Araştırmadaki hipotezlerin test edilmesine geçmeden önce katılımcı rehber öğretmenlere ilişkin bir takım betimsel istatistik sonuçları verilmiştir. Bu sonuçlar Tablo 15.’de özetlenmiştir.
Tablo 15. Çalışma Grubundaki Rehber Öğretmenlere İlişkin Betimsel Sonuçlar
Değişken Deney Kontrol Toplam
Cinsiyet Kadın 8 7 15 Erkek 4 5 9 Çalıştığı Okul Türü Anadolu Lisesi 7 5 12 Meslek Lisesi 5 7 12 Mesleki Kıdem 0-5 yıl 2 4 6 6-10 yıl 2 3 5 11-15 yıl 0 3 3 16-20 yıl 5 4 9 21 yıl ve üzeri 3 1 4
Mesleki hayatınızda daha önce sanal zorbalık olayıyla karşılaştınız mı?
Evet 10 7 17
Hayır 2 5 7
Sanal zorbalıkla mücadele konusunda kendinizi yeterli hissediyor musunuz?
Evet 5 6 11
Hayır 7 6 13
Sanal zorbalıkla mücadele konusunda eğitime ihtiyacınız olduğunu düşünüyor musunuz?
Evet 12 10 22
111
Tablo 15. İncelendiğinde katılımcı rehber öğretmenlerin deney ve kontrol gruplarındaki kadınların 15 (% 62.5) kişiden, erkeklerin ise 9 (%37.5) kişiden oluştuğu, 12 (%50) Anadolu, 12 (%50) meslek lisesinde çalıştığı, 6 kişinin 0-5 yıl, 5 kişinin 6-10 yıl, 3 kişinin 11-15 yıl, 9 kişinin 16-20 yıl arası ve 4 kişinin de 21 yıldan daha fazla mesleki kıdeme sahip oldukları görülmektedir. Katılımcılara sorulan sanal zorbalıkla ilgili sorulara bakıldığında ise, rehber öğretmenlerin 17’si (% 71) mesleki hayatında daha önce sanal zorbalık olayına şahit olduğunu belirtirken, 7 (%29) rehber öğretmen daha önce sanal zorbalığa şahit olmadığını belirtmiştir. Deney ve kontrol grubundaki rehber öğretmenlerin 11’i (%46) sanal zorbalıkla mücadele konusunda kendini yeterli hissederken, 13’ü (%54) kendini bu konuda yetkin görmemektedir. Son olarak sanal zorbalıkla ilgili bir eğitime ihtiyaçlarının olup olmadığı sorulduğunda, rehber öğretmenlerin 22’si (%92) eğitime ihtiyacı olduğunu ifade ederken sadece 2 (%8) rehber öğretmen bu konuda eğitime ihtiyacı olmadığını belirtmiştir.
Araştırmadaki ilk denence “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma programı rehber öğretmenlerin sanal zorbalıkla ilgili farkındalığını artırmada etkilidir” şeklinde açıklanmıştır. Denenceyi test etmeden önce deney ve kontrol grubunda yer alan rehber öğretmenlere ilişkin sanal zorba farkındalık (ÖSZFÖ) ölçeğinden elde edilen ön test, son-test ve izleme testine ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 16.’de verilmiştir.
Tablo 16. Deney ve Kontrol Grubundaki Rehber Öğretmenlerin Öszfö Ön-Test, Son- Test Ve İzleme-Testi Puanlarına İlişkin Aritmetik Ortalama Ve Standart Sapma
Değerleri
Ön-test Son-test İzleme-testi
Gruplar N ̅ Ss ̅ Ss ̅ Ss
Deney 12 57.66 3.05 61.75 3.98 62.58 3.42
112
Tablo 16. İncelendiğinde deney ve kontrol gruplarındaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık ön-test, son-test ve izleme-testi puanlarına ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerlerinin yer aldığı görülmektedir. Araştırmadaki bu ilk denenceyi test etmek amacıyla, deney ve kontrol gruplarında bulunan rehber öğretmenlerin, ÖSZFÖ ön-test, son-test ve izleme testi ölçümlerinden aldıkları puanların ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığı tekrarlı ölçümler için iki faktörlü varyans analizi (ANOVA) tekniğiyle incelenmiştir. Yapılan iki faktörlü varyans analizi (ANOVA)’ne ilişkin sonuçlar Tablo 17.’de gösterilmiştir.
Tablo 17. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Rehber Öğretmenlerin Sanal Zorba Farkındalık Ölçeği Ön-Test, Son-Test Ve İzleme Testi Puanlarına İlişkin İki Faktörlü
Varyans Analizi Sonuçları
Kaynak Kareler Toplamı Sd Kareler Ortalaması F p Kısmi Eta Kare Gruplar Arası 918.944 24 Grup(Deney/Kontrol) 177.347 1 177.347 5.266 .032 .193 Hata 740.972 23 33.681 Gruplar içi 360.00 26 Ölçüm(ön-son-izleme) 71.361 1 63.170 8.258 .007 .273 Grup*Ölçüm 98.528 1 87.219 11.402 .001 .341 Hata 190.111 24 8.641
Tablo 17. incelendiğinde deney ve kontrol gruplarındaki rehber öğretmenlerin, ÖSZFÖ ön-test, son-test ve izleme-testi ölçümlerinden elde ettikleri puanların ortalamaları üzerinde yapılan tekrarlayıcı ölçümler için varyans analizi sonucunda, grup etkisinin ya da diğer ifadeyle müdahale etkisinin anlamlı olduğu tespit
113
edilmiştir [F (1-23) = 5.266; p < .05, n2= .193]. Bu sonuç doğrultusunda, deney ve kontrol gruplarının ön-test, son-test ve izleme testi ölçümleri arasında ayrım gözetmeksizin, ÖSZFÖ’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca farklı zamanlarda gerçekleştirilen ölçümler arasında da anlamlı bir farkın olduğu, dolayısıyla ölçüm temel etkisinin anlamlı olduğu gözlenmektedir. [F(1-24) = 8.258; p < .05, n2
= .273]. Bu bulgu doğrultusunda ise, grup ayrımı yapılmadığı takdirde, rehber öğretmenlerin ÖSZFÖ’den elde edilen sanal zorba farkındalık puanlarının deneysel işlem doğrultusunda değişim gösterdiği görülmektedir. Bunun yanında bu çalışma kapsamında etkili olan ortak etkinin (grup*ölçüm etkisinin) incelenmesi sonucunda elde edilen değerin de anlamlı olduğu ve eta kare değerinin yüksek etki büyüklüğüne sahip olduğu görülmektedir [F(1-24) = 11.402; p < .05, n2= .341]. Bu bulgu deney ve kontrol gruplarındaki rehber öğretmenlerin ön-test, son-test ve izleme testi ölçümlerindeki ÖSZFÖ’den aldıkları puanların değiştiğini göstermektedir. Tekrarlı ölçümlerde etki büyüklüğüne ilişkin eta kare değerinin düşük, orta ve yüksek şeklinde kategorileştirildiği görülmektedir (Miles ve Shevlin, 2001). Bu sınıflandırmada 0.01 değeri “düşük”, 0.06 değeri “orta” ve 0.14 değeri “yüksek” etki büyüklüğü olarak kabul edilmektedir (Büyüköztürk, 2016; Kilmen, 2015; Miles ve Shevlin, 2001). Elde edilen bu sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde, rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık puanlarının grup değişkenine göre (deney ya da kontrol grubunda olma) anlamlı bir farklılığa neden olduğu, ayrıca grup ile ölçüm değişkeninin (karışan diğer etkiler) birlikte analize alındığında da anlamlı bir değişikliğin olduğu etki büyüklüğünün yüksek olduğu görülmüştür. Bundan dolayı elde edilen bu sonuç, “tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorba farkındalığını artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırmaya yönelik psikoeğitim programı rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık düzeyini artırmada etkilidir” denencesinin doğrulandığını göstermektedir.
Varyans analizi sonucunda elde edilen bulgular, deney ve kontrol gruplarındaki rehber öğretmenlerin ÖSZFÖ ön-test, son-test ve izleme-testi ölçümleri arasında anlamlı bir farklılığın olduğunu göstermiştir. Bu farkın hangi gruplar ve ölçümlerden kaynaklandığını tespit edebilmek amacıyla deney ve kontrol grubunun ÖSZFÖ ön-
114
test, son-test ve izleme-testi ölçümlerindeki puan ortalamalarına bağlı olarak karşılaştırma yapan Bonferroni Karşılaştırma Testi yapılmıştır. Bonferroni testine ilişkin sonuçlar Tablo 18’de gösterilmiştir.
Tablo 18. Öszfö Puanlarının Deney ve Kontrol Grubundaki Rehber Öğretmenlerin Ölçümleri Arasındaki Farklara İlişkin Bonferroni Testi Sonuçları
Deney Grubu Kontrol Grubu
Ön -test So n -test İzlem e- test i Ön -test So n -test İzlem e- test i Den ey Gr u b u Ön-test - 4.083* 4.917* Son-test - .833 4.67* İzleme-testi - 4.92* Ko n tr o l Gr u b u Ön-test - .75 .167 Son-test - .583 İzleme-testi - *p<.05
Rehber öğretmen boyutundaki sanal zorba farkındalığına ilişkin temel denencenin alt denenceleri ayrı ayrı incelenmiştir. Sanal zorba farkındalığına ilişkin ilk alt denence, “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma programına katılan rehber öğretmenlerin son test sanal zorba farkındalık puanları ön test puanlarından anlamlı düzeyde yüksek olacaktır” şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 18 incelendiğinde
115
deney grubundaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık ön test puan ortalamaları ( ̅ = 57.66
)
ile son test ortalamaları ( ̅ = 61.75)
arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (4.083, p < .05). Bu sonuca dayanarak, deney grubundaki rehber öğretmenlerin son-test puan ortalamalarının ön-test puan ortalamalarından daha yüksek olduğu ve bu alt denencenin doğrulandığı söylenebilir.Rehber öğretmen boyutundaki sanal zorba farkındalığına ilişkin ikinci alt denence, “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma programına katılan rehber öğretmenlerin izleme testi sanal zorba farkındalık puanları ön test puanlarından anlamlı düzeyde yüksek olacaktır” şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 18. incelendiğinde deney grubundaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık ön test puan ortalamaları ( ̅ = 57.66
)
ile izleme testi puan ortalamaları ( ̅ = 62.58)
arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (4.917, p < .05). Bu sonuca dayanarak, deney grubundaki rehber öğretmenlerin izleme testi puan ortalamalarının ön-test puan ortalamalarından daha yüksek olduğu ve bu alt denencenin de doğrulandığı söylenebilir.
Sanal zorba farkındalığına ilişkin üçüncü alt denence, “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla baş çıkma stratejilerini kazandırma programına katılan rehber öğretmenlerin izleme testi sanal zorba farkındalık puanları ile son test puanları arasında anlamlı bir farklılık olmayacaktır” şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 18. incelendiğinde deney grubundaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık son test puan ortalamaları ( ̅ = 61.75) ile izleme testi puan ortalamaları ( ̅= 62.58) arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir (.833, p > .05). Bu sonuca dayanarak, deney grubundaki rehber öğretmenlerin izleme testi puan ortalamaları ile son-test puan ortalamaları arasında bir farklılık olmadığı ve bu alt denencenin de doğrulandığı söylenebilir.
Sanal zorba farkındalığına ilişkin dördüncü alt denence, “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma programına katılan rehber öğretmenlerin son test sanal zorba farkındalık puanları kontrol grubundaki son test
116
puanlarından anlamlı düzeyde yüksek olacaktır” şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 18. incelendiğinde deney grubundaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık son test puan ortalamaları ( ̅= 61.75) ile kontrol grubu son test puan ortalamaları ( ̅ = 57.08) arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (4.67, p < .05). Bu sonuca dayanarak, deney grubundaki rehber öğretmenlerin son test puan ortalamalarının kontrol grubundaki son test puan ortalamalarından daha yüksek olduğu ve bu alt denencenin de doğrulandığı ifade edilebilir.
Sanal zorba farkındalığıyla ilgili beşinci alt denence, “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma programına katılan rehber öğretmenlerin izleme testi sanal zorba farkındalık puanları eğitime katılmayan kontrol grubunun izleme test puanlarından anlamlı düzeyde yüksek olacaktır” şeklinde kurulmuştur. Tablo 18. incelendiğinde deney grubundaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık izleme test puan ortalamaları ( ̅= 62.58) ile kontrol grubu izleme testi puan ortalamaları ( ̅= 57.66) arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (4.92, p < .05). Bu sonuca dayanarak, deney grubundaki rehber öğretmenlerin izleme testi puan ortalamalarının kontrol grubu izleme testi puan ortalamalarından daha yüksek olduğu ve bu alt denencenin de doğrulandığı ileri sürülebilir.
Rehber öğretmen boyutundaki sanal zorba farkındalığına ilişkin son alt denence ise, “Kontrol grubundaki rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalık ön, son ve izleme testi ölçümleri arasında anlamlı bir fark yoktur” şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 18. incelendiğinde kontrol grubundaki rehber öğretmenlerin ön test ( ̅= 57.83), son test ( ̅= 57.08) ile izleme testi ( ̅= 57.66) puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı ve böylece bu boyuta ilişkin son alt denencenin de doğrulandığı söylenebilir.
117
4.3 REHBER ÖĞRETMENLERİN SANAL ZORBLIKLA BAŞA