Öğrenci boyutundaki diğer denence ise “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla baş çıkma stratejilerini kazandırma programının öğrencilerin sanal zorbalıkla baş etmeye ilişkin algılarının artmasında etkilidir” şeklinde ifade edilmiştir. Bu denenceyi test etmeden önce deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilere ilişkin sanal zorbalıkla baş etme ölçeğinden (SZBEÖ) elde edilen ön test ve son-test verilerine ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 30’da özetlenmiştir.
136
Tablo 30. Deney ve Kontrol Okullarındaki Öğrencilerin Szbeö Ön-Test Ve Son-Test Puanlarına İlişkin Aritmetik Ortalama Ve Standart Sapma Değerleri
Ön-test Son-test
Gruplar N ̅ Ss ̅ Ss
Deney 339 59.20 7.43 62.18 7.04
Kontrol 336 59.03 7.84 60.13 7.48
Tablo 30. incelendiğinde deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin sanal zorbalıkla baş etme ölçeği ön-test ve son-test puanlarına ilişkin aritmetik ortalama ve standart yapma değerlerinin yer aldığı görülmektedir. Çalışmadaki öğrencilerin sanal zorbalıkla baş etme düzeyleriyle ilgili denenceyi test etmek amacıyla, deney ve kontrol gruplarında bulunan öğrencilerin, SZBEÖ ön-test ve son-test ölçümlerinden aldıkları puanların ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığı tekrarlı ölçümler için iki faktörlü varyans analizi (ANOVA) tekniğiyle incelenmiştir. Yapılan iki faktörlü varyans analizine (ANOVA) ilişkin sonuçlar Tablo 31.’de gösterilmiştir.
137
Tablo 31. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Szbeö Ön-Test Ve Son-Test Puanlarına İlişkin İki Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları
Kaynak Kareler Toplamı Sd Kareler Ortalaması F p Kısmi Eta Kare Gruplar Arası 468238.86 674 Grup(Deney/Kontrol) 414.733 1 414.733 5.217 .023 .008 Hata 53505.864 673 79.504 Gruplar içi 23058.90 675 Ölçüm(ön-son) 1406.691 1 1406.691 44.330 .000 .062 Grup*Ölçüm 296.590 1 296.590 9.34 .002 .014 Hata 21355.618 673 31.732
Tablo 31. incelendiğinde deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin, SZBEÖ ön- test ve son-test ölçümlerinden elde ettikleri puanların ortalamaları üzerinde yapılan tekrarlayıcı ölçümler için varyans analizi sonucunda, grup etkisinin ya da diğer ifadeyle müdahale etkisinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir [F (1-674) = 5.217; p < .05, n2= .008]. Bu sonuç doğrultusunda, deney ve kontrol gruplarının ön-test ve son-test ölçümleri arasında ayrım gözetmeksizin, SZBEÖ’den aldıkları puanların ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanında farklı zamanlarda gerçekleştirilen ölçümler arasında da anlamlı bir farkın olduğu, dolayısıyla ölçüm temel etkisinin anlamlı ve eta kare değerinin orta düzey etki büyüklüğüne sahip olduğu gözlenmektedir. [F(1-675) = 8.258; p < .05, n2
= .062]. Bu bulgu doğrultusunda ise, grup ayrımı yapılmadığı takdirde, öğrencilerin SZBEÖ’den elde edilen sanal zorbalıkla baş etme puanlarının deneysel işlem doğrultusunda değişim gösterdiği görülmektedir. Bunun yanında bu çalışma kapsamında etkili olan ortak etkinin (grup*ölçüm etkisinin) incelenmesi sonucunda elde edilen değerin de anlamlı olduğu ancak eta kare değerinin düşük düzey etki büyüklüğüne sahip olduğu
138
görülmektedir [F(1-675) = 49.302; p < .01, n2= .014]. Bu bulgu deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin ön-test ve son-test ölçümlerindeki SZBEÖ’den aldıkları puanların değiştiğini ancak bu değişimin yeterli etki büyüklüğüne sahip olmadığını göstermektedir. Elde edilen bu sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde, öğrencilerin sanal zorbalıkla baş etme puanlarının grup değişkenine göre (deney ya da kontrol grubunda olma) anlamlı bir farklılığa neden olduğu, ayrıca grup ile ölçüm değişkeninin (karışan diğer etkiler) birlikte analize alındığında da düşük etki büyüklüğüyle birlikte anlamlı bir değişikliğin olduğu görülmüştür. Bunun yanında deney ve kontrol gruplarındaki deneysel müdahale öncesinden sonrasına anlamlı bir değişimin olup olmadığını Bonferroni çoklu karşılaştırma testi ile yapılmış ve Tablo 32.’de özetlenmiştir.
Tablo 32. Deney ve Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Szbeö Ön-Test Ve Son-Test Puanlarındaki Deneysel İşlem Öncesi Ve Sonrasına İlişkin Bonferroni Çoklu
Karşılartırma Sonuçları
Grup (I) Ölçüm (J) Ölçüm Ortalama Farkı (I-J) Ss p
Deney Ön Son -2,979 ,417 ,000 Son Ön 2,979 ,417 ,000 Kontrol Ön Son -1,104 ,450 ,015 Son Ön 1,104 ,450 ,015
Tablo 32.’deki Bonferroni sonuçları incelendiğinde deney grubunda yer alan öğrencilerin deneysel müdahale öncesinden (x =59.20) müdahale sonrasına (x =62.18) sanal zorbalıkla baş etme puanlarında istatistiksel olarak anlamlı bir değişim ve artışın olduğu görülmektedir. Buna karşın herhangi bir müdahalede bulunulmayan kontrol grubunda da deneysel müdahale öncesinden (x =59.03) müdahale sonrasına (x =60.13) sanal zorba zorbalıkla baş etme puanlarında da istatistiksel olarak anlamlı bir değişim olduğu ortaya çıkmıştır. Yani deney grubundakine benzer bir şekilde kontrol grubunda da sanal zorbalıkla baş etme puanlarında yukarı yönlü bir artış olduğu görülmektedir. Son olarak deney ve kontrol gruplarının son test ölçümleri
139
arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını test etmek amacıyla t-testi yapılmış ve sonuçlar Tablo 33.’de sunulmuştur.
Tablo 33. Deney ve Kontrol Okullarındaki Öğrencilere Ait Sanal Zorbalıkla Baş Etme Ölçeği Son Test Puanlarına İlişkin T-Testi Sonuçları
Değişken Grup N ̅ Ss df t p SZBEÖ Son Test Deney 339 62.18 7.04 673 3.656 .000 Kontrol 336 60.13 7.48
Tablo 33.’deki analiz sonuçları incelendiğinde ise deney ve kontrol gruplarının son test ölçümleri arasında anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir. Bu sonuç ise deney okulunda yer alan öğrencilerin sanal zorbalıkla baş etme puanlarının kontrol okulundaki öğrencilerden daha fazla yükseldiği ve müdahalenin kısmı düzeyde de olsa etkisinin olabileceğini göstermektedir.
Bundan dolayı elde edilen tüm bu sonuçlar değerlendirildiğinde, “Tüm okul yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan sanal zorbalığa ilişkin farkındalığı artırma ve sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerini kazandırma programının öğrencilerin sanal zorbalıkla baş etme düzeyini artırmada etkilidir” denencesinin tam olarak doğrulanmadığını göstermektedir.
140
BÖLÜM V
TARTIŞMA, SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Bu bölümde çalışmanın katılımcıları olan rehber öğretmenler ve öğrencilerin sanal zorba farkındalığı ile sanal zorbalıkla başa çıkma stratejilerine ilişkin elde edilen veriler özetlenmiş, alanyazın ışığında tartışılmış, yorumlanmış ve öneriler sunulmuştur.