Riskin Ölçülmesi

Risk ölçümünden önce faaliyetlerin banka için önem dereceleri belirlenmeli ve risklerin etkili olduğu alanlar itibariyle değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bankalar ayrıca bu risklere karşı bankaca gerçekleştirilen faaliyetlerin duyarlılıklarını/kırılganlıklarını da değerlendirmelidir. Etkin risk değerleme, bankaların risk profillerini daha iyi anlamalarına ve risk yönetim kaynaklarını daha etkin yönlendirmelerine ve bu sayede daha iyi bir yönetim sergilemelerine olanak tanır.

Risklerin ölçülmesinde en önemli koşul, risklerin sayısallaştırılabilir olmasıdır.

Risklerin sayısallaştırılabilmesi zarar potansiyelinin tahminine ve zarar olayının gerçekleşme olasılığının belirlenmesine bağlıdır. Bankanın geçmiş kayıp deneyimlerine ilişkin datalar,

242 Şenol Babuşçu, a.g.e., s.185,186.

243 Hasan Candan, Alper Özün, a.g.e., s.202.

100

operasyonel riskin değerlendirilmesini ve riskin kontrol edilmesi/azaltılması için politika geliştirilmesini sağlayabilir. Bu bilgilerin etkin kullanımını sağlayabilmek için, her bir kayıp olayının sıklığı ve şiddeti ile diğer ilgili bilgilerin sistematik olarak takip edilmesini ve kaydedilmesini sağlayacak bir yapı oluşturulması gerekmektedir. Ancak operasyonel riskin tüm unsurlarının sayısallaştırılabilmesi de mümkün olamamaktadır.

Operasyonel risk ölçüm yöntemlerini üç başlık altında incelemek mümkündür²⁴⁴. a. Temel Gösterge Yaklaşımı

Temel Gösterge Yaklaşımı’nda bankaların son üç yıla ait ortalama brüt gelir tutarı risk göstergesi olarak kabul edilmekte ve bu tutar Basel II Uzlaşısı’nda %15 olarak belirlenen alfa katsayısı ile çarpılmaktadır. Bu yaklaşımın ardındaki temel felsefe, gelir elde etmek için faaliyette bulunmak gerektiği, gelir ile operasyonel riskler içeren faaliyetler arasında pozitif bir ilişki olacağı düşüncesine dayanmaktadır²⁴⁵. Basit olmakla birlikte esneklikten uzak olan bu yöntem daha çok küçük ölçekli ve risk kültürüne sahip olmayan bankalar tarafından tercih edilmekte, uluslararası faaliyet gösteren büyük bankalar tarafından tercih edilmemektedir²⁴⁶.

b. Standart/Alternatif Standart Yaklaşım

Bu yöntemde banka faaliyetleri; Kurumsal Finansman, Alım Satım Faaliyetleri, Bireysel Bankacılık, Ticari Bankacılık, Ödeme ve Netleştirmeler, Aracılık Hizmetleri, Varlık Yönetimi ve Bireysel Aracılık olmak üzere sekiz farklı işkoluna ayrılmaktadır²⁴⁷. Her iş kolundaki faaliyet büyüklüğünün bir göstergesi olarak, işkoluna ait brüt gelirlerin, her iş kolu için belirlenmiş beta katsayısı²⁴⁸ ile çarpılması suretiyle sermaye gereksinimi hesaplanmaktadır. Toplam operasyonel risk sermaye yükümlülüğü her bir faaliyet kolu için ayrı ayrı hesaplanan yükümlülüklerin toplamından oluşmaktadır²⁴⁹. Her bir iş kolu için farklı beta katsayısının kullanılması temel gösterge yaklaşımına göre bu yaklaşımı daha kullanışlı hale getirmekle birlikte, yine de operasyonel risk sistemleri olmayan bankalar için gelişmiş yönteme geçmeden önce kullanabilecekleri geçiş modeli olarak görülmektedir.

244 Hasan Candan, Alper Özün, a.g.e., s.297.

245 Hasan Candan, Alper Özün, a.g.e., s.299.

246 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, a.g.e., s.667.

247 Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.44.

248 Beta katsayısı, Basel tarafından, kurumsal finansman, alım satım faaliyetleri ve ödeme ve takas işlemleri için %18, ticari bankacılık ve aracılık hizmetleri için %15, bireysel bankacılık, varlık yönetimi ve bireysel aracılık için %12 olarak belirlenmiştir.

249 M.Ayhan Altıntaş, a.g.e., s.470.

101

Bir bankanın standart yaklaşımı uygulayabilmesi için, aşağıda belirtilen hususlarda minimum şartları sağladığına faaliyette bulunduğu ülkenin bankacılık otoritesini ikna etmesi gerekmektedir²⁵⁰.

- Banka Yönetim Kurulu ve Üst Yönetimin operasyonel risk kültürünü taşımaları ve aktif olarak operasyonel risk yapısında görev almaya hazır olmaları,

- Bankanın sağlam ve güvenilir bir operasyonel risk yönetim sisteminin bulunması, - Standart yaklaşımın öngördüğü faaliyet kollarında bilgi akışını sağlayacak yeterli

kaynağın bulunması ve banka içi kontrol ve denetim mekanizmasının güvenilir bir biçimde çalışması.

Basel komitesi standart yaklaşıma birkaç küçük değişiklik getirmek suretiyle alternatif standart yaklaşımı ortaya koymuştur. Bu yaklaşımda, bireysel ve ticari bankacılık diğer faaliyet kollarından ayrılmakta ve her iki faaliyet kolu için gösterge, toplam kredilerin %3,5’i olarak kabul edilmektedir. Faaliyet kolu için sermaye gereksinimi hesaplamasında iki seçenek önerilmiş olup, birinci seçenekte standart yaklaşımda önerilen beta katsayıları kullanılarak hesaplama yapılırken, ikinci seçenekte ise bireysel ve ticari bankacılık için %15, diğer faaliyet kolları için %18 oranları kabul edilmiştir²⁵¹.

c. İleri Ölçüm Yaklaşımları

Riske en duyarlı yöntem olan ileri ölçüm yaklaşımının uygulanabilirliği banka iç verilerinin mevcut olması ile mümkün olup bu yaklaşım bankanın maruz kaldığı operasyonel riskin niteliğini ve sınıflandırılmış miktarını ortaya koymaktadır. Bu yaklaşımı kullanan bankalar operasyonel riske neden olan tüm faaliyetlerini belirleyebilmekte ve bu alanlara gerekli yatırımları yapabilmektedirler.

Bankaların ileri ölçüm yaklaşımlarını kullanabilmeleri için uymaları gereken nitel ve nicel standartlar Basel Komitesi tarafından belirlenmiş olup bu standartları, genel, nitel ve nicel olmak üzere üç başlık altında toplamamız mümkündür²⁵². İleri ölçüm yaklaşımı uygulamasına geçmek isteyen bir banka, standart yaklaşım için belirlenmiş olan asgari

250 Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standarts: A revised Framework ( Basel II), Temmuz 2004.

251 Dilek Leblebici Teker, a.g.e., s.46,47.

252 Hasan Candan, Alper Özün, a.g.e., s.307.

102

standartları sağladığını, genel standart kapsamında, bağlı olduğu denetim otoritesine kanıtlamalıdır. Bu yaklaşımı kullanmaya başlamadan önce bankaların sağlamaları gereken nitel standartlar aşağıda verilmiştir²⁵³.

- “Bankanın, operasyonel risk yönetimi ve kontroller hakkında politika ve prosedürlerin hazırlanmasından, risk yönetimi çerçevesinin, metodolojisinin ve raporlama sisteminin tasarımı ve uygulamasından ve risklerin ölçümü, izlenmesi, kontrol edilmesi ve azaltılmasından sorumlu bağımsız bir operasyonel risk fonksiyonu olmalıdır.

- Bankanın operasyonel risk yönetim sistemi, günlük risk yönetimi faaliyetleri ile bütünleşmiş olmalıdır. Sistemin çıktıları, operasyonel risk profilinin izlenmesi ve kontrol edilmesinde kullanılan vazgeçilmez bir unsur olmalıdır. Ayrıca, banka, ekonomik sermayenin faaliyet kollarına tahsisi konusunda ve risk yönetiminin banka çapında geliştirilmesini teşvik etmek için çeşitli teknikler geliştirmelidir.

- Maruz kalınan operasyonel riskler ve gerçekleşen zararlar, birim yöneticileri, üst düzey yönetim ve Yönetim Kuruluna düzenli olarak raporlanmalıdır.

- Bankanın operasyonel risk yönetim sistemi ayrıntısıyla belgelenmelidir.

- Bankanın operasyonel risk yönetim süreçleri ve ölçüm yöntemleri düzenli olarak iç ve dış denetim tarafından incelenmelidir.

- Bu yaklaşımı uygulayan bir bankanın risk ölçüm sistemlerinin dış denetçiler ve/veya denetim otoritesi tarafından onaylanması gerekir. Bu onayın alınabilmesi için risk ölçüm sistemine ilişkin veri akışları ve süreçleri şeffaf olmalıdır”.

Nicel standartlar kapsamında bankaların, dört temel unsur itibariyle, uyması gereken standartlar Basel tarafından belirlenmiştir. Bu dört temel unsur, içsel veri, dış veri, senaryo analizleri ve iş ortamı ile iç kontrol sistemlerine ilişkin faktörlerdir. İçsel kayıp olaylarının beş yıllık süre zarfında izlenmesi, güvenilir bir operasyonel risk ölçüm sisteminin geliştirilmesi ve bu sistemin işleyişi için vazgeçilmez bir önkoşuldur. Etkisi yüksek olasılığı düşük olaylarla ilgili yeterli miktarda içsel veri oluşmadığı durumlarda risk ölçüm sistemi dış kayıp verisi ile

253 Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standarts: A revised Framework ( Basel II), Temmuz 2004.

103

desteklenmelidir. Olasılığı düşük ancak etkisi yüksek olaylar göz önünde bulundurulurken dış veri kullanılmalı, ancak bu veri senaryo analizleri ile desteklenmelidir. İç ve dış veri ile senaryo analizlerine ek olarak, bankanın operasyonel risk profilini değiştirecek olan iş ortamı ve iç kontrollere ilişkin etkenler de risk değerlendirme yönteminde dikkate alınmalıdır²⁵⁴.