Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinliklerinde Belli Başlı Düzenle- Düzenle-meler (Stratejiler)

8. REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA

Eğitsel-Yöneltici: Bu boyutun bir ucunda Rehberlik bir öğrenme süreci olup, bu süreç içinde birey, kendi kararlanm vermede ve davranışlarım yönlendirme-de gerekli olabilecek becerileri kazanmada ilerlemeler sağlar. Bir diğer aşın uçta ise, Rehberlik uygulaması bireysel edimlerin ve olanaklann bir uzman tara-fından tanılanması, uzman taratara-fından sağaltımın sağlanması ve önerilerin oluş-turulması söz konusu olup, böylece hem danışan öğrenci hem de "akıl hocası"

olan danışman için sorunlan çözme işlemi tamamlanmış olur. 2. Birikimsel (Cumulative)-Sorun Noktası: Rehberlik bir yanda, bir uzantı içinde tüm öğ-rencilere yönelik özel eğitim için birikimsel süreçler olarak görülür. Diğer yön-den Rehberlik bazı sorun noktalannda veya karar verme anlannda yardım ge-reksinmesi duyan bazı öğrencilere gerekli olarak algılanır. 3. Kendi Kendine Değerlendirme-Danışmanın Değerlendirilmesi: Bir uçta, güncel uyum ve ge-lecek için kişisel kavram ve algılann hiçbir dış yardım olmadan veya çok az bir yardımla bir süre içinde bireyce biçimlendirilebileceği, öz tanımlama ve özdeş-leşmeye ulaşılabileceği varsayılır. Diğer uçta ise, birey, kendisini ve durumunu daha iyi değerlendirecek olan bir danışmadan dış değerlendirme ve yorumlara gereksinme duyan bir kimse olarak görülür. 4.KişiseI Değer-Toplumsal Değer:

Bir uçta, özgür bireysel gereksinmelere, amaçlara ve değerlere ilgi gösterilir, diğer uçta ise, ilgi tamamen toplumsal ve kurumsal gereksinmeler, istekler ve sonuçlar üzerinde toplanır. 5. Öznel Odak-Nesnel Odak: Öznel yanda, öz ta-nımlama ve öz kavram geliştirme aşaması ile ilgili olarak psikolojik durum ve olaylara dikkat çekilmektedir. Nesnel yanda ise öznel aşamaya hiç dikkat edil-mez, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinliklerinin uygulanmasında objek-tif test sonuçlanndan çıkanlmış her türlü verinin nesnel yorumu ve değer-lendirilmesi esas alınır. 6. Çok Yönlü-Tek Yönlü: Bir uçta, Rehberlik normal düzeyde ve boyutlarda tüm gereksinme ve sorunlann bir uzman tarafından kap-samlı olarak ele alınarak bu çerçevede eğitsel, kişisel ve toplumsal uyum, mes-leksel yöneltme gibi alanlarda bireye yardım götürülmesi vurgulanır. Diğer yanda ise, profesyonel olma, ekonomiyi sağlama ve etkili olma amacıyla yalnız Rehberliğin bir alanında, örneğin; mesleksel veya eğitsel veya kişisel yardımları yoğunlaştırma önerilir. Değişik sorunlara değişik uzmanlaşma ve yardım sunma bu görüşün kapsamına girmektir. 7. Bütünleştirilmiş-Özelleştirilmiş: Bir uçta, Rehberlik, işbirliği, elbirliği ile yürütülen bir özellikte algılanır. Diğer uçta ise, Rehberlik, yalnız eğitilmiş profesyonel uzmanlann yürüttüğü, psikolojik uyum, eğitsel ve mesleksel seçimler konusundaki gereksinmelerin ve sorunlann ele alındığı etkinlikler olup, öğretmenlerin yardımlan ve katkılan az olmakta-dır.

Kuşkusuz bu yedi bryntun herUnngi bir Rehberlik ve Psikolojik Danış-ma Etkinlikleri programımn düzenlenmesinde bu kadar kesin hatlarla ve uç-larla yer alması söz konusu değildir. Bu boyutlar ve boyutlardaki uçlar arasın-da iç bağlantılar, karşılıklı bağlantılar bulunmaktadır. Bu boyutlara kısaca değindikten soma Rehberlik ve Psikolojik Damşma Etkinliklerinin programlan-masında belli başlı düzenleme formlanna (stratejilere) ana hatlanyla değinile-cektir. Belli başlı düzenleme formlan Yönergesel (Direktif), Uyumsal ve Eği-timsel-Gelişimsel formlardır (Mathewson 1962. Mc Daniel, 1956, Shertzer,

1971).

Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinliklerinin programlarında esas alınan düzenleme formlarının belirlenmesinde birçok etken rol oynar. Dü-zenleme formlarına değinmeden önce bu etkenleri saymakta yarar vardır. Okul-larda Rehberlik ve Psikolojik Damşma Etkinlikleri programlarının düzenlenme-sini etkileyenler şunlardır: Eğitimin amaçlan, sosyo-ekonomik gerekler, mevcut elemanlar ve eleman yetiştirmenin maliyeti, toplumsal değerler ve insan yapı-sındaki sınırlılıklar. Bunlara ek olarak daha önceki bölümlerde de değinildiği gibi Rehberlik uygulamalannı etkileyen teknolojik gelişme, kültürel değişim ve eğitim olanaklannın kitleye yaygınlaştınlması konulannı da saymak olasıdır.

Belli başlı düzenleme formalan Mathewson'un da belirlediği gibi (1962) özet olarak şöyle açıklanabilir:

(1) Yönergesel (Direktif)

Bu düzenleme formunu belirleyen temel varsayımlar şunlar olmaktadır: Bi-reyler kendileri hakkında öğrenemezler, kendilerini anlayamazlar, belli bir dere-cede kendi tercihlerini ve davranışlannı kontrol edemezler. Bireyler, doğuştan gelen mizaçlan ile çevresel koşullanmanın ürünü olan derinlerdeki psikolojik özelliklerine dayalı olarak yapacaklannı seçerler ve davranırlar. Bu bakımdan, bireyleri kendi ve toplumsal gereksinmeleri için tamlama, durumlan çözümle-me ve değerlendirçözümle-me gerekli olup onlara planlar, eylemler önerçözümle-me, hatta onlan eğitsel ve mesleksel kanallara ayırma ve yerleştirme söz konusudur.

Bu varsayımlara dayalı olarak belirlenen yönergesel düzenleme yetişmiş bir profesyonel uzmanın merkez olduğu etkinliklerden oluşur. Bu düzenlemede yukarda değindiğimiz boyutlardan, yönetici, sorun noktası, danışmanın değer-lendirmesi, toplumsal değerler, nesnel odaklanma, tek yönlü ve özelleştirilmiş uçlar kapsanmaktadır. Uzmanın, sınıflandırma, yerleştirme ve yönlendirme amaçlan için araç-gereç kullanarak değerlendirmeler yapması bu düzenlemede esas olmaktadır. Değerlendirme ve önermeler uyumsuzluğun veya karar verme-nin kritik noktalanndaki problemlere, sorunlara odaklanmış olmaktadır. Bireyin böyle kritik noktalarda davranışlannı, uzman yorumlanna ve bu yorumlann öğ-retmen, yönetici ve ana-babalarla kendisine aktanlmasına göre biçimlendirmesi söz konusudur. Yöneltmenin esas olduğu bu düzenleme formunda, kuramsal ve toplumsal sonuçlara ulaşmak, uygun bir yükseköğretim programına yerleştir-mek, insangücü gereksinmelerini karşılamak için Mesleksel Rehberlik yapmak ve davranış bozukluklannda uyum sağlamak temel beklentiler olmaktadır. Reh-berlik sürecinin genel özelliği, açığa çıkarmak, açıklamak, yorumlamak ve buna dayalı önermek olmaktadır. Okuldaki ders notlan, test sonuçlan böyle bir uygu-lamada esas rolü oynamakta, belli sayıda belli sürede birkaç görüşme ile Reh-berlik ve Psikolojik Danışma etkinlikleri sınırlandırmaktadır. Uzmanın, danış-manın bireyin yeteneklerine ilişkin değerlendirme ve yorumlamalannın geçerliliğine büyük bir ağırlık verilmektedir.

Yönergesel düzenleme formunun, okullardaki Rehberlik ve Psikolojik Da-mşma Etkinliklerinin programlanmasında yaygın bir kullanılma ve genelleştiril-me alanı bulunduğunu gözlegenelleştiril-mek olasıdır. Ülkemizde 1970 ve 1990'larda

başla-tılmaya çalışılan Ortaöğretimde Ders Geçme ve Kredi toplama programlarında ve uygulamalannda yönergesel düzenleme formunun izlenmesinin planlandığını görmekteyiz. Bu formun dayandığı varsayımlar ve benimsenen yaldaşımın, eği-tim sistemindeki sürecin yöneeği-tim ve öğreeği-tim öğelerinde benimsenen yaklaşım-lara ve temel varsayımyaklaşım-lara benzer olduğu, yakın olduğu söylenebilir. Belki de bunun için bu düzenleme formu okullarda, diğerlerine oranla, daha çabuk kabul görmekte daha geniş olarak yerleşebilmektedir. Böyle bir özelliği olan bir dü-zenleme formunun olumlu ve olumsuz yönlerine bir iki sözcükle değinmek ya-rarlı olabilir. İşlevsel olarak, yönergesel düzenleme formunda, bireyin seçme özgürlüğü ve kendi karar verme gücü en alt düzeyde olup, varlığı kabul edil-mekle beraber, esasta dikkate alınmamaktadır. Birey için bireysel bir anlam ifade etmemekle beraber uzmanın, danışmanın önerileri çerçevesinde davranma zorunluluğu eleştiriye açık olmaktadır. Bunun yanı sıra, objektif verilere önem vermesi, toplumsal değerlere ve ortak noktalara dayanması kritik noktalarda uzman yardımını öngörmesi bu düzenime formunun olumlu yönü olmaktadır.

(2) Uyumsal

Bu düzenleme formunda belli başlı varsayımlar şöyle özeüenebilir: Birçok kişi, uyumsuzluk veya karar verme konulannda özel yardıma gereksinme duy-madan kendi kendine yeterli olabilmektedir. Bu bakımdan, yalnızca bir küçük grup, uzmanlann yardımına ve Rehberliğe gereksinme duymaktadır. Akademik olarak veya davranışsal boyutta, çizginin dışına düşmüş olanlar, düzeltici yar-dım, sağaltım sonucu kurumsal ve toplumsal katılımda etkin rol almaya başla-yabilirler. Bu varsayımlara dayandırılan uyumsal düzenleme formu, bireysel so-runlar çıktıkça onlara yönelip, odaklanmayı ve onlan çözmeyi, azaltmayı, hafifletmeyi sağlamayı içermektedir. Ortaya çıkan bu sorunları kurumsal görüş çerçevesinde algılama, yani uyumlu işleyen bir kurumda bireysel uyumsuzluk, rahatsızlık yaratmayı ele alma, genel bir eğilimdir. Bununla beraber zaman zaman bireysel gelişme çizgisindeki aksamalar olarak da bu sorunlar ele alına-bilmektedir.

Bu düzenleme formunda, düzenleme boyutları açısından şöyle bir durumu gözlemekteyiz: Rehberlik sürecinde uzmamn ve öğretmenin rol almakta, öneri-ler yöneltici, yönergesel olmakta, bireysel birçok duruma uyduğu algılamakla beraber bazen durumlann bireyin gereksinmelerine uydurulduğu kabul edilmek-tedir. Bu düzenleme formunun zaman zaman amaç ve süreç bakımından yöner-gesel düzenleme formu ile birleştirildiğini görmekteyiz.

Bu düzenleme formunun olumlu ve olumsuz yönlerini gözden geçirdiği-mizde, böyle bir düzenlemekdeki Rehberlik etkinlikleri parça-buçuk olmakta, öğrenci grubunun yalnızca küçük bir parçasında görünen uyumsuzluk ortaya könulabilmekte, sorunlar çıktıkça, belli kalıplar içinde uğraşma, gelecekte so-runlann çıkmasını önlememekte ve bireyin gelişmesine katkıda bulunmamakta gibi eleştirilere rastlamaktayız (Mathewson, 1962). Bu düzenleme formunun sağlık sorunlanna yaklaşımda geliştirilen yaklaşıma benzer bir yaklaşımı öngör-mesi ve bireyleri kendi sorunlannda yeterli görüp yaklaşımlar geliştirmeöngör-mesi ve

sağaltım yardımlarını yalnız sorunları onlara ve sorunlar çıktıkça sağlayarak ekonomik bir uygulama sağlaması olumlu yönde dikkati çekmektedir.

(3) Eğitsel (Gelişimsel)

Bu düzenleme formunun temelini oluşturan varsayımda, tüm bireylerin eğitsel formda Rehberliğe gereksinme duydukları ve her bireyin özel türde Reh-berlik etkinliğinden yararlanmak için gizil bir öz anlayış gücüne sahip oluşu kabul edilir. Diğer bir varsayım, okulun, bu tür Rehberlik uygulamaları için uygun olduğu ve belli bir zaman süreci içinde Eğitsel Rehberlik programlarının en iyi bir biçimde ele alınma ortamı olarak kabul edilmesidir. En önemli varsa-yım ise her öğrenci tarafından benimsenmiş ve sindirilmiş olan kendi kendini yönlendirmek öğrenmenin, öğrencinin yaşamında işlevsel olarak kalacağı ve gelecekteki durumlara uygulanabileceği varsayımıdır. Yönergesel düzenleme formunda olduğu gibi, bu düzenleme formunda da Rehberlik, uzmanın eylemle-ri üzeeylemle-rinde yoğunlaşmakta, ancak daha önce değinilen boyutların karşıt uçların-da yer almaktadır. Birey için Rehberlik, temelde bir öğrenme aşaması olarak düşünülmektedir. Bu öğrenme aşamasında odaklanma bireyin benliğinin ken-disi tarafından zihinsel olarak anlaşılmasına, benliğe ilişkin durumlara ve benlik durumlararası ilişkilere bağlantıları biçiminde olmaktadır. Kuşkusuz, böyle bir anlayış kısa bir sürede kazanılamaz. Yıllar boyunca ve yaşam deneyimleriyle bağıntılı özel Rehberlik süreçleriyle geliştirilebilir. Böyle bir anlayışı geliştirme, uygun olan kişisel özellikleri ve durumsal koşullan incelemek ve bireyin bunla-n bebunla-nimseyip sibunla-ndirmesibunla-ndebunla-n sobunla-nra kebunla-ndi bebunla-nlik tabunla-nımıbunla-nı ve bebunla-nlik özdeşleşme-sini oluşturmakla sağlanabilir. Böylece birey kritik durumlarda daha iyi ve uygun seçimler yapabilecek kararlar verebilecektir. Bu düzenleme formunda teknikler uyumsal ve yönergesel olmaktan çok eğitsel olma eğilimi göstermek-tedir. Özetle bu düzenleme formu, genelde, bireyleri kendi kendini yöneltebilir, kendi kendini düzeltebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır. Gelişimsel Rehberlik Modeli çerçevesinde uygulanan çağdaş Rehberlik ve Psikolojik Damşma Etkin-likleri programlannın bu düzenleme formunu içerdiğini görmekteyiz.

Bu düzenleme formunu eleştirenler, tipik öğrencilerin benlik-durum ilişki-lerini çalışma ve incelemelerine ilgi duymayacaklan, yoğun bir biçimde eğilme-yecekleri ve yeterli olmayacaklan görüşündedirler. Akademik başarı ile sınıfla-ma ve yerleştirme konulanna ağırlık veren okullar bu düzenleme formunun öngördüğü programlara ilgi duymayabilirler. Bu düzenleme formunun öngördü-ğü Rehberlik programlan için profesyonel yöntemlerin istenilen düzeyde ve et-"

kinlikte olduğunun söylenemiyeceğini ileri sürmek ayn bir olumsuz eleştiri ol-maktadır.

Bu düzenleme formunun olumlu yönleri olarak, özgürce seçime ve seçim yapmada, uzlaşımda, yönlenmede bireysel yeteneğe önem vermesi ve hızla de-ğişen topluma uyum için bireyi eğitmeyi amaçlaması ve tüm gizil güçlerin ge-liştirilmesini vurgulaması dikkati çekmektedir. Demokratik yaşam biçimi için

önemli olan kendi kendini yönlendirme, kendi kendini kontrol edebilme ko-nularında bireysel güçlerin geliştirilmesini amaçlamak, toplumsal ve eğitsel amaçlarla da bütünleşmek olmaktadır. Eğitsel ve mesleksel karar vermeye

bi-reyleri hazırlamak, birey açısından orijinalitesini ve kalıcılığını da ortaya koy-maktadır.

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinliklerinin okul programlannda yer alışında en çok kullanılan bu üç düzenleme formlarına (stratejilere) değindikten sonra bu düzenlemelerin alanlânna ve kapsadığı süreçlere ilişkin açıklamalara geçebileceğiz.

8.2. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinliklerinin Belli Başlı Alanları