaşmalarda detaylı raporlama yerine vergi tevkifatı yeterli görülür ve mükellefler yabancı kaynaklı gelirlerini mukim ülkede beyan etmek zorunda kalmazlar. Ödeyici acente olarak bir banka, hesaplar üzerinde vergi tevkifatı yapmakta, ancak sahiplerinin kimliklerini banka gizliliğini sürdürmek adına ifşa etmemektedir. Bunun karşılığında ise mukim ülke gelirin bilgisi yerine vergi tevkifatından kaynaklanan vergi gelirini anonim biçimde elde etmektedir. Ücretler, yönetici ücretleri ve gayrimaddi haklar gibi bazı gelir türleri Rubik anlaşmalar kapsamında yer almadığından bu anlaşmaların anılan gelir türlerine olan gelir geçiş ve aktarmalarına, vergi tevkifatıyla veya bir ifşa ihtimaliyle karşılaşılmamasını sağlamak

üzere zemin oluşturduğu da bilinen bir durumdur.371

Rubik terimi Macar mimar ve heykeltıraş Erno Rubik tarafından 1974 yılında icat

edilen ve Rubik küpü olarak bilinen bulmaca özellikli küpe dayanmaktadır.372 Beyaz, sarı,

turuncu, kırmızı, yeşil ve mavi renklerden oluşan 26 küçük küp, bir büyük küp oluşturmaktadır. Amaç küpün altı tarafını da tek renkte birleştirmeyi başarabilmektir. Bunu yaparken küpte herhangi bir kırılma ve parçalanma mümkün değildir. Rubik küpü

369 _{21 Temmuz 2014’te OECD, Vergide Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine Dair Otomatik}

Bilgi Değişimi Standardı’nı yayımlamıştır (www.oecd.org/ctp/exchange-of-tax-information/standard-for- automatic-exchangeof-financial-information-in-tax-matters.htm (14/09/2020)). Standart, ülkeleri finansal kuruluşlardan detaylı hesap bilgileri temin etmeye ve bu bilgileri otomatik olarak yıllık bazda diğer ülke ve egemenlik alanları ile değişime tabi tutmaya çağırmıştır.

370 _{Vokhidjon Urinov, “The Rubik Model: An Alternative for Automatic Tax Information Exchange}

Regimes?”, Bulletin For International Taxation, IBFD, January 28, 2015,s. 1.

371 _{C. H. Panayi, agm., s. 15.} 372 _{V. Urinov, agm., s. 3.}

dünyanın en çok satan oyuncakları arasında yerini almıştır.373 _{Ancak mucidin amacı,} dünyanın en çok satan oyuncaklarından birini icat etmekten ziyade küpün parçalarını mekanizmanın bütünlüğünü bozmadan bağımsızca hareket ettirmek suretiyle yapısal bir

sorunun nasıl ortadan kalktığını göstermektir.374

Rubik modelin veya anlaşmalarının amacı, bilgi değişimi mekanizmasının işleyiş bütünlüğünü bozmadan uluslararası vergi bilgisi paylaşımı ihtiyacı ile banka gizliliği ve güvenliğine ilişkin yasal düzenleme ihtiyacı arasındaki gerilime bir çözüm geliştirmektir. Rubik modeli her iki sistemin bütünlüğünü korumak adına bir yandan mukim ülkeye mukimlerinin yabancı ülke kaynaklı gelirleri üzerindeki vergileri tahsil etme izni verirken, diğer yandan eş zamanlı olarak kaynak ülkenin bankacılık ve finansal gizlilik yasalarına uygun davranmasını temin eder. Bir başka ifadeyle model, mukim ülkenin kendi mükelleflerinin yabancı ülke kaynaklı gelirleri üzerinden vergi tahsilini mümkün kılarken kaynak ülkenin bu mükelleflerin kimlik ve diğer önemli bilgilerini iletmesini

zorunlu tutmaz.375

Rubik modelde dar mükelleflerin yabancı varlık sahibi olduğu bir ülke; (a) varlıktan kaynaklanan gelir üzerinden vergi tevkifatını yapar, (b) toplanan vergileri bir araya getirir, (c) toplanan vergileri mükelleflerin kimlikleri, gelirleri veya varlıklarına ilişkin bilgileri ifşa etmeksizin mükelleflerin mukim olduğu ülkenin vergi idaresine

transfer eder.376 _{Sonuç olarak kaynak ülke mukim ülkeye vergi bilgisi yerine vergi geliri}

sağlamış olur.

2 Haziran 2004 tarihli AB-İsviçre, 15 Kasım 2004 tarihli Andora-AB, 29 Kasım 2004 tarihli AB-Lihtenştayn, 29 Kasım 2004 tarihli AB-San Marino, 7 Aralık 2004 tarihli AB-Monaco, 6 Ekim 2011 tarihli İsviçre-Birleşik Krallık (20 Mart 2012’de revize edilmiştir), 13 Ekim 2012 tarihli Avusturya-İsviçre anlaşmaları, Rubik tipi anlaşmalar

arasında sayılabilmektedir.377 Bununla birlikte, 27 Mayıs 2015 tarihli AB ve İsviçre

arasında imzalanan uluslararası vergi uyumunu amaçlayan finansal hesap bilgilerinin otomatik değişimine dair anlaşma, 2004 tarihli anlaşmayı güncellemekte ve tasarruf gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin Mart 2014’te güncellenen AB direktifindekilere

373 _{https://www.businessinsider.com/how-rubiks-cube-became-one-of-bestselling-toys-in-history-erno-}

rubik-2018-10 (12/08/2020).

374 _{David Singmaster, Notes on Rubik’s Magic Cube, Enslow Publishers, New Jersey, 1981; V. Urinov,}

agm., s. 3.

375 _{V. Urinov, agm., s. 3.} 376 _{V. Urinov, agm., s. 2.} 377 _{V. Urinov, agm., s. 2.}

denk güçlü kurallar içermektedir.378 _{Bu anlaşmayla AB ve İsviçre’nin, mukimlerinin} finansal hesap bilgilerini 2018 yılından itibaren otomatik ve daha kapsamlı biçimde değişime tabi tuttukları gerçeği, vergi kaçıran ve vergiden kaçınan mükelleflerin gelirlerini İsviçre bankalarında artık beyan dışı bırakamayacaklarını ortaya koymaktadır. Anlaşma, OECD 2014 Küresel Standardı tarafından belirlenen finansal hesap bilgilerinin

otomatik değişimi sistematiğiyle uyumludur.379 _{Otomatik bilgi değişimi küresel}

standardına uyum sağlayan ülkelerin hızla artmaya başladığı dikkate alınırsa bu anlaşmaların devamının geleceği ve İsviçre’nin diğer ülkelerle vergi tevkifatı öngören anlaşmalarının sonlandırılabileceği anlaşılmaktadır.

Rubik anlaşmaların son yıllarda önemi artan ve yaygınlaşan otomatik bilgi değişimi standardıyla olan uyumsuzluğu ve vergi bilgisindeki anonimliği korumasının

küresel mali şeffaflık eğilimiyle çelişmesi dikkat çekmektedir.380 _{Diğer bir anlatımla, bu}

anlaşmaların karmaşıklığı bir yana sınır ötesi bilgi akışını yavaşlatması ve vergi bilgilerinin bulanıklaşmasına yol açması, küresel vergi şeffaflığının gerçekleştirilmesinde

bir engel olarak kabul edilmektedir.381 Vergi kaçakçılığı ve vergiden kaçınmalara karşı

otomatik bilgi değişimi standardı üzerinde küresel bir uzlaşının söz konusu olduğu bir gündemde, değişime tabi tutulacak bilginin anonimliğinin sürdürülmesinin uygun bir politika olmadığı söylenebilir.