Bu çalışmada yarı deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmacı tarafından hazırlanan sanal zorba farkındalığı ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerine ilişkin yeterliliği artırma programının rehber öğretmenlerin sanal zorba farkındalığı ve sanal zorbalıkla başa çıkma düzeyleri üzerindeki etkisini ölçmek amacıyla 2x2x3’lük karışık desen kullanılmıştır. Modelde grup değişkeni (deney, kontrol grubunda yer alma), yapı değişkeni (farkındalık düzeyi düşük ve baş etme stratejileri bilgi düzeyleri düşük olan öğretmenler) ve zaman değişkeni (öntest, sontest ve izleme testi) olmak üzere üç değişken kullanılmıştır. Bu üç değişkenden ikisi (zaman ve grup değişkenleri) bağımsız değişkenler, biri (yapı değişkeni) ise bağımlı değişkendir. Araştırmada birbirine benzer nitelikteki bir deney, bir kontrol grubu seçilmiştir. Deney ve kontrol gruplarında eşit sayıda ve benzer sanal zorba farkındalık ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejileri puanına sahip rehber öğretmenler yer almıştır. Hem deney hem de kontrol gruplarında öntest, sontest ve izleme testi ölçümleri yapılmıştır. Öğretmen boyutuna ilişkin deneysel model Tablo 1.’de gösterilmiştir.
80
Tablo 1. Rehber Öğretmen Boyutuna İlişkin Deneysel Model
Öntest Müdahale Sontest İzleme Testi
DENEY GRUBU
Farkındalık Düzeyi
Var Var Var Var
Başa Çıkma Düzeyi
Var Var Var Var
KONTROL GRUBU
Farkındalık Düzeyi
Var Yok Var Var
Başa Çıkma Düzeyi
Var Yok Var Var
Tablo 1.’deki araştırma deseni kapsamında, rehber öğretmenlere yönelik izin işlemlerini ve gönüllülük onayını alabilmek amacıyla Haziran 2017 döneminde sanal zorba farkındalık ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejileri ölçeği uygulanmıştır. Ancak uygulanan psikoeğitim programı Eylül 2017 döneminde uygulanacağı için tespit edilen deney ve kontrol gruplarına psikoeğitim programından yaklaşık iki hafta önce bu ölçekler tekrar uygulanmıştır. Yapılan analiz sonucunda iki ölçümün birbirine çok yakın sonuçlara sahip olduğu ve iki ölçüm arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Bundan dolayı psikoeğitim programından iki hafta önce elde edilen ölçümler ön test verileri olarak kabul edilmiştir. Deney grubundaki Rehber öğretmenlere yönelik toplam dört oturumluk “tüm okul yaklaşımına dayalı sanal zorba farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma” psikoeğitim programı uygulanmış, kontrol grubuna ise herhangi bir işlem yapılmamıştır. Psikoeğitim programı sonrası deney ve kontrol gruplarına son test, son test uygulandıktan üç ay sonra izleme testi yapılmıştır.
Rehber öğretmenlere verilen eğitimin öğrencilerin sanal zorba farkındalığı ve sanal zorbalıkla başa çıkma düzeyleri üzerindeki etkisini incelemek için öğrenci boyutunda da işlem yapılmıştır. Yapılan müdahalenin öğrenci boyutunda etkililiğini test etmek amacıyla da ön test- son test kontrol gruplu desen kullanılmıştır. Modelde grup değişkeni (deney, kontrol grubunda yer alma), yapı değişkeni (sanal zorba
81
farkındalık düzeyi, sanal zorbalıkla baş etme düzeyi) ve zaman değişkeni (öntest ve sontest) olmak üzere dört değişken kullanılmıştır. Bu dört değişkenden üçü (zaman ve grup değişkenleri-deney/kontrol ile okul türü) bağımsız değişkenler, biri (yapı değişkeni) ise bağımlı değişkendir. Birden fazla bağımsız ve tekrarlı ölçümler içeren bağımlı değişken içeren modelde 2 x 2 x 2 ’lik karışık karmaşık desen uygulanmıştır. Öğrenci boyutuna ilişkin deneysel model Tablo 2.’de gösterilmektedir.
Tablo 2. Öğrenci Boyutuna İlişkin Deneysel Model
Öntest Müdahale Sontest
DE NE Y GR U B U
Anadolu Lisesi Farkındalık Düzeyi Var Var Var
Anadolu Lisesi Başa Çıkma Düzeyi Var Var Var
Mesleki Lise Farkındalık Düzeyi Var Var Var
Mesleki Lise Başa Çıkma Düzeyi Var Var Var
KONT R OL G R U B
U Anadolu Lisesi Farkındalık Düzeyi Var Yok Var
Anadolu Lisesi Başa Çıkma Düzeyi Var Yok Var
Mesleki Lise Farkındalık Düzeyi Var Yok Var
Mesleki Lise Başa Çıkma Düzeyi Var Yok Var
Tüm okul yaklaşımına dayalı geliştirilen sanal zorba farkındalığını artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma psikoeğitim programının öğrenci boyutundaki etkisini tespit etmek için deney ve kontrol grupları oluşturulmuştur. Buradaki çalışmaya katılan öğrencilere ilişkin bilgiler çalışma grubu başlığı altında detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Oluşturulan deney grubundaki okullardaki öğrencilere, velilere ve okul personeline yönelik sanal zorbalık eğitimleri okul rehber öğretmeni tarafından, araştırmacıyla işbirliği içerisinde gerçekleştirilmiştir. Bu eğitimlerde öğrencilere, velilere ve öğretmenlere birer oturumluk sanal zorba farkındalığını artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerine ilişkin eğitim verilmiştir. Eğitim içerikleri hedef kitlenin özelliklerine göre yapılandırılmıştır.
82
Ayrıca öğrencilere “empati eğitimi” adlı grup rehberliği yapılmıştır. Bunların yanında okulun bir çok noktasındaki panolara sanal zorbalıkla ilgili farkındalığı arttıracağı düşünülen afişler yerleştirilmiştir. Öğrenci, öğretmen ve veli eğitimleri sonrası araştırmacı tarafından hazırlanan ve eğitimlerin özeti niteliğinde olan “bilgi
çağındaki dijital dünyada güvende kalmanın yolları” adlı broşürler hedef kitleye
dağıtılmıştır. Bu eğitimler okul rehber öğretmenleri tarafından okulun yıllık rehberlik programı içerisine alınmış ve rehberlik planı içerisinde yer alan haftalarda uygulanmıştır. Deney grubundaki uygulamalar bittikten yaklaşık iki hafta sonra son test ölçümleri yapılmıştır. Kontrol grubundaki okullarda ise herhangi bir işlem yapılmamıştır. Kontrol grubundaki okullardan da deney grubundaki okullarla aynı zamanlarda son test verileri toplanmıştır.