Gayrinakdi Kredi Kullandırma Faaliyetleri

Katılım bankaları tarafından sağlanan kredi faaliyetleri yalnızca nakdi kredilerden ibaret olmayıp müşterilerinin ihtiyaçlarının karşılanmasında gayrinakdi/nakdi olmayan kredileri de içermektedir. Katılım bankalarının nakdi kredi kullandırma yöntemleri klasik bankalardan ciddi düzeyde farklılıklar içerirken gayrinakdi kredi kulllandırımları açısından farklılıklardan ziyade paralellikler ve hatta benzeşmeler sözkonusudur.

Gayrinakdi krediler, "bankanın nakit olarak bir ödemede bulunmadan üçüncü kişiler arasında yapılan kontrat, taahhüt, antlaşma vb. yazılı metinlerin geçerli olabilmesi için taraflardan biri lehine taahhütlerde bulunması, kredi müşterisinin neden olabileceği zararı karşılama garantisi vermesi veya müşterilerin ödemelerine garantör olması işleminden doğan risk" olarak tanımlanabilir⁹⁷.

Gayrinakdi kredilerde kredi kullanan taraf adına üçüncü kişi ya da kişilere sadece bir garanti ya da kefalet verilmekte veya bunların edimlerini yerine getirecekleri taahhüt edilmekte, herhangi bir nakit akışı gerçekleşmemektedir⁹⁸.

Katılım bankaları klasik bankalar tarafından sağlanmakta olan tüm gayrinakdi finansman işlemlerini hiç bir kısıtlama olmaksızın yapabilmektedirler. Katılım bankaları

97 Hakan Şakar, Bankalarda Kredilendirme Teknikleri, İstanbul: Akdeniz Yayıncılık, 2002, s.85.

98 İhsan Uğur Delikanlı, Bankacılıkta Kredi Türevlerinin Hissedar Değerine Katkısı, Etkin Bir Şekilde Kullanımına İmkan Sağlayacak Risk Yönetimi Yapılanması ve Finansal Raporlaması, TBB Yayını no: 271, İstanbul, 2010, s.11.

52

tarafından müşterilerine; “Teminat Mektubu”, “Akreditif” ve “Aval/Kabul Kredisi” şeklinde gayrinakdi kredi sağlamaktadır.

Yukarıda verilen gayrinakdi kredi kullandırımlarının kısa açıklamalarına sırasıyla aşağıda değinilmiştir.

1.2.2.2.1. Teminat Mektubu

Katılım bankaları tarafından yoğun olarak kullandırılan teminat mektupları;

"borçlunun muhataba karşı yüklendiği bir edimin yerine getirilmesini garanti etmek üzere, banka tarafından lehtara verilen taahhüdün yerine getirilememesi durumunda kayıtsız şartsız ödeme yapılacağını gösteren mektup"⁹⁹olarak tanımlanabilir.

Teminat mektubu işlemlerinde öncelikle üç tarafın varlığı esastır. Teminat mektubunu düzenleyen banka, kendisi lehine teminat mektubu düzenlenen lehtar ve mektuba konu iş ve/veya hizmetin kendisine karşı teminat mektubu verilmek suretiyle taahhüt edildiği muhatap, bir teminat mektubu ilişkisindeki tarafları oluşturmaktadır¹⁰⁰.

Teminat mektubu mutlaka gerçekleşme potansiyeli olan belirli bir riski garanti etmelidir¹⁰¹. Her türlü borç veya fiil, garanti edilen riskin konusu olabilir. Banka, teminat mektubu ile muhatabın zararını tazmin etmeyi taahhüt eder. Bu şekilde kredili müşteri, bankanın isim ve prestijinden faydalanarak nakit teminat vermekten kurtulur. Banka da vermiş olduğu teminat mektubu karşılığında müşterisinden mektup tutarı üzerinden komisyon almaya hak kazanır.

Katılım bankaları açısından bankacılık hizmet geliri olarak komisyon geliri yaratmak açısından müşterileri lehine teminat mektubu vermek önemli olduğu kadar müşterilerinin teminat mektubu ihtiyacını karşılamak suretiyle müşteri memnuniyeti ve sadakati oluşturmak da çok önemlidir. Özellikle kamuya iş yapan müşterilerin olmazsa olmaz taleplerinden bir tanesi teminat mektubudur. Kamu idaresi iş yaptırma ya da mal ve hizmet tedarikine ilişkin olarak gerçekleştirmekte olduğu ihalelerde mutlak surette geçici ve kesin teminat mektubu talep etmektedir. Kamu idaresinin talep ettiği teminat mektubu ihtiyacını karşılamayan kişi ve

99 Mehmet Takan, a.g.e., s.272.

100 Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontgarantiler, 4. Baskı, Ankara: Cem Web Ofset, s.25.

101 Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, Ankara: Seçkin Yayınları, 2005, s.37.

53

kuruluşun ihaleye katılım imkanı bulunmamaktadır. Dolayısıyla katılım bankaları teminat mektubu vermek suretiyle ekonomik hayatın işleyişine çok ciddi katkı sağlamaktadır.

Katılım bankalarının yıllar itibariyle vermiş oldukları teminat mektubu tutarlarına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Katılım bankalarının teminat mektubu hacmi yıllar itibariyle artan bir seyir izlemiş, bankacılık sektörü tarafından verilen teminat mektuplarına olan oranı ise 2008 yılına kadar artan bir seyir izlerken, bu tarihten itibaren azalan bir trend içerisine girmiştir.

1.2.2.2.2. Akreditif

Katılım bankaları, özellikle dış ticaret işlemleri ile uğraşan müşterilerinin gerçekleştirmiş olduğu uluslararası düzeydeki mal hareketlerine yönelik ödemelerin gerçekleştirilmesi için müşterileri lehine gayrinakdi kredi mahiyetinde akreditif kullandırımında bulunurlar.

Uluslararası ticarette bir ödeme şekli olan akreditif; alıcının talebine dayalı olarak bankanın verdiği ve alıcı tarafından ayrıntıları belirtilmiş mala veya hizmete ilişkin bir takım belgelerin ibrazı karşılığında satıcıya ödeme yapılması yolundaki şartlı bir taahhüttür¹⁰².

Uluslararası ticarette yaygın olarak kullanılan bir ödeme aracı olan akredifli ödeme sistemi, ithalatçı ve ihracatçı ile birlikte onların kredibilitesine ilave olarak bankaların garantörlüğünü de devreye sokarak alıcı veya satıcının akreditif şartlarına uygun davranmaması halinde diğer tarafın zarara uğramamasını sağlamaktadır¹⁰³.

Katılım bankalarının gayrinakdi kredi kullandırımları arasında önemli bir yer tutan akreditif işlemlerinde yıllar itibariyle ciddi bir gelişme sağlamış ve toplam sektörden aldığı payı da zaman içinde artırmıştır.

1.2.2.2.3. Aval/Kabul Kredileri

Katılım bankaları tarafından uluslararası ticaretin finansmanında kullandırılan gayrinakdi kredilerden bir diğeri ise aval/kabul kredileridir. Kabul, ilgili banka üzerine keşide

102 Haluk Erdemol, Bankalarda Dış Ticaret İşlemleri ve Uygulama, Akbank Ekonomi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1993, s.65.

103 Nihat Turhan, Dış Ticaret ve Akreditifli İşlemlerin Uluslararası Uygulama Kılavuzu, İstanbul: Adalet Yayınevi, Şubat 2010, s.100-101.

54

edilmiş bir poliçenin bankaca kabul edilmesi ve böylece poliçe bedelinin vadesinde lehdara ödeneceğinin ilgili banka tarafından garanti edilmesidir¹⁰⁴.

Aval, poliçe veya bononun ön yüzüne yazılan, şartsız ve gayrikabili rücu bir kefalet olup, muhatap ve keşidecinin dışında poliçeye imza koyan kimse aval vermiş olur. Aval veren kişi ve/veya kurum ve kuruluşa avalist denmektedir. Banka avali ise, ödeme taahhüdünde bulunan ithalatçının yanısıra, bankanın da lehtar tarafından alıcı adına keşide edilen poliçenin önyüzünün alıcı ile birlikte imzalanması suretiyle ödeme taahhüdünde bulunulmasını ifade eder¹⁰⁵.

Tablo- 1.3. Katılım Bankaları’nın Sektörün Gayri Nakdi Kredilerinden Aldığı Pay Sektör Toplamı

Kaynak: BDDK, TBB ve TKBB verilerinden yararlanılarak tarafımızdan hazırlanmıştır.

Katılım bankaların dış ticaretin finansmanında her geçen gün daha fazla rol üstlendiğini ve sektörün %10’a yakın kısmının bu bankalar tarafından gerçekleştirildiği tabloda verilmiştir.