Psikolojik Testlerin Teknik Özellikleri

(1) Geçerlilik (Validitiy)

Test sonuçlarının ölçmek isteneni belirtmesine bir çok kaynakta testin ge-çerliliği terimi ile yer verilmektedir. Bu terim, testlerin sağladığı sonuçların kul-lanılma amaçlan için geçerli olup olmadığını, geçerli oluş derecesini ve gerçek-liğini belirtmektedir. Buna kısaca testin geçerliliği denilmektedir, ama kasıt aracın bir madde olarak geçerliliği değil aracın sağladığı ölçme ürünlerinin, so-nuçlann geçerliliğidir. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinlikleri çerçevesin-de Lewis (1970) test puanının, danışan bireyin davranışı veya sorunu ile anlamlı bir ilişkisi olmasım, testin geçerliliği olarak belirtmektedir. Genelde, bir Psiko-lojik Testin ölçmeyi amaçladığı psikoPsiko-lojik özelliğini, davranıştaki değişmeyi öl-çebilme derecesi o testin geçerliliği olarak kabul edilir. Psikolojik Testin sayısal değerlerle ölçtüğü davranış örneğinin, ölçülmek istenilen psikolojik özelliği temsil etme derecesi de o testin puanlanmn geçerliliğini belirtmektedir. Bir test değişik geçerliliklere sahip olabilir, belli bir amaç için geçerli olabilir, ama başka bir amaç için geçersiz olabilir. Psikolojik Testlerin, Rehberlik ve Psikolo-jik Danışmada kullanışlan çerçevesinde üç çeşit geçerliliğini ele almaktayız:

(i) İçerik (Content) geçerliliği

Testin ölçmek istediği davranışın bütününü temsil etme derecesi, içerik ge-çerliliği olmaktadır. Özellikle başan testlerinde büyük önem taşımaktadır.

(ii) Yapı (Construct) geçerliliği

Bu geçerlilik kavramsal bir özellik taşımaktadır. Testin yapımcısı, bir ku-ramsal kavram ile işe başlamakta, örneğin;' "Ego güçlülüğü" "Kendini gerçek-leştirme" gibi, ve bu kavramı ölçmek için bir test geliştirmektedir. Testini uygu-lamakta ve aldığı sonuçlar ile kuramsal kavram arasındaki ilişkiyi beliryerek yapı geçerliliğini saptamaktadır. Testin geçerliliği bir kurama yahut denenceye bağlı olmaktadır. Bu çeşit geçerlilik daha çok kuramsal psikoloji çalışmalannda önemli olmakta ve araştırmalarda kullanılmaktadır. Kişilik testlerinde bu tip geçerlilik sağlanmaktadır.

(iii) Ölçütle (Kriter) ilişkili geçerlilik

Bu çeşit geçerliliğe Kestirme Geçerliliği (Predictive Validity) de denilmek-tedir. Bu çeşit geçerlilik özellikle Rehberlik ve Psikolojik Danışma programla-rında söz konusu edilmektedir. Test ve sonuçlan, gelecekteki durumlara ilişkin olarak bireye kendisini daha iyi görme, değerlendirme olanağı sağlarsa geçerli kabul edilir. Örneğin, üniversitelerdeki başarısı, bir işteki başarısı ve sağlayaca-ğı doyum gibi gelecek durumlara ilişkin kestirmeler yapması beklenir. En ge-çerli test belli bir durumda bir birey için en doğru kestirmeyi yapabilen test ol-maktadır.

Belli bir ölçüt ile test arasındaki ilişkinin belirlenmesi de bir geçerlilik ol-maktadır. Genellikle bu ölçüt, başka bir test veya değerlendirme sonucu olmak-tadır. Buna Halihazırdaki Geçerlilik (Concunent Validity) denilmektedir. Kes-tirme geçerliliği ile halihazırdaki geçerlilik, test sonuçlanılın başka bir ölçütle karşılaştınlması olup, karşılaştırmanın ve ölçütün zamanı bakımından farklılık olmaktadır.

Sayılan bu geçerlilik çeşitlerinden başka görünüş geçerliliği (Face Vali-dity) gibi ilk bakışta yüzeysel olarak saptanan geçerlilikten de söz edilmektedir.

(2) Güvenirlilik (Reliability)

Birçok kaynakta bu teknik özellik "Güvenirlik" sözcüğü ile belirtilmekte-dir. Testin ortaya koyduğu sonuçlann, değerlerin belli bir sürekliliğinin, aynı koşullarda yeniden elde edilebilirliğinin, hatalardan anndınlmış olmasının belir-lenmesi için kullanılan bu kavrama "Güvenirlilik" demek daha anlamlı olmakta-dır. Ölçme aracının iyi, hatasız ve sürekli olarak ölçmesi, bizim o aracın ölçme sonuçlanna güvenmemizi ve ona dayalı kararlar vermemizi sağlar.

Testin iyi, doğru yani en az hata ile ölçmesi, ölçme işlemlerinde elde edilen sonucun bireyin test aldığı zamandaki gerçek edim (performans) düzeyini tem-sil etmesi olmaktadır. Herhangi bir Psikolojik Testin sağladığı puanın kesin ve yüzde yüz "gerçek" "doğru" olmasını beklememekteyiz. Zira bireyden gelen, araçtan gelen nedenlerden dolayı test sonuçlannda "hata payı" bulunacaktır. Bu hata payına ölçmenin kuramsal olarak tüm olasılıklannı dikkate alarak "Ölçme-nin hatası" veya "Ölçme"Ölçme-nin standart hatası" denilmektedir. Bir testin güvenirli-liği-tutarlılığı konusu genellikle bu testin büyük bir gruba uygulanarak, tek, çift maddeleri esas alınarak ikiye aynlması ve bu iki yanm testin puanlan arasında-ki korelasyonu hesaplanarak saptanır. Bu korelasyon değerinin yüksek olması güvenirliliği belirler. Bir Psikolojik Testin geçerliliğinin olabilmesi için güve-nirliliğinin bulunması gerekir. Güvenirliliği yüksek testten elde edilen puanlar-da ölçmenin stanpuanlar-dart hatası küçük olacaktır. Örneğin bir zekâ testinde bir bire-yin puam Zekâ Bölümü olarak 115 ise, bunu bir nokta olarak düşünmeyip belli bir puan dizisi aralığında dağılmakta olan puanlann örneği olarak düşünmeliyiz.

Bu testin yaptığı ölçmedeki standart hataya göre belki de bireyin "gerçek" Zeka Bölümü puanı, testin yüksek derecede güvenilir olduğunu düşünerek, 110 ile 120 arasında bir yerlerde olacaktır. Güvenilirliği düşük olan testlerde "gerçek"

puanın bulunacağı puanlann dizi aralığı büyük olmaktadır.

Güvenirliliğin diğer bir yönü testin ölçtüğünün sürekliliği olmaktadır. Psı kolojik Test, yaptığı ölçmeyi sürekli olarak yapmakta mıdır? yoksa her uygulan masında farklı sonuçlar mı vermektedir? Psikolojik Testlerin bireyin gelecekte ki davranışlarını kestirmede kullanacak isek, test sonuçlarının belli ölçüde sürekli olmasını isteriz. Bunu bize testin güvenirliliği belirlemektedir. Kuşkusuz bu, sürekli olma özelliği, ölçülen psikolojik özelliğe göre farklılıklar göstere-cektir. Örneğin, zamanla çok az değiştiği kabul edilen yetiklik, yetenek gibi psi-kolojik özellikler yanında ilgi psipsi-kolojik özelliği zamanla değişebilmektedir.

Psikolojik testlerin güvenirlilikleri, süreklilik yönünden, aynı testin aynı gruba farklı zaman aralığı ile iki kez uygulanarak, elde edilen puanlar arasında kore-lasyon hesaplanarak belirlenir.

Psikolojik Testlerin güvenirlikleri konusunda yapılan açıklamalarda rastla-dığımız diğer bir kavram genellenebilirlik kavramıdır. Cronbach, testin güveni-lir oluşunu, o testten elde edilen puanların testin ölçtüğü Psikolojik özellik için genellenebilmesi olarak değerlendirmeyi önermektedir (Cronbach, 1960). Ge-nellenebilme, ölçülen psikolojik özellik, bireyin içinde bulunduğu konumlar dü-zeyinde yorumlanabilmektedir. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Etkinlikleri açısından Psikolojik Testlerin güvenirlilikleri konusunda, bizi ilgilendiren bir diğer husus da, Psikolojik Testin uygulandığı koşulların ve test uyguladığımız bireyin teste karşı olan tutumunun o testin puanlarının güvenirliliğini etkileye-ceğidir. Psikolojik Testin, yetişmemiş, yeterliliği olmayan birisi tarafından uy-gulanması testin uygulama standartdının izlenmemesi ve test uygulama koşulla-rının uygun olmaması sonuçların güvenirliliğini düşürecektir. Ayrıca testi uyguladığımız bireyin, testi cevaplama davranışında, "kasıtlı yanıltma" göster-mesi de testin sonuçlarının güvenirliliğini düşürecektir.

Psikolojik Testlerin, özellikle kişiliği ölçmede kullanılanların, madde sayı-larını arttırılarak güvenilirliklerinin yüksek olmasımn sağlanması olasıdır. Reh-berlik ve Psikolojik Danışma Etkinİikleride güvenirliliği yüksek testler kullan-ma aranılan bir durumdur. Bununla beraber, test sonuçlarının bireyi güdülemesi ve bireyde kendini anlamayı ve araştırmayı sağlaması anlamlı olarak kabul edil-mektedir (Lewis, 1960). Hiçbir Psikolojik Test kesin olarak yüzde yüz güvenilir olamayacağına göre bireyin kesin, "gerçek" puanı değil onun davranışının karşı-lığı olabilecek puanının, ölçmenin standart hatası ile belirlenen alt ve üst sınırla-rı önemlidir.

(3) Normlar

Norm kavramı standardize edilmiş psikolojik testlerin puanlanyla ilgili ol-maktadır. Bir kez uygulanmış (Örneğin, ÖSYM testleri) testlerin normlarından söz etmek olası değildir. Bir Psikolojik Testin standardizasyonu, test kuramında ve test geliştirme işlemlerinde teknik ve karmaşık bir konudur. Geliştirilmiş olan bir Psikolojik Testin, amacı ve geliştirme planı çerçevesinde belli gruplara, belli koşullar ve belli yönergelerle uygulanarak ölçme sonuçlarının ve puanların standardizasyonuna çalışılmaktadır. Böylece Psikolojik Ölçme Aracının stan-dardizasyonu çerçevesinde tanımlanmış gruplar için temsil edici puanlar, norm-lar geliştirilmektedir.

Psikolojik Testin bireye sağladığı puan tek başına hiç bir anlam ifade etmez. Ancak uygun bir değer veya grubun puanlanyla karşılaştınlırsa bir anlam ifade eder. Bireyin durumuna uyan ve bireyin şimdiki veya gelecekte içinde olabileceği grubunun puanlan genellikle o Psikolojik Ölçme Aracının

"normu" olarak ele alınır.

Norm kavramı, Psikolojik Testten elde edilen puanlann yorumlanmasında çok önemli bir kavramdır. Bu bakımdan, testlerin Rehberlik ve Psikolojik Da-mşma Etkinliklerinde kullanılmasındaki yerini açıklama amacıyla bazı aynntıla-ra girilmesi yaaynntıla-rar sağlayacaktır. Bireyin herhangi bir Psikolojik Testteki edimi-ni, kazandıldannı, o testin yönergesine göre belirleyen sayısal değere "Ham puan" denilmektedir. Ham puan testin puanlama anahtarlanna göre elde edilen bir sayısal değer olup, tek başına fazla bir anlam taşımaz ve ölçtüğü psikolojik özellik hakkında bize fazla birşey söylemez. Aynca farklı testlerden elde edilen ham puanlan bir birey için karşılaştırma olanağı yoktur. Bu bakımdan, psikolo-jik ölçme işlemlerinde, ham puanlardan yeni puanlar hesaplanır, üretilir ve bun-lara "Hesaplanmış-Üretilmiş puan" denir. Bir birey için Hesaplanmış -Üretilmiş puan, açıkça ve kesin olarak belirlenmiş bir standart puan dağılımında, referans grubunda bireyin göreli durumuna, pozisyonuna göre edimini, başansını belir-ten sayısal değerdir.

Norm bir Hesaplanmış-Üretilmiş puandır. Bir referans grubuna göre tipik,

"normal" edimi, başanyı belirleyen sayısal değer norm olmaktadır. Norm iyi veya kötü puanlan belirlemez. Psikolojik Testin referans gruplanna yeter sayıda uygulanması sonucu elde edilen dağılıma göre hesaplanır. Bir diğer deyişle, Psi-kolojik Testin standardize edildiği gruptaki bireylerin tipik edimlerini, başanla-nnı belirtir. Özetlersek, normlar Psikolojik Testin uygulandığı bireye uygun bir grubun o testteki puanlannın dağılımım temsil ederler ve bu grubun testteki edimi ile bir dış ölçüt arasındaki bağlantıya dayandınlmışlardır (Levvis, 1970).

Normlar bireyin puanına göre diğer bireylerle karşılaştınlmalanna, bireyin bir testteki puanın başka bir testteki puanı ile karşılaştınlmasına, daha önce uygu-lanmış bir test veya test formundaki puan ile şimdi uyguuygu-lanmış bir testteki pua-nın karşılaştınlmasına olanak sağlamaktadırlar. Bu karşılaştırmalara dayalı ola-rak, bireyin edimini, başansını önceden kestirme, bireyin güçlü ve zayıf yönlerini belirleme, bireyin gelişme ve büyümesini ölçme olanaklan sağlanmış olur.

Psikolojik Testler için standardizasyon işlemlerine göre değişik normlar hesaplanabilir. Belli başlı norm türleri şunlardır:

a. Sınıf Normları (Sınıf karşılığı hesaplanmış puanlar)

Genellikle başanyı ölçen Psikolojik Testler için saptanır ve kullanılır. Her sınıftaki öğrencilerin test sonuçlanmn dağılımına bağlı ortalama başansını, edi-mini temsil eden puana sımf normu denilmektedir (Cansever, 1963, Lewis,

1970). Herhangi bir öğrencinin bir Psikolojik Testten aldığı puam, eğer o testin sımf normları olduğunu kabul edersek ve bu normlara bakarak hangi sınıf nor-muna yaklaşıksa ona göre yorumlayabiliriz. Örneğin, 9. sınıftaki bir öğrencinin Türkçe Başan Testinden aldığı puan 11. sınıf için belirlenmiş norm puana

eşit-se, bu öğrencinin o dersteki başarısı 11. sınıfta ortalama başarı gösteren bir öğ-rencinin başarısı düzeyindedir diyebiliriz.

b. Yaş Normları (Yaş karşılığı hesaplanmış puanlar)

Psikolojik Testlerde değişik yaşlarda bireylerin kazandıkları puanların da-ğılım ve ortalamalarının yaş karşılığı olarak belirlenmesi yaş normları olmakta-dır. Kuşkusuz bu normlarda belli referans gruplarına göre hesaplanır. Bu norm-lar, genellikle zihinsel yeteneklerin ve akademik başarının ölçülmesinde geliştirilen standart testler için hesaplanırlar. Örneğin 10 yıl 2 aylık öğrencilerin bir zihin yeteneği testinde ortalama puanı 25 ise, bu puan o teste 10-2 yaşın kar-şılığı yaş normu puanı olarak belirlenir. Zihinsel gelişmeyi ve yeteneği ölçmede kullanılan standart testlerde bu normlar verilmiştir. Bu yaş normlarına bakarak öğrencinin o psikolojik teste göre Zeka Bölümünü (IQ) saptayabiliriz. Bu şekil-de saptanabilecek bölümler şunlardır:

Zeka Yaşı (Norm)

Zeka Bölümü (IQ) = x 100 Takvim Yaşı

Eğitim Yaşı (Norm) Eğitim Bölümü (EQ) = x 100

Takvim Yaşı Eğitim Bölümü

Başarı Bölümü (EQ) = x 100 Takvim Yaşı

Bu bölümler, eşit yaş birimleri ile büyümede süreklilik, kesintisizlik varsa-yımına dayanmaktadır. Bu varsayımların her zaman, her koşulda gerçek olmadı-ğım hatırdan çıkarmamamız gerekir. Bu bakımdan standart puanlar, ortalama-dan sapma kavramına dayalı normlar geliştirilmiştir.

c. Yüzdelik Normları (Yüzdelik puan karşılıkları)

Yüzdelik norm, yüzdelik sırası kavramı ile ilgili olup, bir öğrencinin grup-bundaki yerini, pozisyonunu göstermek için hesaplanır. Bu yer gruba ve o Psi-kolojik Teste dayalı olarak görecelidir. Yüzdelik norm puvanı öğrencinin yerini ondan aşağıda puan almış olanlara göre belirler. Örneğin bir teste bir öğrencinin 45 ham puanının karşılığı %85 ise, bu o gruptaki öğrencilerin %85 inin 45 ham puandan daha az puan aldıklarım ve 45 puan alan öğrencinin grubun ilk yüzde

%15'i içine girdiğini belirler. Bu normu kullanırken yüzdelikler arası Uzaklıkla-rın ham puanlar arası uzaklıklar gibi eşit olmadığını ve bunun bir sınırlılık ola-cağım gözden uzak tutmamalıyız. Bir çok psikolojik özellik Normal Dağılım kuramına göre ele alındığına göre bu dağılımın değişik yerlerinde yüzdelik değer aralıkları ile ham puan aralıkları eşit olmamaktadır. Normal Dağılımın or-tasında yığılma, uçlarda ise yayılma olması bu durumu yaratmaktadır. Bu

ba-3 ü 7 . 34 V. M 7.

Standart Kayma

_ 3 _2 _1 0 + 1 +• 2 + 3 + 4

z-puvanlar - LÛ _ a o - 2D -1.0 0 -2J0 + 3.0

Yüzdelikler 01 02 16 50

A

8 4 9 8 909 Standart

Puvanlar 20

I 30 4 0 5 0 6 0

ı ^{7 0 80}

(T-puvanlar)

Şekil 5: Normal Dağılım Eğrisi ve Puanlar Tablosu

kımdan uçlardaki yüzdelik puanlan daha kesin, ortalardaki, yüzdelik puanlan

"ortalama" olarak yorumlamak yararlı olur. (Lewis, 1970).

d. Standart Puan Normları

Psikolojik Testlerden elde edilen puanlann ortalaması esas alınarak gelişti-rilen ve yüzdelik normlara oranla daha yaygın kullanılan norm standart puandır.

Standart puan normu, Psikolojik Testteki edimi, başanyı standart kayma biri-mi olarak belirler. Standart kayma ise bir gruptaki puanlann dağılımını belirten bir ölçüdür. Standart puanlar Normal Dağılım eğrisi esas alınarak hesaplanır.

Normal Dağılım Şekil 5'te verilmiştir. Bu Tablo'da yüzdelik normlar ile stan-dart kayma puanlan ve T-puanlan stanstan-dart puan normlan olarak verilmiştir.

Standart puan, standart kayma ünitelerine bina edilmişir. Bireyin bir çok farklı Psikolojik Testteki edimlerini, başanlarını karşılaştırmada bu norm çok kulla nışlıdır. Ülkemizde yükseköğretime girişte kullanılan ÖSYM test puanlan stan-dart puan normlarıdır. Lewis'e göre (1970) Rehberlik ve Psikolojik Danışmada öğrencilere Standart puan normu kavramını açıklamak, diğerlerine oranla, güç olabilmektedir. Bu açıklamadan yararlanamayacak olanlara test sonuçlanm yüz-delik normlar ile açıklamak önerilmektedir.

Psikolojik Testlerin teknik özelliklerine ilişkin bu açıklamalara eklenmesi gereken diğer hususlar, testlerin "objektif' ve ekonomik olmalandır. Psikolojik testlerden elde edilecek bilgilerin bireye özgü bilgiler olması, bilgi toplayana göre farklılaşmaması aranılan bir husustur. Bunun için Psikolojik Ölçme Araç-lannda sonuçlann, puanlann saptanması standartlaştınlır, nesnel hale getirilir.

174

Bu Psikolojik Testlere "objektiflik" özelliğini veren işlemdir. Sonuçların, puan-ların, testin anahtarına göre, her yerde, herkes tarafından aynı biçimde ve aynı değerde saptanması, standart uygulama ile bütünleşerek o testin objektifliğini ortaya koymaktadır. Psikolojik Testlerin, birçok ülkede standartlaştırılarak başlı başına bir endüstri oluşturduğunu ve gittikçe pahalılaştığını görmekteyiz. Stan-dart test uygulama ekonomik olma özelliğini taşımaz ise, bu araçlardan yarar-lanmak güçleşebilir. Standart testlerin uygulanmasında, zaman, para ve insan gücü yönlerinden ekonomik olması sağlanmak durumundadır. Ülkemizde, okul-lar için bu araçokul-ları mutlaka Milli Eğitim Bakanlığının, usulune göre geliştirip sağlaması gerekir. Giriş sınavlarında olduğu gibi Psikolojik Testler ticari bir mal haline dönüştürülür ise, sağlayacakları yarardan çok tehlikelerinden söz edilebilir.

9.3. Rehberlik ve Psikolojik Danışmada Kullanılabilecek Çeşitli