Restorasyon ilkeleri

Mahmut Muhtar Paşa Köşkü mekansal bütünlüğünü ve özelliklerini büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşmış çok nitelikli bir yapıdır. Köşk Kadıköy Lisesi’ne ait bir eğitim yapısı olarak kullanıldığı dönem boyunca, herhangi bir kötü onarım ya da restorasyon geçirmemiş, bu sayede en ince ayrıntılara kadar özgün malzeme, yapım tekniği ve detaylar korunmuştur. Bunun yanı sıra köşkün tarihi boyunca yapılan değişiklikler ya da ekler, var olanla uyum gözetilerek gerçekleştirilmiştir. Bu özellikleriyle yapının mimarlık tarihi açısından da değerli bir kaynak olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle köşkün sahip olduğu özgün malzeme ve detayların ödün verilmeden korunması en öncelikli restorasyon ilkesidir. Bu ilkenin ışığında köşkün mekansal bütünlüğünü bozmayacak ve yapıya ağır yükler getirmeyecek eğitimle bağlantılı yeni bir işlev araştırılmış, sonuç olarak yapının rezervasyonla hizmet veren bir eğitim müzesi ve özel statülü bir öğretmenevi olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Aynı ilkenin ışığında, iç mekanda kullanılan ve çok farklı türde malzemelerle (alçı, ahşap, mermer, kumaş, demir,cam) yapılmış bezemelerin onarımında ve dış cephede mermer yüzeylerin temizlenmesinde, çok değerli olan ayrıntıların korunabilmesi için sanat tarihi, malzeme, kimya gibi farklı disiplinlerden uzman kişilerle işbirliği yapılması gerekmektedir.

Köşkün tarihi boyunca değişen kullanıcıların ihtiyaçları ya da istekleri doğrultusunda köşkte çeşitli değişiklikler ya da ekler yapılmıştır. Tezin önceki bölümlerinde ayrıntılı biçimde anlatılan değişiklik ya da eklerin geri dönüştürülmesi ya da korunması ile ilgili kararlar, söz konusu müdahalenin niteliği, köşkün sahip olduğu mimari özellikler ve günümüzün ihtiyaçları ışığında alınmıştır.

Kuzey cephesinde yerleri net bir biçimde belli olan kapatılmış pencere boşluklarının, günümüzde de kapalı kalmaya devam etmesinin bir nedeni bulunmadığı için pencere boşluklarının özgün durumlarına dönüştürülmesi uygun görülmektedir (Şekil F.80).

Söz konusu pencerelerin mermer çerçeve, başlık ve denizlikleri ile demir kepenkleri yerindedir

Söz konusu pencerelerin mermer çerçeve, başlık ve denizlikleri ile demir kepenkleri yerindedir dolayısıyla boyutları net bir biçimde anlaşılmaktadır. Köşkte bulunan odalara ait ispanyoletli doğramaların örnek alınarak söz konusu boşluklar için yeniden üretilmesi ve uygulanmasının yapıya uygun bir çözüm olduğu düşünülmektedir.

Güney cephesinde yer alan ve K1-a (banyo) mekanını aydınlatan pencereye ait özgün olmayan doğramanın değiştirilmesi ve mekanda bulunan özgün fakat hasarlı durumdaki ispanyoletli ahşap doğramanın onarılarak kullanılması uygun olacaktır (Şekil F.83). Hasarlı doğramanın eksik ya da parçalanmış kısımlarının köşkte kullanılan ispanyoletli pencere tipi örnek alınarak bütünlenmesi ve yerine yerleştirilmesi uygun görülmektedir. Aynı pencere girintisi içinde yer alan ve ara sahanlıktan kullanılan banyoyu aydınlatan küçük pencere, mekanı aydınlatma ve havalandırma yönünden yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle pencerenin çevresindeki çimento sıvalı dolgunun kaldırılarak pencerenin özgün boyutlarına kavuşturulması ve yenilenmesine karar verilmiştir. Çimento sıvalı dolguyu üç yönden çevreleyen düz profilli mermer çerçevenin özgün pencere boşluğuna ait sınırları oluşturduğu düşünülmektedir. Restorasyon sırasında söz konusu pencerenin cepheye kurulan bir iskele yardımıyla daha yakından incelenmesi önerilmektedir. Güney cephesinin ikinci kat seviyesinde yer alan pencerelerin boyutları söz konusu pencerenin boyutlarıyla benzerdir. Bu nedenle ikinci kat seviyesinde yer alan pencerelerin kayıt düzeni ve doğrama detayları restorasyon önerisine örnek oluşturmaktadırlar.

Güney cephesine sonradan eklendiği anlaşılan ve servis mekanından ulaşılan balkon, döşeme kaplaması ve korkuluklarıyla nitelikli bir dönem eki olarak değerlendirilmekle birlikte neden söz konusu eklemeye ihtiyaç duyulduğu anlaşılamamıştır. Eskiden var olan bir pencerenin dönüştürülmesiyle elde edilen pencereli balkon kapısına ait doğramalar ise niteliksiz ve yapının genel karakteriyle uyumsuzdur. Niteliksiz balkon kapısının yenilenmesi ve balkonun korunması uygun görülmektedir.

Köşkün güney cephesinin önüne eklenen ahşap yapıya ait beton döşeme, cephenin görünümünü bozmakta ve altında kalan mekanların ışık almasını engellemektedir. Bu nedenlerle ek döşemenin kaldırılarak güney cephesinin önünde kalan dar parselin bahçe ile birlikte düzenlenmesine karar verilmiştir. Ek döşemeye açılan nitelikli ahşap kapının, önüne geçici nitelikte ve hafif bir malzemeden ( ahşap ya da

paslanmayan bir metal) geri dönüşebilir geniş bir sahanlık ve merdiven eki yapılarak köşkün servis girişi olarak kullanılması düşünülmektedir (Şekil F.76, F.83). Köşkün özgün tasarımına ait hasarlı ahşap servis kapısının onarılarak köşkte çalışan personele ve müze dışındaki kullanım alanlarına yönelik bir giriş olarak kullanılması uygun görülmektedir (Şekil F.76). Bu girişin köşkün ikinci katına kadar ulaşan döner merdivene açılması nedeniyle, yeniden kullanım sırasında ikinci katta yer alması önerilen öğretmenevine doğrudan ulaşmayı sağlayan özel bir giriş olarak düzenlenmesi önerilmektedir. Servis merdiveni kovasını aydınlatan sonradan kapatılmış doğu penceresi, daha öncede belirtildiği gibi cepheyle uyumlu bir biçimde kapatılarak kalıcı nitelikte bir onarım yapılmıştır. Merdiveni aydınlatan bu pencereyle ilgili verilerin yetersizliği de göz önünde bulundurularak, söz konusu müdahale bir dönem eki olarak kabul edilmektedir (Şekil F.81).

Çatının yenilenmesi sırasında, çatıda yer alan betonarme terasın da yenilenmesi uygun görülmektedir. Terasa ulaşan demir merdivenin işlevine uygun ve nitelikli işçiliğe sahip bir dönem eki olarak korunmasına karar verilmiştir (Şekil F.82). Sadece paslanan yüzeylerinin temizlenmesi ve üzerine koruyucu nitelikte bir boya sürülerek bakım yapılması gerekmektedir. Banyo mekanlarını aydınlatan çatı fenerine ait dıştaki demir konstrüksiyon ile içteki cam örtü, onarım sırasında çatıyla birlikte ele alınmalı, onarım yeterli görülmezse yenilenmelidir. İkinci katta yer alan banyo mekanlarına ait pencere boşluklarının durumu restitüsyon bölümünde tartışılmış, dış duvarın ve önündeki su kanallı mermer korkuluğun onarım sırasında daha yakından incelenmesi önerilmiştir. Dış duvarı ve pencere boşluklarını yakından incelemeden herhangi bir müdahale öngörülmemektedir (Şekil F.81). Dışarıdan görüldüğü kadarıyla, bu duvardan akan yağmur sularını uzaklaştırmak amacıyla yapılan eğimli kargir yüzeylerin onarılması gerekmektedir.

Köşkün giriş holünde yer alan sahte kapının önüne okul döneminde eklenen panonun kaldırılarak, kapının özgün durumuna kavuşturulmasına karar verilmiştir. Aynı mekanda yer alan vitraylı paravan nitelikli bir dönem eki olarak yerinde korunmalıdır. Bunun yanı sıra Z04 mekanına ait ahşap kapının önüne okul döneminde eklenen ve görünümü bozan niteliksiz demir kapının kaldırılması uygun görülmektedir.

Merkezi ısıtma tesisatının getirildiği dönemde köşke eklenen kazan dairesi ve özel girişi, günümüzde de aynı kullanıma hizmet eden kalıcı nitelikte mekanlardır.

Bodrum katta orta sofayı güneyinde sınırlayan duvarın üzerinde yer alan iki kemerli açıklığın pencereye dönüştürülmesiyle elde edilen B13 mekanı, karanlık ve dar oluşu nedeniyle kullanışsızdır. Bu nedenle pencerelerin tekrar kemerli açıklıklara dönüştürülerek mekanın orta sofaya katılmasına karar verilmiştir (Şekil F.79). Benzer biçimde, okul döneminde fotoğraf stüdyosu olarak kullanılan B08 mekanının güneydoğu köşesinde oluşturulan karanlık odaya ait bölücü duvarın kaldırılarak mekanın genişletilmesine karar verilmiştir. Bölüm 3.5.4 ve 4.2.1.1’de ayrıntılı biçimde anlatıldığı gibi, B02 mekanının batısında bir dizi müdahale sonucunda meydana getirilen merdivenli giriş bölümü, geri dönüşümü daha zorlayıcı olan bir değişikliktir. Restorasyonda söz konusu girişin bodrum kata ait özel bir giriş olarak yeniden düzenlenebileceği düşünülmektedir (Şekil F.79). Tavan ve duvarları ahşap olan giriş mekanına ait demir kapı ve şapla örtülü zemin niteliksizdir ve daha uygun malzemelerle yenilenmelidir. B08'e ait doğu pencereyi kapatan ince duvarın kaldırılarak pencerenin özgün haline dönüştürülmesi uygun görülmektedir (Şekil F.81). Mekanı aydınlatan diğer pencerelere ait doğrama detayları örnek alınarak, onarımda söz konusu pencereye uygun ahşap doğrama kullanılmalıdır.

5.2 Yeni işlev önerisi ve program (Şekil F.76, F.77, F.78, F.79)

Köşkün Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir Eğitim Müzesi olarak kullanılması önerilmiş, bu işlevin yanı sıra köşkün mekansal özelliklerine uygun olduğu düşünülen özel statülü bir öğretmen evinin de müzeyle bütünleştirilmesine karar verilmiştir. Müzeye ve öğretmen evine ait mekanların rezervasyonla çalışması öngörülmekte, bu sayede yapıya aşırı yoğunluk ve yük getirilmemesi amaçlanmaktadır. Söz konusu işlevlere ait mekanların yapı içindeki dağılımında, işlevlerin niteliği ile köşkün mekansal özelliklerinin birbiriyle uyumlu olmasına özen gösterilmiştir. Müzeye ait sergi mekanlarında, Milli Eğitim Bakanlığı’nın kullanımında bulunan tarihi binaların (örneğin; Çamlıca Kız Lisesi, Validebağ Öğretmenevi, Kandilli Kız Lisesi…) tanıtımına yönelik kalıcı bir serginin yanı sıra eğitimle ilgili geçici sergilere de yer verilmesi öngörülmektedir. Kalıcı ve geçici sergi mekanlarının dışında tematik bir kitaplık, seminer mekanı, kafeterya ve idari bürolar müzenin programına katılmıştır. Köşkün özgün tasarımında mutfak bulunmayışı dikkate alınarak, kafeteryada yalnız içecek ve hazır yiyeceklerin sunulması önerilmektedir. Köşkün değeri göz önünde bulundurularak kafeteryanın

kullanıcıları sınırlandırılmış, bu mekanın müze ziyaretçilerinden bağımsız olarak sadece öğretmenler tarafından ve rezervasyonla kullanılması önerilmiştir. Köşkün ikinci katında yer alan mekanların sadeliği ve özgün işlevi dikkate alınarak, bu katın öğretmenlere yönelik bir konukevi olarak düzenlenmesi uygun görülmektedir. Köşkün bünyesinde barınan ve farklı katlarda yer alan müze ve konukevine ait girişler birbirinden ayrılmıştır. Köşkün ana giriş kapısının müze girişi olarak, köşkün servis kapısının ise ikinci kata ulaşan döner merdivene yakın konumu nedeniyle konukevi ve personel girişi olarak değerlendirilmesine karar verilmiştir.

Köşkün zemin katında yer alan birbiriyle bağlantılı odaların kalıcı ve geçici sergi mekanları olarak kullanılması önerilmekte, ziyaretçilerin serginin yanı sıra sergi mekanının özelliklerini de algılaması amaçlanmaktadır. Kalıcı serginin maket ve iki boyutlu çeşitli görsel malzemelerden (fotoğraf, çizim, yazı…) oluşması öngörülmekte, maketlerin cam yüzeylerden oluşan bölmeler içinde, iki boyutlu görsel malzemelerin ise duvarlardan bağımsız olarak oluşturulmuş sergi panolarında sergilenmesine karar verilmiştir. Köşkün ana giriş holünün, ana giriş kapısına yakın konumlanan bir danışma birimi ile desteklenmesi ve istenildiğinde, duvarlardan bağımsız olarak oluşturulmuş sergi panolarının kullanıldığı, küçük geçici sergiler için kullanılması uygun görülmektedir. Zemin katında yer alan servis mekanlarının yeni ihtiyaçlara cevap verecek şekilde donatı eksiklerinin giderilmesi ve düzenlenmesi gerekmektedir. Zemin katında ve mermer merdivene ait ara sahanlıkta yer alan banyo mekanlarının (Z06 ve K10a), müze ve kafeterya kullanıcılarına ayrılması uygun görülmektedir. Konukevine ait girişi kullanan personel ve misafirlerin, müze alanlarına karışmaması amacıyla, döner merdiveni servis mekanlarından ayıran iki kemerli duvarın güneyinde yer alan kemerin, görsel bağlantıyı kesmeyen cam bir kapıyla kapatılmasına karar verilmiştir. Birinci kata ait orta sofanın, geniş ve içe dönük bir mekan oluşu nedeniyle, istenildiğinde seminer mekanı olarak kullanılması, etkinlik sırasında kullanılan sandalye, pano vb. elemanların hafif malzemelerden üretilmiş, kolay katlanabilir ve depolanabilir nitelikte tasarlanması öngörülmektedir. Orta sofanın doğusunda yer alan ve bahçe manzarasına açılan K04 ve K05 mekanlarının, digital bir kitaplıkla beraber kullanılan tematik bir kitaplık olarak düzenlenmesi, ara holden (K06) kullanılan ve küçük boyutlara sahip K07 mekanının ise idari büro olarak değerlendirilmesi uygun görülmüştür. Söz konusu büronun içinde daha önce değinilen katlanabilir

mobilyaların depolandığı bir dolap bulunması düşünülmektedir. K07’nin karşısında konumlanan ve mermer sahanlıktan kullanılan K01 mekanının ise müze yönetimine ait toplantı ve çalışma odası olarak kullanılması uygun görülmektedir. 1.katta yer alan ve ara holden (K06) kullanılan banyonun (K08), gündüzleri müze çalışanlarına akşam saatlerinde ise konukevine hizmet etmesi önerilmektedir. Orta sofanın batısında konumlanan deniz manzaralı ve sade bezemeli odaların (K02 ve K03) kafeterya olarak değerlendirilmesine karar verilmiştir. Bodrum kata ait mekanların öğrenci ya da öğretmenlere yönelik çeşitli kurs, seminer, atölye çalışması gibi etkinlikler için kullanılması ve söz konusu etkinliklere katılan grupların müze mekanlarından geçmemesi için batı dış merdiven sahanlığının altında oluşturulan girişin, bodrum kata ait özel bir giriş olarak yeniden düzenlenmesi uygun görülmüştür. Bodrum katında yer alan banyo (B11) ve yıkanma hacminin (B04), atölye etkinliklerine katılan kullanıcıların tuvalet ve lavabo ihtiyacını karşılayacak biçimde, çağdaş teknoloji ve donatılar kullanılarak düzenlenmesine karar verilmiştir. Daha önce güney cephesinin önünde yer alan ve günümüze ulaşmayan ek yapıya ait beton döşemeye açılan ahşap kapının, Bölüm 5.1’de anlatıldığı gibi servis girişi olarak yeniden değerlendirilmesi uygun görülmüştür.

5.3 Onarıma ilişkin müdahaleler