İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MAHMUT MUHTAR PAŞA KÖŞKÜ RESTORASYON PROJESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Defne ALTINKAYNAK
OCAK 2006
Anabilim Dalı : MİMARLIK Programı : RESTORASYON
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MAHMUT MUHTAR PAŞA KÖŞKÜ RESTORASYON PROJESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Defne ALTINKAYNAK
502021158
OCAK 2006
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 19 Aralık 2005 Tezin Savunulduğu Tarih : 31 Ocak 2006
Tez Danışmanı : Yrd.Doç.Dr. Deniz MAZLUM
Diğer Jüri Üyeleri Prof.Dr. Zeynep AHUNBAY (İ.T.Ü.) Doç.Dr. Cengiz CAN (Y.T.Ü.)
ÖNSÖZ
Tez çalışması süresince beni her zaman destekleyen ve her konuda yardımcı olan değerli hocam Yrd.Doç.Dr.Deniz Mazlum’a çok teşekkür ederim.
Ölçümlerde ihtiyacım olduğunda bana yardımcı olan Y.Mimar Pelin Kotas’a, fotoğraf çekimlerini gerçekleştiren arkadaşlarım Y.İnşaat Mühendisi Umut Almaç’a, Y.Mimar Füsun Ece Ferah’a ve Ali Dost Ertuğrul’a teşekkür ederim. Kadıköy Lisesi müdürü İbrahim Arısoy’a duyarlı yaklaşımı ve sağladığı elverişli çalışma koşulları için ayrıca teşekkür ederim.
Desteği için arkadaşım Mimar Sevinç Özek Terzi’ye, soğuk kış günlerinde benimle beraber ölçü alan kardeşim Başak’a ve babama ve bana her zaman destek olan anneme teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER ŞEKİL LİSTESİ vi ÖZET xxi SUMMARY xxii 1. GİRİŞ 1 1.1. Amaç 1 1.2. Kapsam ve Yöntem 2 2. KÖŞKÜN BULUNDUĞU ÇEVRE 4 2.1. Coğrafi Konum 4 2.2. Tarihsel Gelişim 4
3. MAHMUT MUHTAR PAŞA KÖŞKÜ 6
3.1.Konum 6 3.2.Tarihçe 6 3.3.Vaziyet Planı 9 3.4.Genel Tanım 11 3.5.Plan Özellikleri 12 3.5.1. Zemin Kat 12 3.5.2. 1.Kat 21 3.5.3. 2.Kat 32 3.5.4. Bodrum Kat 42 3.6. Cephe Özellikleri 53 3.6.1. Kuzey Cephesi 54 3.6.2. Doğu Cephesi 55 3.6.3. Batı Cephesi 57 3.6.4. Güney Cephesi 58 3.7. Strüktür ve Malzeme Özellikleri 60 3.7.1. Temel 60 3.7.2. Duvar 61 3.7.3. Döşeme 62 3.7.4. Örtü 64 3.8. Mimari Öğeler 66 3.8.1. Kapılar 66 3.8.2. Pencereler 66
3.8.3. Kepenkler 67 3.8.4. Parmaklıklar 67 3.8.5. Bezemeler 68 3.8.5.1.Alçı 68 3.8.5.2. Mermer 68 3.8.5.3.Cam 69 3.8.5.4. Ahşap 69 3.8.5.5.Metal 69 3.8.5.6. Kumaş 70 3.9. Yapıdaki Bozulmalar 70
3.9.1. Çatıdan Giren Yağmur Sularının Neden Olduğu Bozulmalar 70
3.9.2. Malzeme Bozulmaları 71
3.9.3. Dış Yüzeylerde Görülen Bozulmalar 71
4. RESTİTÜSYON 74
4.1.İstanbul'da Mahmut Muhtar Paşa Köşkü'yle Çağdaş Benzer Kargir Saray ya da
Köşkler 75
4.1.1. Baltalimanı Sahilsarayı 75
4.1.2. Baltalimanı Sahilsarayı Hünkar Kasrı 76
4.1.3. Corpi Sarayı (Palazzo Corpi / Eski ABD Konsolosluğu) 76
4.1.4. Zincirlikuyu Kasrı Selamlık Binası 78
4.1.5. Yeniköy'de Avusturya Konsolosluğu 79
4.1.6. Hıdiv Kasrı 80
4.2. Yapıdaki Restitüsyon Sorunları 81
4.2.1. Restitüsyon Önerisi 81
4.2.1.1.Plan Restitüsyonu 83
4.2.1.2. Cephe Restitüsyonu 91
4.2.1.3.Vaziyet Planı Restitüsyonu 93
5. RESTORASYON 96
5.1.Restorasyon İlkeleri 96
5.2.Yeni İşlev Önerisi ve Program 99
5.3.Onarıma İlişkin Müdahaleler 101
5.3.1. Çatının Yenilenmesi 101
5.3.2. Eksik Kısımların Bütünlenmesi 102
5.3.3. Sıva Onarımları 102
5.3.4. Dış Yüzeylerde Kullanılan Demir Elemanların Onarımı 102
5.3.5. Derin Çatlakların Onarımı 103
6. SONUÇ 104
KAYNAKLAR 105
EKLER 107
EK A: Eski Haritalar 108
EK B: Mahmut Muhtar Paşa Köşkü'nün ve Ailesinin Eski Fotoğrafları 116 EK C: Köşkün Günümüzdeki Halini Belgeleyen Fotoğraflar 120
EK D: Bezemelere Ait Fotoğraflar 234
EK E: Benzer Dönem Yapılarına Ait Fotoğraf ve Çizimler 250
EK E.1: Malzeme Analizleri 274
EK F: Çizimler 279
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No Şekil A.1 : 1776 tarihli Kauffer haritası, Kadıköy ve yöresi 109 Şekil A.2 : Guide de Voyage a Constantinople ( yaklaşık 1860) 109 Şekil A.3 : 1882 tarihli Stolpe haritası; Kadıköy ve Moda burnu 110
Şekil A.4 : 1887 tarihli Slonievski haritası 111
Şekil A.5 : 1914 tarihli Necip Bey şehir rehberi 112
Şekil A.6 : 1906 tarihli Goad haritası, Moda 113
Şekil A.7 : 1906 tarihli Goad haritasından ayrıntı; Mahmut Muhtar Paşa
Köşkü ve yakın çevresi 113
Şekil A.8 : 1938 tarihli Pervititch haritası, Moda 114 Şekil A.9 : 1938 tarihli Pervititch haritasından ayrıntı; Mahmut Muhtar
Paşa Köşkü ve yakın çevresi 114
Şekil A.10 : 1914 tarihli Alman mavisi haritasından ayrıntı; Mahmut
Muhtar Paşa Köşkü ve yakın çevresi 115
Şekil B.1 : Mahmut Muhtar Paşa 117
Şekil B.2 : Köşkün bahçesinde Mahmut Muhtar Paşa ailesi ve arka planda
köşk 117
Şekil B.3 : Köşkün önünde (doğu/batı dış merdiven) Mahmut Muhtar Paşa
ailesi 118
Şekil B.4 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü ve önündeki at heykelinin
uzaktan görünümü 118
Şekil B.5 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü ‘nün güneyindeki komşu
parseli sınırlayan kemerli istinat duvarı- ( 1970’lı yıllar ) 119 Şekil C.1 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü; doğu bahçe duvarının
Moda Caddesi’nden görünüşü 121
Şekil C.2 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü; doğu bahçe duvarı ve girişin
içeriden görünüşü 121
Şekil C.3 : Doğu bahçe duvarının kuzeyindeki yapının Moda
Caddesi’nden görünüşü 121
Şekil C.4 : Doğu bahçe duvarının kuzeyindeki yapının içeriden görünüşü. 122 Şekil C.5 : Doğu bahçe duvarının güneyindeki yapının Moda Caddesi’nden
görünüşü 122
Şekil C.6 : Güney yapının içeriden görünüşü 122
Şekil C.7 : Kademeli kuzey bahçe duvarı 123
Şekil C.8 : Kuzey bahçe duvarının doğusundaki payandalar 123
Şekil C.9 : Güney bahçe duvarı 123
Şekil C.10 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü; Hacı İzzed Efendi Sokağı
üzerindeki bahçe duvarı 124
Şekil C.11 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü; Hacı İzzed Efendi Sokağı
üzerindeki bahçe girişi 124
Şekil C.13 : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü; Belkıs Dilligil Sokağı üzerindeki
bahçe girişi 125
Şekil C.15 : Ek döşemeye (batıya) bakış 125
Şekil C.16 : Bahçedeki elektrik dairesi 126
Şekil C.17 : Bahçedeki bekçi kulübesi 126
Şekil C.14 : Güney cephesindeki çatı izi 127
Şekil C.19 : Doğu cephesi 127
Şekil C.18 : Kuzey cephesi 127
Şekil C.20 : Batı cephesi 127
Şekil C.21 : Kuzey cephesi 128
Şekil C.22 : Ana giriş holü 128
Şekil C.23 : Ana mermer merdivene bakış 128
Şekil C.24 : Ara sahanlıktan K10-a’ya bakış 128
Şekil C.25 : Ara sahanlıktan sahte kapıya bakış 128 Şekil C.26 : Ara sahanlıktan giriş holüne bakış 128
Şekil C.27 : Ana giriş holü; kuzey duvarı 129
Şekil C.28 : Ana giriş kapısı; tepe penceresi 129
Şekil C.29 : Ana giriş holü; bezemeli tavan 129
Şekil C.30 : Ana giriş holü; bezemeli tavan 129
Şekil C.31 : Ana giriş holü; batı duvarı 129
Şekil C.32 : Ana giriş holü; batı duvarı 129
Şekil C.33 : Ana giriş holü; kuzey duvarı 130
Şekil C.34 : Kuzey duvarı bezeme bandı 130
Şekil C.35 : Ana giriş holü; ahşap oda kapısı 130
Şekil C.36 : Ahşap kapı alınlığı 130
Şekil C.37 : Vitraylı paravan 130
Şekil C.38 : Ana giriş holü; ahşap vestiyer ve sahte kapı 130
Şekil C.40 : Ana giriş holü; güney kapı 131
Şekil C.39 : Ana giriş holü; güneye bakış 131
Şekil C.41 : Güney kapılara ait ahşap tepe penceresi 131
Şekil C.42 : Z01 mekanı; doğu kapısı 131
Şekil C.43 : Z01 mekanı; dolaplı kalorifer peteği 131
Şekil C.44 : Z01; dolaplı kalorifer peteği 132
Şekil C.45 : Z01; tesisat kapağı 132
Şekil C.46 : Z01; tavan 132
Şekil C.47 : Z01; pencere boşluğundaki demir kenet 132
Şekil C.48 : Z02; kuzeye doğru genel bakış 132
Şekil C.49 : Z01; çıkmaya bakış 132
Şekil C.50 : Z02; kuzeye doğru bakış 133
Şekil C.52 : Z01; şömine 133
Şekil C.51 : Z01; geniş açıklıktan güneye bakış 133
Şekil C.54 : Z01; kuzeydeki tavan 133
Şekil C.53 : Z01; ayna 133
Şekil C.55 : Z01; güneydeki tavan 133
Şekil C.56 : Z01; kumaş kaplama detayı 134
Şekil C.57 : Z01; batı duvarı 134
Şekil C.58 : Z01; kalorifer peteği 134
Şekil C.59 : Z01; kuzey duvarı 134
Şekil C.60 : Kuzey cephesi batı kanadı 134
Şekil C.62 : Z01; kuzey tavanın hasarlı bir bölümü 135
Şekil C.63 : Z01; güney kapısı 135
Şekil C.64 : Z01; tavan 135
Şekil C.65 : Z03; batı duvarı 136
Şekil C.68 : Z03; kuzey duvarındaki pencere izi 136
Şekil C.66 : Z03; doğu duvarı 136
Şekil C.67 : Z03; kuzey duvarı 136
Şekil C.69 : Kuzey cephesi doğu kanadı 137
Şekil C.70 : Z03; havalandırma deliği 137
Şekil C.71 : Z04; çıkma 137
Şekil C.72 : Z04; tavan 137
Şekil C.73 : Z04; döşemedeki horasan sıvalı bölüm 138
Şekil C.74 : Z05; doğu penceresi 138
Şekil C.75 : Z05; güney kapısı 138
Şekil C.76 : Z05; tesisat kapağı 138
Şekil C.77 : Z05; havalandırma deliği 139
Şekil C.78 : Z06; Z07’den güney kapısına bakış 139
Şekil C.80 : Z06; döşemede duş teknesi izi 139
Şekil C.81 : Z06; doğu duvarındaki sürekli silme 140
Şekil C.79 : Z06; iç bükey geçiş elemanı 140
Şekil C.82 : Z06; doğu penceresi 140
Şekil C.83 : Z06; bağdadi çıtaları 140
Şekil C.84 : Z06; güney duvarında sıva çatlakları 141
Şekil C.85 : Z07; servis kapısına bakış 141
Şekil C.86 : Z07; güney kapısına bakış 141
Şekil C.87 : Z07; batı kapısına bakış 141
Şekil C.88 : Z07; güney duvarındaki oyuk yüzey 142
Şekil C.89 : Z07; servis merdivenine bakış 142
Şekil C.90 : Z07; kemer ve kargir ayak ilişkisi 142 Şekil C.91 : Z08; giriş kapısına içeriden bakış 142
Şekil C.92 : Z08; içeriden doğuya bakış 143
Şekil C.93 : Z08; balkon kapısına içeriden bakış 143
Şekil C.94 : Güney cephesi; balkon 143
Şekil C.95 : Güney cephesi; balkon döşemesi 143
Şekil C.96 : Güney cephesi; balkona bakış 144
Şekil C.97 : Güney cephesi; kapatılmış pencere 144 Şekil C.98 : Z08; kapatılmış pencereye içeriden bakış 144
Şekil C.99 : Z08; güney pencereleri 144
Şekil C.100 : Z09; güneye bakış 145
Şekil C.101 : Z09; lavabo tezgahı 145
Şekil C.102 : Z10; lavabo tezgahı 145
Şekil C.103 : Z09; doğu havalandırma penceresi 145 Şekil C.104 : Z07; batı havalandırma penceresi 146 Şekil C.105 : Z09; doğu havalandırma penceresine bakış 146
Şekil C.106 : Z09; batı havalandırma 146
Şekil C.107 : K02; döşemenin ortasındaki iz penceresine bakış 146
Şekil C.108 : K05; döşeme ortasındaki iz 147
Şekil C.109 : K0; güney duvarı 147
Şekil C.110 : K0; güney kapılarına ait ahşap tepe penceresi 147
Şekil C.112 : K0; kuzey duvarı 148
Şekil C.113 : K0; tavan göbeği 148
Şekil C.114 : K0; tavan köşesi 149
Şekil C.115. : K0; tavan-duvar birleşimi 149
Şekil C.116 : K0; tavan-duvar birleşimindeki alçı bezemeler 149
Şekil C.117 : K0; güney kapısındaki vitray 150
Şekil C.118 : K0; balkon kapısındaki vitray 150
Şekil C.119 : K0; batı duvarındaki sahte kapı 150
Şekil C.120 : Döşeme kaplaması 151
Şekil C.121 : Ahşap döşeme konstrüksiyonu 151
Şekil C.122 : K01; doğu kanadı sahte olan güney kapısı 151
Şekil C.123 : K01; gizli kapıya bakış 152
Şekil C.124 : K01; duvarları çevreleyen sürekli iz 152
Şekil C.125 : K01; batı duvarı 152
Şekil C.126 : K01; tesisat kapağına bakış 153
Şekil C.128 : K01; güney pencere boşluğundaki demir kenetler 153
Şekil C.127 : K01; tavan 153
Şekil C.129 : K01-a; tavan 154
Şekil C.130 : K01-a; özgün doğrama 154
Şekil C.131 : K01-a; eğrisel batı duvarı 154
Şekil C.132 : K02; doğu duvarı 154
Şekil C.133 : K02; çıkma 155
Şekil C.134 : K02; güneydoğu köşeye bakış 155
Şekil C.135 : K02; yatay bezeme bandı 155
Şekil C.136 : K02; kuzey kapısı 156
Şekil C.139 : K03; kapatılmış pencere izi 156
Şekil C.137 : K03; batı duvarı 156
Şekil C.138 : K03; kuzey duvarı 157
Şekil C.141 : K03; doğu duvarı 157
Şekil C.143 : K03; tavanın güneybatı köşesi 157
Şekil C.140 : K03; tesisat kapağına bakış 158
Şekil C.142 : K03; tavanın güneybatısı 158
Şekil C.146 : K04; tesisat kapağına bakış 158
Şekil C.147 : K04; batı duvarına bakış 158
Şekil C.144 : K04; kuzeydoğu köşeye bakış 159
Şekil C.145 : K04; kapatılmış pencere izi 159
Şekil C.148 : K04; güney duvarı 159
Şekil C.149 : K05; çıkma 160
Şekil C.150 : K05; güney duvarındaki kapı izi 160
Şekil C.151 : K06; gizli kapıya bakış 160
Şekil C.152 : K06; güneye bakış 161
Şekil C.153 : K06; profilli köşe ve gömme dolap 161
Şekil C.155 : K07; doğuya bakış 161
Şekil C.154 : K07; sürekli iz 161
Şekil C.156 : K08; güneydoğuya bakış 162
Şekil C.157 : K08; doğuya bakış 162
Şekil C.158 : K08; tavan 162
Şekil C.159 : K08; mermer küvet ve süpürgelik 163
Şekil C.160 : K08; pişmiş toprak künkler 163
Şekil C.162 : K09; ankastre korkuluk 164 Şekil C.163 : K09; güney penceresinin dışarıdan görünüşü 164
Şekil C.164 : K09; güney penceresinin 165
Şekil C.165 : K09; kapatılmış pencerenin izi önündeki ek duvar önündeki
ek duvar 165
Şekil C.166 : K09; kapatılmış pencerenin izi 165
Şekil C.167 : K09; kapatılmış pencerenin dışarıdan görünüşü 165
Şekil C.168 : K10; güney duvarı 166
Şekil C.169 : K10; tavan 166
Şekil C.170 : K10-a; batıya bakış 166
Şekil C.171 : K10-a; güneye bakış 167
Şekil C.174 : Vitray 167
Şekil C.175 : Vitray 167
Şekil C.176 : Vitray 167
Şekil C.172 : K10; doğu duvarı 168
Şekil C.173 : K10; batı duvarı 168
Şekil C.177 : K10; güney pencereleri, mermer denizlik 168
Şekil C.178 : K10; bezeme bandı 169
Şekil C.179 : K10; bezeme bandı 169
Şekil C.180 : K2-0; kuzeydoğuya bakış 169
Şekil C.181 : K2-0; güneye bakış 170
Şekil C.183 : K2-1; kuzey kapı boşluğu 170
Şekil C.182 : K2-1; batıya bakış 170
Şekil C.184 : Kuzey kapı boşluğunun K2-2’den görünüşü 171
Şekil C.185 : Teras merdiveni 171
Şekil C.186 : K2-2; çıkma 171
Şekil C.187 : K2-3; kuzeybatıya bakış 172
Şekil C.188 : K2-3; demir gergi 172
Şekil C.189 : K2-3; havalandırma deliği 172
Şekil C.190 : K2-4; kuzeybatıya bakış 173
Şekil C.191 : K2-4; güneybatıya bakış 173
Şekil C.192 : K2-4; tavandaki bölünme 173
Şekil C.194 : K2-4; kuzey duvarındaki iz 174
Şekil C.193 : K2-4; güney duvarındaki iz 174
Şekil C.196 : K2-4; doğu duvarındaki çatlak 174
Şekil C.195 : K2-4; doğu duvarındaki tesisat kapağı ve çatlak 174 Şekil C.197 : K2-4; batı duvarındaki tesisat kapağı ve çatlak 175
Şekil C.199 : K2-4; güney kapısı 175
Şekil C.198 : K2-5; kuzeydoğuya bakış 175
Şekil C.200 : K2-5; havalandırma deliği 176
Şekil C.201 : K2-5; Doğu duvarındaki sıva çatlağı 176
Şekil C.202 : K2-6; çıkma 176
Şekil C.204 : K2-6; güney kapısı 177
Şekil C.203 : K2-6; kuzey kapısı 177
Şekil C.205 : K2-7; güneydoğuya bakış 177
Şekil C.206 : K2-7; doğu penceresi ve çıkıntı 177 Şekil C.207 : K2-4; kuzey duvarı, batı penceresi 178
Şekil C.208 : K2-7; kuzey kapısı 178
Şekil C.209 : Doğu cephesi; güney kanadı 178
Şekil C.211 : K2-7’yi aydınlatan doğu penceresi ve mermer küpeşte 179
Şekil C.212 : K2-7’den çatı fenerine bakış 179
Şekil C.213 : Çatı fenerine dışarıdan bakış 180
Şekil C.214 : K2-7; metal sifon 180
Şekil C.215 : K2-7; batı duvarı 180
Şekil C.219 : K2-8; tonozlu örtü 180
Şekil C.216 : K2-7; demir profiller ve alçı bezeme 181 Şekil C.217 : K2-8; girişten kuzey duvarına bakış 181
Şekil C.218 : K2-8; kuzeydoğuya bakış 181
Şekil C.220 : K2-8; feneri çevreleyen bağdadi duvarı 182
Şekil C.221 : K2-8; girinti ve L profilleri 182
Şekil C.222 : K2-7; giriş kapısı 182
Şekil C.223 : K2-8; giriş kapısı 183
Şekil C.224 : K2-8a’ya ait kapı boşluğuna bakış 183
Şekil C.225 : Demir profil ve alçı bezeme 183
Şekil C.227 : K2-8; doğu duvarındaki profil 183
Şekil C.226 : K2-8; doğu duvarı 184
Şekil C.228 : K2-8a; güneye bakış 184
Şekil C.229 : K2-8a; güney duvarı 184
Şekil C.230 : K2-8a; tavan 185
Şekil C.232 : K2-9; giriş kapısına bakış 185
Şekil C.231 : K2-8a; güney duvarı ve mermer küpeşte 185
Şekil C.233 : K2-9; bağdadi tavan 186
Şekil C.234 : K2-9; güneydoğuya bakış 186
Şekil C.235 : K2-9; pencere ve kapatılmış delik 186
Şekil C.236 : K2-10; güneye bakış 187
Şekil C.238 : K2-11; kapatılmış delik 187
Şekil C.237 : K2-11; güneydoğuya bakış 187
Şekil C.239 : K2-12; güneye bakış 188
Şekil C.240 : K2-13’e ait giriş kapısına bakış 188
Şekil C.241 : K2-13; metal su deposu 188
Şekil C.242 : K2-13; batıya bakış 188
Şekil C.243 : K2-13; güney penceresi 189
Şekil C.244 : K2-13; tavan 189
Şekil C.245 : B0; kuzeye bakış 189
Şekil C.246 : B0; güneydoğuya bakış 190
Şekil C.247 : B0; güneybatıya bakış 190
Şekil C.248 : B02; güneybatıya bakış 190
Şekil C.249 : B01; batı duvarı 191
Şekil C.250 : B01; kuzeydoğuya bakış 191
Şekil C.251 : B01; güneydoğuya bakış 191
Şekil C.253 : B02; güneydoğuya bakış 192
Şekil C.252 : B14; kapatılmış boşluk izi 192
Şekil C.256 : Batı dış merdiven altı; pencere çerçevesi 192 Şekil C.254 : B01’den batı dış merdiven altına bakış 193
Şekil C.255 : B01; şevli denizlik izi 193
Şekil C.257 : B02; kuzeybatıya bakış 193
Şekil C.258 : B03; kuzey duvarı 194
Şekil C.259 : B03; batı duvarı 194
Şekil C.261 : B05; kuzeybatıya bakış 195
Şekil C.262 : B06; doğuya bakış 195
Şekil C.263 : B06; batıya bakış 195
Şekil C.264 : B06; güneybatıya bakış 195
Şekil C.265 : B06; T profilleri 196
Şekil C.266 : B07; kuzeydoğuya bakış 196
Şekil C.267 : B07; kademeli denizlik 196
Şekil C.268 : B08; doğu duvarı 197
Şekil C.269 : B08; kapatılmış pencerenin dışarıdan görünüşü 197
Şekil C.270 : B08; kuzeydoğuya bakış 197
Şekil C.271 : B08; güney duvarı 198
Şekil C.272 : B09; doğu duvarı 198
Şekil C.273 : B09; güneydoğuya bakış 198
Şekil C.274 : B09; döşeme kaplaması 198
Şekil C.275 : B12; güneydoğuya bakış 199
Şekil C.276 : B10; güneydoğuya bakış 199
Şekil C.277 : B10; batıya bakış 199
Şekil C.278 : B11; doğuya bakış 200
Şekil C.279 : B11; mermer lavabo 200
Şekil C.280 : B11; yüksek mermer süpürgelik 200
Şekil C.281 : B12; güneye bakış 201
Şekil C.284 : B12’den B13’e ait giriş kapısına bakış 201 Şekil C.282 : B12; tavanın güneyindeki tonoz eğrisi 201 Şekil C.283 : B12; batı duvarındaki boşluk izi 202
Şekil C.285 : B13; çeyrek kubbeye bakış 202
Şekil C.286 : B13; güney duvarındaki boşluk izi 202
Şekil C.287 : B13; güneydoğuya bakış 202
Şekil C.288 : B13; batı duvarına bakış 203
Şekil C.289 : B14; giriş sahanlığına bakış 203
Şekil C.290 : B14; kuzeydoğuya bakış 203
Şekil C.291 : B14; düz atkılı geniş açıklık 203
Şekil C.292 : Giriş sahanlığının üzerindeki tonoz eğrisi 204
Şekil C.293 : B14; kuzeydoğuya bakış 204
Şekil C.294 : B14-a’ya ait giriş kapısı 204
Şekil C.295 : B14; batı duvarına bakış 205
Şekil C.296 : B14; basık kemerli boşluğa bakış 205 Şekil C.298 : B14’e ait giriş kapısına dışarıdan bakış 205
Şekil C.297 : B14’e ait girişin dış görünüşü 206
Şekil C.299 : B14; doğu bölümünün kuzey duvarı 206
Şekil C.300 : B14; doğu bölümünün güney duvarı 206
Şekil C.301 : B14-a; metal dolap ve pencere 206
Şekil C.302 : B14-b; güney duvarı 207
Şekil C.303 : B14-b; kuzey duvarının doğusu 207
Şekil C.304 : B14-b; kuzey duvarının batısı 207
Şekil C.305 : B14-b; kapatılmış bölüm 207
Şekil C.306 : B14-b; beşik kemerli doğu duvarı ve beşik tonoz 208 Şekil C.307 : B14-b; beşik tonozun kuzeyindeki oyulmuş kısım 208
Şekil C.308 : Kuzey cephesine bakış 209
Şekil C.309 : Kuzey cephesi 209
Şekil C.311 : K2-3’e ait kuzey parapet duvarı 210
Şekil C.312 : Mermer kaplama 210
Şekil C.313 : Taş taklidi sıva 210
Şekil C.314 : Kuzeydoğu köşe; drenaj 211
Şekil C.316 : Doğu dış merdiven sahanlığı; demir profiller 211 Şekil C.317 : Doğu dış merdiven sahanlığı; demir profiller 211
Şekil C.315 : Doğu cephesi 212
Şekil C.318 : Doğu cephesi 212
Şekil C.319 : Doğu cephesinin güney kanadı 213
Şekil C.320 : Doğu cephesi ; eğrisel duvar 213
Şekil C.321 : Doğu cephesi güney kanadı; drenaj 213
Şekil C.322 : Güneydoğu köşe; almaşık duvar 213
Şekil C.323 : Batı cephesi 214
Şekil C.324 : Batı cephesi 214
Şekil C.325 : Batı cephesi; eğrisel duvarı 215
Şekil C.326 : Güney cephesi 215
Şekil C.327 : Güney cephesi; vitraylar 216
Şekil C.328 : Güney cephesi; vitraylar ve kademeli denizlik 216 Şekil C.330 : Güney cephesi; ek döşemeye açılan kapı 217
Şekil C.332 : Güney cephesi 217
Şekil C.329 : Güney cephesi; batı girinti 217
Şekil C.331 : Ek döşeme; demir profil 218
Şekil C.333 : Güney cephesi; balkona bakış 218
Şekil C.334 : Güney cephesi; balkon kapısının altında devam eden silme 218 Şekil C.335 : Güney cephesi; bodrum kat penceresi 219 Şekil C.336 : Güney cephesi; kazan dairesi girişi 219
Şekil C.337 : Güney cephesi; beton künkler 219
Şekil C.338 : Mermer kaplama 220
Şekil C.339 : K2-1’e ait batı duvarı 220
Şekil C.340 : K2-1’e ait batı duvarı 220
Şekil C.341 : Demir profiller 221
Şekil C.342 : 2.kat tavanı 221
Şekil C.343 : 2.kat tavanı 221
Şekil C.344 : Servis merdiveni sahanlık döşemesi 221 Şekil C.345 : Kargir silme ile mermer silmenin birleşimi 222
Şekil C.346 : B01’e ait desenli döşeme 222
Şekil C.347 : B12’ye ait desenli döşeme 222
Şekil C.348 : Demir direğe bakış 223
Şekil C.349 : Çatı fenerine dışarıdan bakış 223
Şekil C.350 : Çatı feneri 223
Şekil C.351 : Çatı feneri ve dere çözümü 224
Şekil C.352 : Ahşap çerçeve üzerine düz cam örtü 224
Şekil C.353 : K2-7’den düz cam örtüye bakış 224
Şekil C.354 : En dıştaki ahşap çerçeve 225
Şekil C.355 : Ahşap dikme ve mertek 225
Şekil C.356 : Üst üste iki demir konstrüksiyon 225
Şekil C.357 : Çatı terası 226
Şekil C.358 : Çatı terasının mesnetlendiği kuzey duvarı ve pencere 226
Şekil C.359 : Metal su deposuna bakış 226
Şekil C.361 : İspanyoletli ahşap pencere 227
Şekil C.362 : Vasistaslı pencere 227
Şekil C.363 : Bodrum katına ait ispanyoletli pencere 228 Şekil C.364 : Üst kanadı vasistaslı ispanyoletli pencere 228
Şekil C.365 : Sade demir parmaklık 228
Şekil C.366 : Eğrisel desenli demir parmaklık 228 Şekil C.367 : Tavan göbeğini çevreleyen sade bezeme bandı 229 Şekil C.368 : Mermer küpeşte bloklarını bağlayan demir kenetler 229 Şekil C.369 : Mermer pencere başlıklarının altında kalan yüzeylerde sarı
lekelenme 229
Şekil C.370 : Siyah kabuk oluşumu 230
Şekil C.371 : Siyah kabuk oluşumu 230
Şekil C.372 : Siyah kabuk oluşumu 230
Şekil C.373 : Siyah kabuk oluşumu 231
Şekil C.374 : Siyah kabuk oluşumu 231
Şekil C.375 : Doğu dış merdivenin kuzey koluna bakış 231 Şekil C.376 : Doğu dış merdivene ait güney balüstrat ve küpeşte
arasında açılma 232
Şekil C.377 : Doğu dış merdivene ait güney balüstratta dönme 232 Şekil C.378 : Doğu dış merdivene ait küpeştede açılma 232 Şekil C.379 : Doğu dış merdivene ait küpeştede açılma 232 Şekil C.380 : Ana giriş merdivenine ait batı balüstrata bakış 233 Şekil C.381 : Balkon döşemesinin alt yüzeyindeki mermer
kaplamada çatlak 233
Şekil C.382 : K2-13’ü aydınlatan güney penceresine ait mermer
denizlikte çatlak 233
Şekil D.1 : Z0; kemer, bezeme bandı 235
Şekil D.2 : Z0; kuzey duvarı, bezeme bandı 235
Şekil D.3 : Z0; tavan göbeği 235
Şekil D.4 : Z0; tavan, köşe motifi 235
Şekil D.5 : Z0; tavan kenarı 235
Şekil D.6 : Z0; tavan silmesi 235
Şekil D.7 : Z0; tavan göbeği 236
Şekil D.8 : Z03; tavan göbeği 236
Şekil D.9 : Z0; tavan kenarı ve silme 236
Şekil D.10 : Z02; güney tavanı, göbek 236
Şekil D.11 : Z02; güney tavanı, kenar 236
Şekil D.12 : Z02; güney tavanı, göbeği çevreleyen bant 236 Şekil D.13 : Z02; güney tavanı, kenar motifi 237
Şekil D.14 : Z02; güney tavanı, köşe motifi 237
Şekil D.15 : Z02; silme 237
Şekil D.16 : Z02; kuzey tavanı, göbek 237
Şekil D.17 : Z02; kuzey tavanı, köşe motifi 237
Şekil D.18 : Z02; kuzey tavanı, göbeği çevreleyen bant 237
Şekil D.19 : Z02; duvar panosu 238
Şekil D.20 : Z02; duvar panosu 238
Şekil D.21 : Z02; duvar silmesi ve bezeme bandı 238
Şekil D.22 : Z02; kumaş pano, çerçeve 238
Şekil D.24 : Z02; pencere çerçevesi 238 Şekil D.25 : Z02; pencere çerçevesi, köşe motifi 239 Şekil D.26 : Z02; pencere çerçevesi, kenar bandı 239
Şekil D.27 : Z02; duvar panosu 239
Şekil D.28 : Z02; duvar panosu 239
Şekil D.29 : Z02; duvar panosu 239
Şekil D.30 : Z02; duvar panosu 239
Şekil D.31 : Z02; duvar aynası, kemer 240
Şekil D.32 : Z02; duvar aynası, çerçeve 240
Şekil D.33 : K10; duvar, bezeme bandı 240
Şekil D.34 : K10; duvar, bezeme bandı 240
Şekil D.35 : K10; duvar, köşe motifi 240
Şekil D.36 : K10; kapı kemeri 240
Şekil D.37 : K10; silme, köşe 241
Şekil D.38 : K10; silme 241
Şekil D.39 : K10; girlant 241
Şekil D.40 : K10; tavan, göbek 241
Şekil D.41 : K10; tavan, kenar motifi 241 Şekil D.42 : K10; tavan, kenar motifi 241 Şekil D.43 : K10; tavan, kenar motifi 242
Şekil D.44 : K10; tavan, köşe motifi 242
Şekil D.45 : K0; tavan, göbek 242
Şekil D.46 : K0; tavan , köşe motifi 242
Şekil D.47 : K0; tavan, kenar bandı 242 Şekil D.48 : K0; duvar, kademeli düzenleme 242
Şekil D.49 : K0; pilastır başlığı 243
Şekil D.50. : K0; pilastır başlığı 243
Şekil D.51. : K0; kademeli düzenleme 243
Şekil D.52 : K0; kademeli düzenleme 243
Şekil D.53 : K0; kademeli düzenleme 243
Şekil D.54 : K0; kademeli düzenleme 243
Şekil D.55 : K02; duvar panosu 244
Şekil D.56 : K0; duvar, bezeme bandı 244
Şekil D.57 : K2-8; tonoz örtü 244
Şekil D.58 : K2-8; tonoz örtü 244
Şekil D.59 : Z0; sütun başlığı 244
Şekil D.60 : Z0; sütun başlığı 244
Şekil D.61,62 : Z02; mermer şömine 245
Şekil D.63 : Z03; mermer şömine 245
Şekil D.64 : K10, vitray 245 Şekil D.65 : K10, vitray 245 Şekil D.66. : K10, vitray 245 Şekil D.67 : K10, vitray 245 Şekil D.68 : K10, vitray 246 Şekil D.69 : K10, vitray 246
Şekil D.70 : K0, balkon kapısı, vitray 246
Şekil D.71 : K0, güney kapısı, vitray 246
Şekil D.72 : Z0; ahşap alınlık 246
Şekil D.73 : Z0; ahşap alınlık 246
Şekil D.75 : K0; güney kapısı, ahşap tepe penceresi 247 Şekil D.76 : Z0; girişkapısı, ahşap tepe penceresi 247 Şekil D.77 : Z0; ahşap vestiyer 248
Şekil D.78 : Z0; ahşap vestiyer 248
Şekil D.79 : Z02; şömine 248
Şekil D.80 : Z02; kalorifer peteği 248
Şekil D.81 : Z02; kalorifer peteği 248 Şekil D.82 : K03; kalorifer peteği 248
Şekil D.83 : Bodrum penceresi, parmaklık 249
Şekil D.84 : Güney cephesi; B14 girişi; konsol 249
Şekil D.85 : Güney cephesi; balkon, konsol 249
Şekil D.86 : Batı dış merdiven; metal çiçeklik 249
Şekil D.87 : Z02; kumaş pano 249
Şekil D.88 : Z02; kumaş güneşlik 249
Şekil E.1 : Çıkma 251
Şekil E.2 : Zemin katına ait orta sofa 251
Şekil E.3 : 1.kata ait orta sofa 251
Şekil E.4 : Zemin kata ait orta sofadan merdivene bakış 252 Şekil E.5 : 1. kata ait orta sofadan merdivene bakış 252 Şekil E.6 : Merdiven kovasını aydınlatan pencerelere bakış 252
Şekil E.7 : Pencere ve tavana bakış 253
Şekil E.8 : Ahşap merdivene bakış 253
Şekil E.9 : Giriş holü 253
Şekil E.10 : 1.kata ait ara sahanlığa bakış 254
Şekil E.11 : Oda kapılarına bakış 254
Şekil E.12 : Merdiveni aydınlatan pencereler 254
Şekil E.13 : Ana giriş kapısına bakış 255
Şekil E.14 : Corpi Sarayı; zemin kat planı 255
Şekil E.15 : Corpi Sarayı; 1.kat planı 255
Şekil E.16 : Corpi Sarayı; giriş sahanlığına bakış 256
Şekil E.17 : Corpi Sarayı; kapatılmış balkon 256
Şekil E.18 : Corpi Sarayı; giriş holü 256
Şekil E.19 : Corpi Sarayı; pencere vitrayı 257
Şekil E.20 : Corpi Sarayı; kapı vitrayı 257
Şekil E.21 : Corpi Sarayı; kapı vitrayı 257
Şekil E.24 : Corpi Sarayı; merdiven kovası 257
Şekil E.22 : Corpi Sarayı; 1.kata ait orta sofayı aydınlatan çatı feneri 258
Şekil E.23 : Corpi Sarayı; kuzey cephesi 258
Şekil E.25 : Corpi Sarayı; merdiven kovası 258
Şekil E.26 : Corpi Sarayı; merdiven kovası 259
Şekil E.27 : Corpi Sarayı; ispanyoletli pencere 259
Şekil E.28 : Corpi Sarayı; döşeme deseni 259
Şekil E.29 : Corpi Sarayı; döşeme deseni 260
Şekil E.30 : Corpi Sarayı; mermer kaplama 260
Şekil E.31 : Corpi Sarayı; giriş sahanlığı 260
Şekil E.32 : Corpi Sarayı; pencere ve silme profilleri 260
Şekil E.33 : Corpi Sarayı; taş sıraları 261
Şekil E.35 : İzzeddin Efendi Kasrı Selamlık Binası; bahçeden giriş
cephesine bakış 261
Şekil E.36 : Avusturya Konsolosluğu; caddeden görünümü 262 Şekil E.37 : Avusturya Konsolosluğu; güney girişi 262 Şekil E.38 : Avusturya Konsolosluğu; kuzey girişi 262 Şekil E.39 : Avusturya Konsolosluğu; giriş holü, kuzeye bakış 263 Şekil E.40 : Avusturya Konsolosluğu; giriş holünün doğu duvarı 263 Şekil E.41 : Avusturya Konsolosluğu; giriş holünden mermer merdivene
bakış 263
Şekil E.42 : Avusturya Konsolosluğu; merdiven kovasını aydınlatan
pencereler 264
Şekil E.45 : Avusturya Konsolosluğu; balo salonu, doğu duvarı 264 Şekil E.43 : Avusturya Konsolosluğu; balo salonu, kuzeye bakış 264 Şekil E.44 : Avusturya Konsolosluğu; balo salonu, kumaş panolu duvar
düzeni 265
Şekil E.46 : Avusturya Konsolosluğu; balo salonu, desenli döşeme 265 Şekil E.47 : Avusturya Konsolosluğu; mermer silme ve alçı bezemeli
tavan 265
Şekil E.48 : Avusturya Konsolosluğu; oda 266
Şekil E.49,50 e: Avusturya Konsolosluğu; oda duvarlarına ait bezemelerden
detaylar 266
Şekil E.52 : Avusturya Konsolosluğu; oda döşemesi 266 Şekil E.51 : Avusturya Konsolosluğu; oda tavanı 267 Şekil E.54 : Avusturya Konsolosluğu; gizli kapıya balkondan bakış 267 Şekil E.53 : Avusturya Konsolosluğu; gizli kapıya odadan bakış 267
Şekil E.55 : orta sofaya bakış 268
Şekil E.56 : Orta sofaya ve mermer merdivene bakış 268
Şekil E.57 : Mermer merdivene bakış 269
Şekil E.58 : Mermer merdiven kovasını aydınlatan pencereler 269 Şekil E.59 : Mermer merdiven kovasını aydınlatan pencereler 269 Şekil E.60 : Dolmabahçe Sarayı mabeyn dairesi;hünkar hamamı,
sıcaklık bölümünün örtüsü 270
Şekil E.61 : Dolmabahçe Sarayı mabeyin dairesi; hünkar hamamına ait
ılıklık pencereleri 270
Şekil E.62 : Dolmabahçe Sarayı mabeyin dairesi;hünkar hamamına ait
sıcaklık pencerelerine bakış 271
Şekil E.63 : Dolmabahçe Sarayı harem dairesi; hünkar hamamına ait
ılıklık pencereleri 271
Şekil E.64 : Yıldız Sarayı hünkar hamamı; sıcaklık penceresine
bakış 271
Şekil E.65 : Yıldız Sarayı harem dairesine ait hamam; sıcaklık
pencerelerine bakış 272
Şekil E.66 : Yıldız Sarayı mabeyin dairesi; çinili salondan basamaklı
hamam girişine bakış 272
Şekil E.67 : Dolmabahçe Sarayı mabeyin dairesi; hünkar hamamı planı 273 Şekil E.68 : Dolmabahçe Sarayı harem dairesi; hünkar hamamı planı 273 Şekil E1.1 : K03, batı duvarı, pencere eteği harç analizi 275
Şekil E1.2 : K2-9, bağdadi tavan sıva analizi 276
Şekil E1.4 : K03, batı duvarı, pencere eteği harç önerisi 278
Şekil E1.5 : K2-9, bağdadi tavan sıva önerisi 278
Şekil E1.6 : K10, güney duvarı, pencere eteği sıva önerisi 278 Şekil F.1 : Vaziyet planı; 1/500 rölöve
Şekil F.2 : Zemin kat planı; 1/100 rölöve
Şekil F.2a : Zemin kat planı, ölçülü; 1/100 rölöve Şekil F.3 : 1.Kat planı; 1/100 rölöve
Şekil F.3a : 1.Kat planı, ölçülü; 1/100 rölöve Şekil F.4 : 2. Kat planı; 1/100 rölöve
Şekil F.4a : 2. Kat planı, ölçülü; 1/100 rölöve Şekil F.5 : Bodrum kat planı; 1/100 rölöve
Şekil F.5a : Bodrum kat planı, ölçülü; 1/100 rölöve Şekil F.6 : Çatı kat planı; 1/100 rölöve
Şekil F.7 : Kesit 1-1; 1/100 rölöve Şekil F.8 : Kesit 2-2; 1/100 rölöve Şekil F.9 : Kesit 3-3; 1/100 rölöve Şekil F.10 : Kesit 4-4; 1/100 rölöve Şekil F.11 : Kesit 5-5; 1/100 rölöve Şekil F.12 : Kesit 6-6; 1/100 rölöve Şekil F.13 : Kesit 7-7; 1/100 rölöve Şekil F.14 : Kesit 8-8; 1/100 rölöve Şekil F.15 : Kuzey cephesi; 1/100 rölöve Şekil F.16 : Doğu cephesi; 1/100 rölöve Şekil F.17 : Batı cephesi; 1/100 rölöve Şekil F.18 : Güney cephesi; 1/100 rölöve
Şekil F.18a : Z03 doğu duvarı, güney penceresi detayı; 1/20 rölöve Şekil F.18b : K10 güney duvarı, vitraylı pencere detayı; 1/20 rölöve Şekil F.18c : B07 doğu duvarı, güney penceresi detayı; 1/20 rölöve Şekil F.18d : Ana giriş kapısı detayı; 1/20 rölöve
Şekil F.18e : Z03 mekanı, ahşap alınlıklı oda kapısı detayı; 1/20 rölöve Şekil F.18f : K0 güney duvarı, çarpma kapı detayı; 1/20 rölöve
Şekil F.18g : Z0 doğu/batı duvarı, ahşap duvar kaplaması detayı; 1/20 rölöve Şekil F.18h : Mermer lavabo ve dolaplı kalorifer peteği detayı; 1/20 rölöve Şekil F.19 : Çatı planı; 1/100 hasar analizi
Şekil F.20 : Kesit 1-1; 1/100 hasar analizi Şekil F.21 : Kesit 2-2; 1/100 hasar analizi Şekil F.22 : Kesit 3-3; 1/100 hasar analizi Şekil F.23 : Kesit 4-4; 1/100 hasar analizi Şekil F.24 : Kesit 5-5; 1/100 hasar analizi Şekil F.25 : Kesit 6-6; 1/100 hasar analizi Şekil F.26 : Kesit 7-7; 1/100 hasar analizi Şekil F.27 : Kesit 8-8; 1/100 hasar analizi Şekil F.28 : Kuzey cephesi; 1/100 hasar analizi Şekil F.29 : Doğu cephesi; 1/100 hasar analizi Şekil F.30 : Batı cephesi; 1/100 hasar analizi Şekil F.31 : Güney cephesi; 1/100 hasar analizi Şekil F.32 : Zemin kat planı; 1/100 malzeme analizi Şekil F.33 : 1. Kat planı; 1/100 malzeme analizi
Şekil F.34 : 2. Kat planı; 1/100 malzeme analizi Şekil F.35 : Bodrum kat planı; 1/100 malzeme analizi Şekil F.36 : Çatı kat planı; 1/100 malzeme analizi Şekil F.37 : Kesit 1-1; 1/100 malzeme analizi Şekil F.38 : Kesit 2-2; 1/100 malzeme analizi Şekil F.39 : Kesit 3-3; 1/100 malzeme analizi Şekil F.40 : Kesit 4-4; 1/100 malzeme analizi Şekil F.41 : Kesit 5-5; 1/100 malzeme analizi Şekil F.42 : Kesit 6-6; 1/100 malzeme analizi Şekil F.43 : Kesit 7-7; 1/100 malzeme analizi Şekil F.44 : Kesit 8-8; 1/100 malzeme analizi Şekil F.45 : Kuzey cephesi ; 1/100 malzeme analizi Şekil F.46 : Doğu cephesi ; 1/100 malzeme analizi Şekil F.47 : Batı cephesi ; 1/100 malzeme analizi Şekil F.48 : Güney cephesi ; 1/100 malzeme analizi Şekil F.49 : Zemin kat planı; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.50 : 1. Kat planı; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.51 : 2. Kat planı; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.52 : Bodrum kat planı; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.53 : Çatı kat planı; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.54 : Kesit 1-1; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.55 : Kesit 2-2; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.56 : Kesit 3-3; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.57 : Kesit 4-4; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.58 : Kesit 5-5; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.59 : Kesit 6-6; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.60 : Kesit 7-7; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.61 : Kesit 8-8; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.62 : Kuzey cephesi; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.63 : Doğu cephesi; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.64 : Batı cephesi; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.65 : Güney cephesi; 1/100 kronoloji analizi Şekil F.66 : Vaziyet planı; 1/100 restitüsyon Şekil F.67 : Zemin kat planı; 1/100 restitüsyon Şekil F.68 : 1. Kat planı; 1/100 restitüsyon Şekil F.69 : 2. Kat planı; 1/100 restitüsyon Şekil F.70 : Bodrum kat planı; 1/100 restitüsyon Şekil F.71 : Çatı planı; 1/100 restitüsyon
Şekil F.71a : Kesit 4-4; 1/100 restitüsyon Şekil F.71b : Kesit 5-5; 1/100 restitüsyon Şekil F.71c : Kesit 7-7; 1/100 restitüsyon Şekil F.72 : Kuzey cephesi; 1/100 restitüsyon Şekil F.73 : Doğu cephesi; 1/100 restitüsyon Şekil F.74 : Batı cephesi; 1/100 restitüsyon Şekil F.75 : Güney cephesi; 1/100 restitüsyon Şekil F.76 : Zemin kat planı; 1/100 restorasyon Şekil F.77 : 1. Kat planı; 1/100 restorasyon Şekil F.78 : 2. Kat planı; 1/100 restorasyon Şekil F.79 : Bodrum kat planı; 1/100 restorasyon Şekil F.80 : Kuzey cephesi; 1/100 restorasyon
Şekil F.81 : Doğu cephesi; 1/100 restorasyon Şekil F.82 : Batı cephesi; 1/100 restorasyon Şekil F.83 : Güney cephesi; 1/100 restorasyon
MAHMUT MUHTAR PAŞA KÖŞKÜ RESTORASYON PROJESİ ÖZET
19. yüzyılın ikinci yarısında yapıldığı bilinen Mahmut Muhtar Paşa Köşkü, Kadıköy ilçesi Moda semtinde, Moda Caddesi’nden Marmara Denizi’ne kadar uzanan 10 dönümlük bir bahçe içinde yer almaktadır.
Köşk’ün tarihinde bilinen en eski dönem, 1884-1894 yılları arasıdır. Bu tarihlerde köşkte Alfred Frederic James Barker isimli bir İngiliz ve ailesinin yaşadığı ve 1894 İstanbul depreminden sonra Barker ailesinin İstanbul’dan ayrıldığı bilinmektedir. Köşk, Mahmut Muhtar Paşa’nın eşi ve Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kızı Prenses Nimetullah tarafından 1897 yılında satın alınmış ve 1956 yılına kadar Mahmut Muhtar Paşa ailesinin mülkiyetinde kalmıştır. 1956 yılında kamulaştırılarak Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilen yapı, 1957 yılında Kadıköy Kız Lisesi’nin birimlerinden biri olarak kullanılmaya başlamıştır.
Mahmut Muhtar Paşa ailesinin köşkte yaşadığı dönemde bahçe içinde selamlık, manej, ahırlar, sera, mutfak, yemekhane ve çok sayıda ağaç bulunduğu bilinmektedir. 1960-1970 yılları arasında, köşkün bahçesine yeni okul binalarının yapımı sırasında sözkonusu yapılar ortadan kaldırılmıştır. Yapı, okul döneminde geri dönüşebilir müdahaleler görmüş, özgün detay ve malzemeleri nispeten iyi korunarak günümüze ulaşmıştır. Fakat yapının, başta çatıdan yoğun bir biçimde giren yağmur suları olmak üzere çeşitli sorunları bulunmaktadır.Okul yönetimi 2003 yılında köşkü boşaltmış ve restorasyon projesinin hazırlanması için girişimlerde bulunmuştur. Bu değerli yapıyı korumanın önemine ve gereğine inanan yönetim, yapının restorasyonuna başlanabilmesi için kaynak araştırmakta, yakın vadede onarımın gerçekleştirilebilmesi için çaba göstermektedir.
Mahmut Muhtar Paşa Köşkü, günümüze nispeten iyi durumda ulaşmış nitelikli bir yapı olması nedeniyle tez konusu olarak seçilmiştir. Tezin amacı, eğitimle bağlantılı uygun kullanım olasılıklarının araştırılmasıyla yapıya uygun bir işlev belirlemek ve bunun için yapılması gereken müdahaleyi saptamaktır. Bunun yanı sıra, özgün detay ve malzemeyi korumak için gerekli müdahale tiplerini belirleyerek, yapının sahip olduğu tarihi ve estetik değerleri gelecek nesillere aktarmak da öncelikli bir hedef olarak belirlenmiştir. Tez çalışmasının ilk aşamasında yapının 1/50 ölçekli rölövesi çıkarılmış ve çizimler fotoğraflarla desteklenmiştir. Eşzamanlı olarak, yapının bulunduğu çevre ve yapıldığı döneme ilişkin yazılı ve görsel kaynaklar taranmış ve köşkün ayrıntılı bir betimlemesi yapılmıştır.
Köşkün özgün durumu ve zaman içinde geçirdiği değişimler yapının sağladığı verilere, görsel ve yazılı belgelere dayanılarak belirlenmiş, restitüsyon çizimleri gerçekleştirilmiştir.
Son aşamada köşkün mekansal bütünlüğünü bozmayacak eğitimle bağlantılı yeni bir işlev, Kadıköy Lisesi’nin ihtiyaçları da dikkate alınarak belirlenmiştir. Yapının bu yeni işleve uyarlanması için gerekli müdahale tiplerinin yanı sıra özgün detay ve malzemelerini koruyacak müdahale tipleri de ortaya konmuştur.
RESTORATION PROJECT FOR THE MANSION OF MAHMUT MUHTAR PAŞA
SUMMARY
The mansion of Mahmut Muhtar Paşa, which dates to the second half of the 19th century, is situated in a garden of 10.000 m², lying between Moda Street and Marmara Sea, at Moda quarter of Kadıköy district, in Istanbul.
The oldest period, which is known about the history of the mansion, is between the years 1885-1895 when an English named Alfred Frederic James Barker and his family were living. Barker family left Istanbul after the earthquake of 1894. The mansion was bought by the Princess Nimetullah, wife of Mahmut Muhtar Paşa and daughter of the Khedive of Egypt, İsmail Paşa. The mansion that stayed in possession of Mahmut Muhtar Paşa family between the years 1897-1956 was then nationalized, transferred to the Ministry of National Education and finally assigned to Kadıköy High School for Girls.
Old maps and documents reveal that in the days when Mahmut Muhtar Paşa family was living in the mansion, the garden also included a selamlık, a manege, stables, a green house, a kitchen, a refectory and many trees. Between the years 1960-1970, when new school buildings were constructed in the garden, these old buildings were all demolished. As for the interventions, which were made to the mansion during that period, they were fortunately reversible and the original details and materials could thus survive in a relatively good state of preservation. But the building has different problems, especially due to the rainwater leaking from the roof. The school administration evacuated the mansion in 2003 and attempted the preparation of the restoration project. The administration willing to save this beautiful building is in search of sponsorship for an immediate intervention.
The mansion of Mahmut Muhtar Paşa was chosen as the subject of this thesis because it is a valuable building of the 19th century, still keeping many of its original details. The aim of the thesis is to document the building with measured drawings and photographs; to describe the necessary interventions for its restoration while preserving its historic and aesthetic value, and to determine a suitable function that will help to its maintenance. Written and visual information about the mansion and the district, and the period the mansion was built was also gathered and evaluated for a detailed description of the building. This information, together with personal observations, also revealed the changes that occurred in the course of time and helped to the preparation of the restitution project. Besides the careful examination of the building, old maps and documents were also consulted and the narration of the old inhabitants was taken into account for restitution decisions. Finally, by considering the possibilities offered by the building and the requirements of the owner (Kadıköy High School), a suitable new function is proposed.
1 GİRİŞ
Tarihi değeri olan sivil mimarlık örneklerinin korunması birçok açıdan zor bir uğraştır. Restorasyon projesinin hazırlanması ve uygulanması büyük emek isteyen ve uzun zamana yayılan titiz bir çalışmadır. Büyük bahçeler içinde yer alan köşk ve yalıların korunmasının önünde, maddi kaynaklı birçok engel bulunmaktadır. Geniş bir hizmetkar grubuyla yaşayan kalabalık ailelerin çözülmesi ve büyük konakları finanse edebilecek güçlerini yitirmesiyle, yapılar eski kullanıcıları tarafından terk edilerek bakımsız bırakılmakta ya da el değiştirmektedir. Genellikle tarihi bir yapının değerini bilmeyen ve koruma bilincine sahip olmayan yeni malsahibi, yapıyı kendi istekleri doğrultusunda ve koruma konusunda uzmanlaşmamış kişiler eliyle ‘restore ettirmektedir’. Bunun sonucunda plan şeması değişmiş, özgün malzeme ve detaylarını yitirmiş yepyeni yapılar ortaya çıkmaktadır.
1.1 Amaç
Mahmut Muhtar Paşa Köşkü, mekansal bütünlüğünü ve özelliklerini büyük ölçüde koruyarak günümüze ulaşmış bir yapıdır. Köşk, Kadıköy Lisesi’ne ait bir eğitim yapısı olarak kullanıldığı yıllar boyunca, geri dönüşümü mümkün olmayan kötü müdahalelere maruz kalmamıştır. Kadıköy Lisesi’nin yöneticileri, korumanın önemine ve gereğine inanan kişilerdir ve binayı restore ettirerek kullanmak istemektedirler.
Yapının tez konusu olarak seçilmesindeki amaç, eğitimle ilgili kullanım olasılıklarını araştırarak yapıya uygun bir işlev belirlemek, köşkün onarımına ilişkin teknik müdahaleleri saptamak, bunların yanı sıra köşkün tarihini aydınlatmaya çalışmaktır.
1.2 Kapsam ve Yöntem
Çalışma Mahmut Muhtar Paşa Köşkü’nün bugünkü durumunu belgeleyen rölöve, özgün halini gösteren restitüsyon ve önerilen yeni işlev doğrultusunda yapılacak teknik müdahaleleri açıklayan restorasyon projelerinin hazırlanmasını kapsamaktadır.
Belgelemeye plan krokilerinin çizilmesiyle başlanmıştır. Planın ölçümünde üçgenleme metodundan yararlanılmış, yapının dış konturlarını belirlemek için bütün pencere boşluklarından tek tek ölçü alınmıştır. Ayrıca dış yüzeylerde bulunan mimari elemanları planlara işlemek için, dış cephe üzerinde gereken ölçüler de alınmıştır. Plan ölçümünün ardından duvar yüzeylerindeki düzenlemeleri de gösteren ayrıntılı kesit krokileri çizilmiştir. Yükseklikler nivoyla her katta belirlenen yatay düzlemlere göre alınmış, düzlemler arası mesafe merdiven boşluklarından ölçülmüştür. Ardından ayrıntılı cephe krokileri çizilmiş, kuzey ve batı cephelerinin zemin kat seviyesinde nivoyla iki yatay düzlem oluşturulmuş ve bu düzlemler içeride kullanılan yatay düzlemlere bağlanmıştır. Bunların dışında birinci ve ikinci katlarda belirlenen nivo düzlemleri, belirli pencere boşluklarından hortum yardımıyla dış cepheye de taşınmıştır. Dış cephedeki ölçümlerde, cephedeki mermer sıraları ve kat silmelerinin çok düzgün oluşu nedeniyle söz konusu mimari elemanlardan da ölçüm sırasında yararlanılmıştır. Köşkün iç mekanlarında ve dış cephelerinde bulunan ahşap ve mermer profillerin biçimi, profil tarağıyla kalıp alınarak çıkarılmış ve 1/1 ölçekte çizimleri yapılmıştır. Tavan- duvar birleşimlerinde yer alan alçı ya da ahşap silme profillerine ait yatay mesafeler, uzun bir sopaya bağlanan bir çekül yardımıyla ölçülmüş, düşey mesafelerin ölçümünde ise mira kullanılmıştır.
Vaziyet planı 1/500, plan, kesit ve görünüşler 1/50 tekniğindedir. Tepe pencereleri, sütun ve pilastır başlıkları, kapı alınlıkları, demir parmaklıklar gibi bezemeli mimari öğelere ait desenler, dijital fotoğraf makinesi ile bilgisayar ortamına geçirilmiş ve alınan ölçülere göre düzeltildikten sonra 1/20 tekniğinde çizilmiştir. Farklı türde kapı ve pencereler için 1/10 tekniğinde detaylar hazırlanmıştır. Yapıda kullanılan malzemeler, farklı dönemler ve hasarlar rölöve üzerinde lejantla gösterilmiştir.
Yapının özgün durumu ve geçirdiği değişimlerin belirlenebilmesi için benzer örnekler incelenmiş, eski harita, fotoğraf ve yazılı kaynaklar derlenmiş ve bunlar yapının kendisinden elde edilen verilerle birlikte değerlendirilerek restitüsyon önerisi hazırlanmıştır.
Köşkün tarihi ve mimari özelliklerini en üst düzeyde koruyacak ve yapıya ağır yükler getirmeyecek eğitimle ilgili uygun işlevler araştırılmış ve köşkün eğitim müzesi olarak kullanılması önerilmiştir. Yapının yeniden kullanımı ile ilgili düzenlemeler restorasyon paftalarına işlenmiş bunun yanı sıra onarıma ilişkin teknik müdahaleler de tez metinlerinde belirtilmiştir.
2 KÖŞKÜN BULUNDUĞU ÇEVRE
2.1 Coğrafi Konum
Moda, İstanbul’un Kadıköy ilçesinde, kuzeyinde ve doğusunda Söğütlüçeşme ve Bahariye Caddeleri ile sınırlanan ve Marmara Denizi kıyısında yer alan bir yarımada ya da burundur.
2.2 Tarihsel Gelişim
Moda’nın bağlı bulunduğu Kadıköy ve yöresi özellikle 19.yy’ın ikinci yarısında gelişmeye başlamış, kıyıdaki köy görüntülü kasabasının gerisinde yerli ve yabancı zenginlerin, Abdülhamit paşalarının bahçe içindeki büyük konaklarından oluşan konut dokusu meydana gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı’ndan ve Cumhuriyet’in kurulmasından sonra yerli ve yabancı ellerdeki söz konusu dokuya ait konaklar yavaş yavaş azalmaya başlamıştır [1, s.147].
Kadıköy ve yöresinin ciddi ölçümlere göre yapılan ilk haritalarından biri mühendis F.R.Kauffer’in 1776 tarihli çizimidir (Şekil A.1). Bu haritada Kadıköy ve çevresi, kıyıda küçük bir yerleşme birimi ile bunun çevresindeki bağlar ve bahçeler olarak gösterilmektedir. Kıyıdaki küçük yerleşme biriminde, bugünkü Osman Ağa Camii’in yerinde 1612 yılında yapılan mescit ve 1747’ de Sultan III. Mustafa tarafından yaptırılan İskele Camii anıtsal yapılar olarak dikkati çekmektedir. Bunların gerisinde kasabanın içinde Saint Euphemea Kilisesi yer almaktadır. Söz konusu haritada Kadıköy’ün güneyi tamamıyla bağlar ve bahçelerle kaplıdır ve buralarda İstanbul’un sebzesi ve meyvesi yetiştirilmektedir. Geniş yeşil alanlarla kaplı arazinin en güney ucundaki Moda burnunun adı, bu haritada Monde burnu olarak gösterilmiştir [1, s.148,149]. Kıyıdaki kasabanın kuzeyinde, bugünkü Yeldeğirmeni’nin ve Hasanpaşa bölgesinin toprakları da bağlar ve bahçelerle doludur.
1860 sonrası yapıldığı anlaşılan bir başka haritada (Şekil A.2), dikkati çeken en önemli değişiklik bugünkü Mühürdar ve Moda semtlerinde gözle görülür bir yerleşmenin meydana gelmiş olmasıdır. İskeleden Moda’ya ve Yoğurtçu’ya kadar olan arazi hala boşluklar halindedir. Fakat Mühürdar’dan başlayarak kıyı boyu, Moda, Küçük Moda ve Şifa, Kurbağalıdere çıkışına kadar konutlarla dolmuştur [1, s.150]. Stolpe’nin 1882 tarihli haritasında (Şekil A.3), Anadolu Bağdat demiryolunun inşa edilmekte olduğu görülmektedir. Demiryolu ve Haydarpaşa Garı’nın inşası, Kadıköy’ün gelişmesine, özellikle Yeldeğirmeni bölgesinin yoğun biçimde konutlarla örtülmesine neden olmuştur. Aynı haritada dikkati çeken bir diğer nokta Mühürdar’da ve Moda’da bulunan iki köşkün varlığıdır. Bunlardan Mühürdar’da olanın Serasker Rıza Paşa’ya, diğerinin ise Gazi Mahmut Muhtar Paşa’ya ait olduğu düşünülmektedir [1, s.151,152]. J.Sloniewski’nin 1887 tarihli haritasında (Şekil A.4) da aynı köşkler görülmektedir [1, s.152]. Fakat söz konusu haritalar incelendiğinde, yapıların kesin konumlarını belirlemek için uygun ölçekte olmadıkları anlaşılmaktadır. 19. yy’da Moda’nın nüfusunu genellikle Rumlar ve Ermeniler oluşturmaktadır [2]. Bunların yanı sıra, 19. yy’ın ikinci yarısından itibaren Levanten zengin aileler de Moda’ya yerleşmiştir. Bu dönemde Moda Burnu’nun çevresi İngilizler’in, Küçük Moda Fransızlar’ın yerleştikleri bölgelerdir [1, s.154]. Whittal , La Fontaine ve Barker’lar Moda’da yaşayan İngiliz kolonisinin önde gelen aileleridir [3, s.26]. 20. yy başına ait eski haritalar (Şekil A.5, A.6, A.8) incelendiğinde, Moda’da geniş bahçeler içinde yapılmış köşklerden oluşan bir konut dokusunun meydana geldiği görülmektedir. Burada inşa edilen evler, klasik konaklardan, Boğaziçi yalılarından ve Adalar’daki köşklerden farklıdır. Moda’da yaşayan zengin aileler, çoğu bahçe içinde, genellikle iki katlı, farklı ve bireysel üslupta evler inşa ettirmişlerdir. Moda söz konusu dönemde bir anlamda eklektik bir mimari görünüm sergilemekle birlikte, bütününde ortak bir karaktere sahiptir [2].
Cumhuriyetin ilan edilmesi ve kapitülasyonların kaldırılmasıyla, Moda’da yaşayan İngiliz ve Fransız kolonisinin eski yaşantısı değişmiş, aileler ülkelerine geri dönmeye başlamıştır [3, s.27]. Moda’nın eski konut dokusu, 1960’larda apartmanlaşma sürecinin hızlanmasıyla büyük ölçüde değişmiş, bahçe içindeki köşkler ve geniş yeşil alanlar apartmana dönüşmüştür [2].
3.MAHMUT MUHTAR PAŞA KÖŞKÜ
3.1. Konum (Şekil F.1)
İstanbul’da Moda semtinin Caferağa mahallesinde bulunan Mahmut Muhtar Paşa Köşkü, 35 pafta, eski 82 – yeni 1288 ada, 17 parselde yer almaktadır. Köşkün içinde yer aldığı parsel, doğuda Moda Caddesi, batıda Marmara Denizi ile sınırlanır. Bahçenin doğuda Moda Caddesi üzerinde, güneyde Belkıs Dillligil Sokağı’nda ve kuzeyde Hacı İzzet Efendi Sokağı üzerinde yer alan üç girişi bulunmaktadır.
3.2. Tarihçe
Mahmut Muhtar Paşa Köşkü’nün tarihiyle ilgili en eski ve ayrıntılı bilgiler, bir tıp doktoru olan ve çocukluğu Mahmut Muhtar Paşa ailesinin yakınında geçmiş bulunan Dr.Müfid Ekdal’ın, Mahmut Muhtar Paşa ailesini ve Kadıköy’ün konaklarını anlattığı çeşitli kitaplarından ve kendisi ile yapılan kişisel görüşmelerden elde edilmiştir. Bunun yanı sıra , köşke adını veren Mahmut Muhtar Paşa’nın en büyük çocuğu Emine Foat Tugay’ın1
aile tarihini ve 1897-1913 yılları arasında köşkte geçen yaşantıyı anlattığı kitabı, hem köşkün tarihini, hem de o dönemde mekanların kullanımını aydınlatan en önemli kaynaktır. Söz konusu kaynaklardan aktarılan bilgiler ışığında farklı tarihli eski haritalar da incelenerek köşkün konumlandığı bahçenin ve yakın çevresinin özellikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.
Köşkün yapımı ve mimarıyla ilgili tek bilgi, Dr. Müfid Ekdal’ın, Gazi Ahmet Muhtar Paşa ve oğlu Mahmut Muhtar Paşa’nın Feneryolu ve Moda’da bulunan köşklerinde geçen hayatları iç içe anlattığı kitabında yer almaktadır [4, s.57]. Ekdal’ın verdiği bilgiye göre, Mahmut Muhtar Bey (Şekil B.1) 1896 yılında Hıdiv İsmail Paşa’nın en küçük kızı olan Nimetullah Hanım’la nişanlanmış ve Hıdiv İsmail Paşa’nın Emirgan’daki yalısında evlenmiştir. 1897’de Moda’daki konağı (Şekil B.2, B.3) satın alan çift, köşke yerleşirler. Köşk bir Levanten tarafından İtalyan bir mimara
1
yaptırılmıştır ve dış cephesi mermerden olduğu için Mermer Konak adıyla anılmaktadır.
yaptırılmıştır ve dış cephesi mermerden olduğu için Mermer Konak adıyla anılmaktadır. Yapının mimarıyla ilgili bu bilginin Moda’nın eski sakinleri tarafından aktarıldığı ve kesin kaynaklara dayanmadığı bilinmektedir [5].
Mahmut Muhtar Paşa (1866-1935), Gazi Ahmet Muhtar Paşa ve ilk eşi Zehra Hanım’ın, ikinci çocuklarıdır [6]. Gazi Ahmet Muhtar Paşa, 1883-1908 yılları arasında Mısır Fevkalade komiseri göreviyle Mısır’da bulunmuştur. Gelini Prenses Nimetullah Hanım’ın Moda’daki mermer köşkü, 1897 yılında Rum asıllı Dimitri Velademi’den satın aldığı bilinmektedir [3, s.22]. Mahmut Muhtar Paşa ve Prenses Nimetullah Hanım’ın biri kız beş çocukları olmuştur [7]. 1897 yılında İstanbul’da doğan ilk çocukları Emine Hanım anılarında, 1894 yılında İstanbul’da yaşanan büyük depremi hasarsız atlatan az sayıdaki kargir yapıdan biri olduğu için, Moda’daki köşkün ailesi tarafından tercih edildiğini anlatmaktadır [8, s.209, 210]. Mahmut Muhtar Paşa ve ailesi, 1897-1929 yılları arasında köşkte görkemli bir hayat yaşamıştır. Fakat 1929 yılında Yüce Divan’da yargılanan Mahmut Muhtar Paşa suçlu bulunarak servetine el konulur.2
Mahmut Muhtar Paşa borcunu ödemesine rağmen aile bir daha geri dönmemek üzere Mısır’a yerleşir. 1956 yılına kadar Mahmut Muhtar Paşa ailesinin mülkiyetinde kalan yapının, aile Mısır’a yerleştikten sonra köşkte kalan az sayıdaki personel sayesinde bakımlı tutulmaya devam edildiği bilinmektedir [3, s.34]. 1952 yılında Mısır’da gerçekleşen Nasır İhtilali’nden sonra İstanbul’a geri dönen ailenin hayatta kalan bireyleri, artık köşkü ve bahçesini finanse edebilecek güçte değildir. Köşk 1.5 milyon bedelle istimlak edilerek Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilir ve 1957 yılında Kadıköy Kız Lisesi’ne ait bir eğitim yapısı olarak hizmete girer [3, s.35]. 1960-70 yılları arasında köşkün bahçesindeki ek yapılar yıkılarak, yeni okul binaları inşa edilmiştir [9, s.108].
Mahmut Muhtar Paşa ailesinden önceki dönemde, Alfred Frederic James Barker adlı Fransız asıllı bir İngiliz ile ailesinin, 1894 İstanbul depremine kadar yaklaşık 10 yıl kadar köşkte yaşadığı bilinmektedir [3, ss.22-25]. 1894 depreminden sonra Barker ailesi İngiltere’ye gitmiştir. Köşkte İngiliz ailenin yaşadığı döneme ilişkin bilgiler, Dr. Müfid Ekdal’ın Kadıköy’ün konaklarını anlattığı kitabında yer almaktadır [3, s.23, 24]. Buna göre:
2 M.Muhtar Paşa’nın 1912’de Bahriye Nazırlığı yaptığı dönemde, İngiltere’ye iki harp gemisi
ısmarlanmış ve bedelleri ödenmişti. Fakat Osmanlı Hükümeti’nin Almanya ile ittifakı nedeniyle İngiltere gemileri vermedi. 1929’da T.B.M.M. konuyu ele alarak M. Muhtar Paşa’yı sorumlu tuttu ve tazminat davası açtı [3, s.32, 33].