Milletler Cemiyeti Çalışmaları

Vergilendirmede uluslararası koordinasyona yönelik düzenlemelerin kökeni ağırlıkla iki dünya savaşı arasında yapılan, günümüzde Birleşmiş Milletler’in temeli kabul edilebilecek Milletler Cemiyeti çalışmalarına dayandırılabilir. Milletler Cemiyeti Mali Komitesi tarafından tasarlanan ikili vergi anlaşması modellerinin uluslararası vergilendirme öğretisine kazandırdığı temel ilkeler ve anahtar terimler hâlen

kullanılmaya devam etmektedir. Mali Komite’nin dört ekonomist223 _{ile başlattığı çifte}

vergilendirmenin temel esasları, vergilendirme yetkisinin paylaşımı ve ekonomik

etkilerine dair çalışmalar 1923 Raporu ile sonuçlanmıştır.224

Rapor esas itibarıyla mukim ülke vergilendirmesini kabul etmekle birlikte vergilendirme yetkisinin dağıtımının tek bir ilkeye dayanmasının mümkün olmadığını,

diğer yaklaşımların da dikkate alınabileceğini ortaya koymaktadır.225 _{Dolayısıyla, aktif}

gelirler için mukim ülkenin vergilendirme yetkisinin, pasif özellikli gelirler için kaynak

ülke vergilendirmesinin de söz konusu olabileceği bir sistem doğmuştur.226 _Ayrıca,

yapılan çalışmalar boyunca çifte vergilendirme sorununun ortadan kaldırılmasının çok taraflı bir anlaşmayla mümkün olup olmadığı tartışma konusu olmuş ve tartışmalar

günümüze kadar gelmiştir.227

222 _{A. Tezel, Uluslararası Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ve Türkiye Uygulaması, s. 9; B. Yaltı}

Soydan, age., s. 37.

223 _{Profesörler Bruins, Einaudi, Seligman ve Joshua Stamp.}

224 _{Sol Picciotto, International Business Taxation: A study in the Internationalization of Business}

Regulation, Cambridge University Press, Electronic Edition, 2013, s. 18-19.

225 _{League of Nations, Report on Double Taxation: Report and Resolutions, Submitted to the Financial}

Committe by Professors Bruins, Einaudi, Seligman and Sir Josiah Stamp, Geneva, 1923, s. 18-28; S. Çevik, age., s. 115.

226 _{League of Nations, s. 40-51; S. Çevik, age., s. 115.} 227 _{S. Çevik, age., s. 114-115.}

Ekonomistlerin raporundan önce Mali Komite, çifte vergilendirme sorununun ortadan kaldırılmasına yönelik düzenlemelerin teknik yönlerini çalışarak bir rapora bağlamak üzere ülke temsilcilerinden oluşan bir Teknik Uzmanlar Komitesi kurmuştu. Başta 7 Avrupa ülkesinin (Belçika, Çekoslovakya, Fransa, İngiltere, İtalya, Hollanda, İsviçre) temsilcilerinden oluşan ve sayısı daha sonra 12’ye, hatta Milletler Cemiyeti’nin üyesi olmayan ABD’nin gözlemci sıfatıyla temsilci göndermesiyle 13’e yükselen Teknik Uzmanlar Komitesi, çözüm önerilerinin yer aldığı ilk raporunu (League of Nations 1925)

sunmuş ve rapor Mali Komite tarafından onaylanmıştır.228 _{Komite, 1927 yılında anlaşma}

taslağı içeren ikinci raporunu (League of Nations 1927) üretmeyi başarabilmiştir. 1927 Raporu dört farklı anlaşma taslağı önerisi içermişti. Bunların en önemlisi dolaysız

vergilerde anlaşma taslağı229 _{idi. Komitenin, ekonomistlerin çalışmalarına dayanan}

raporlarının Uluslararası Ticaret Odası’nın (International Chamber of Commerce-ICC) katkılarıyla iş dünyası temsilcileriyle olan iş birliklerini ihmal etmediğini belirtmekte

yarar bulunmaktadır.230

1927 taslak önerisi, 1928 yılında geniş katılımlı hükümetlerarası bir toplantıda Milletler Cemiyeti tarafından değerlendirilerek kabul edilmiş ve orijinal taslağın yanında ülkelerin vergi sistemlerini esas alan iki adet alternatif vergi anlaşma versiyonu ortaya çıkmıştır (League of Nations, 1928). Bu modeller, günümüz ÇVÖA’larının temelini oluşturmaktadır. 1928 model taslaklarının; vergilendirme yetkisinin dağıtımında tek ve tartışmasız bir uluslararası vergilendirme ilkesi geliştirmenin mümkün gözükmediğini, ülkelerin ekonomik koşullarına ve gelişmişliklerine ve vergi sistemlerine göre bunun farklılaşabileceğini, diğer taraftan çok taraflı anlaşmanın arzu edilir olmasına rağmen çifte vergilendirme sorununun dünya gündemindeki aciliyetinden ötürü, şimdilik en

uygun çözümün ikili anlaşmalar olduğunu kabul ettiği söylenebilir.231

Diğer taraftan, farklı devletlerde elde edilen ticari kazançların tahsisi (allocation of profits) ile ilgili 1929 yılında başlayan çalışmaların cemiyet bünyesinde 1935 yılında tamamlanmasıyla konuya dair bir Kazanç Tahsisi Modeli’nin de oluşturulduğu dikkat

çekmektedir.232 _{1928 Modeli’nin de etkisiyle 1939 yılına kadar ÇVÖA’ların sayısı 20’yi}

bulmuş, ancak İkinci Dünya Savaşı’nın da etkisiyle anlaşmalar uygulanamaz hale

228 _{S. Picciotto, age., s. 20.}

229 _{Diğerleri; veraset ve intikal vergisine dair çifte vergilendirmeyi önleme taslağı, vergide idari}

yardımlaşma taslağı ve vergilerin tahsilinde adli yardımlaşma taslağıdır.

230 _{S. Picciotto, age., s. 20.} 231 _{S. Çevik, age., s. 120.}

gelmiştir.233 _{1939 yılında düzenlenen Milletler Cemiyeti Mali Komitesi toplantısında} uluslararası yatırım ve ticaret ortamında yükselen yeni eğilim ve sorunlar bağlamında model değişikliğinin önerilmesini takiben yapılan çalışmalar, 1943 yılında Meksika’da düzenlenen iki bölgesel konferans sonucunda genel olarak Meksika Modeli olarak bilinen

üç model anlaşma234 _{ile neticelenmiştir.}235 _{1928 Modeli ve 1935 Kazanç Tahsisi}

Modeli’nin yerini alan 1943 Meksika Modeli mukim olmayan kişilerin elde ettikleri

gelirlerin vergilendirilmesini münhasıran kaynak devlete bırakmıştır.236

1946 yılında Londra’da yapılan konferansta ise Meksika Modeli üzerinde sermaye ihracatçısı devletlerin de çıkarları gözetilerek özellikle temettü, faiz ve gayrimaddi hak bedelleri üzerinde yapılan değişikliklerle sermaye ihracatçısı ve ithalatçısı kabul edilen

devletler arasında denge oluşturulmaya çalışılmıştır.237 Meksika Modeli, bu gelirlerin

elde edildiği ülkede vergilendirme öngörmekteyken Londra Modeli vergilendirme yetkisini mukim devlete bırakmaktadır. Bu nedenle, Londra Modeli’nin mukim ülke vergilendirmesinden yana tavır koyduğu söylenebilir. 1963 yılında OECD Modeli oluşturulana kadar vergi anlaşmalarının müzakere ve yönetiminde genellikle Londra

Modeli’nin rehberliğinin hâkimiyeti bulunduğu ifade edilmelidir.238

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan Milletler Cemiyeti tarafından yürütülen tüm çalışmalar, vergi anlaşmalarının imzalanması ve yürürlüğe konmasında kavramsal ve kuramsal çerçeve sağlamıştır. Savaşı takip eden yıllarda ülkeler arası ticaretin artmaya başlaması ve ülkelerin vergi gelirine duydukları ihtiyaçtan ötürü bu ticaretten payına düşeni alma çabasıyla özellikle Avrupa ülkelerinde vergi yüklerinin aşırı derecede yükselmesi, Milletler Cemiyeti’ni bu alanda çalışmalar yapmaya iten nedenlerin başında gelmektedir. Bu kuruluşun oluşturduğu vergi anlaşma tipleri ve metinleri uluslararası vergi öğretisinin temel kaynakları olmuş ve 1945 yılında kurulan Birleşmiş Milletler Örgütü tarafından da benimsenerek geliştirilmiştir.

233 _{S. Tuncer, age., s. 42.}

234 _{“Gelir Vergisinde Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi İçin İki Taraflı Anlaşma Modeli”, “Veraset ve}

İntikal Vergilerinde Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi İçin İki Taraflı Anlaşma Modeli”, Dolaysız Vergilerin Tahakkuk ve Tahsilinde Karşılıklı İdari Yardımlaşmanın Oluşturulması İçin İki Taraflı Anlaşma Modeli” (UN Manual, s. 18-19; B. Yaltı Soydan, age., s. 38).

235 _{B. Yaltı Soydan, age., s. 38.} 236 _{B. Yaltı Soydan, age., s. 38.}

237 _{UN Manual, s. 19-20; B. Yaltı Soydan, age., s. 38.} 238 _{S. Çevik, age., s. 124.}