Problem Durumu

İnsanlar değerleri doğuştan kalıtsal olarak kazanmamakta bunları ailede, okulda, arkadaş çevresinde, iş hayatında yani yaşam içerisinde kazanmaktadır. Değerler; insanların bakış açışını, kişiliğini, kendini tanımasını ve yaşadığı çevreyi değerlendirmesini sağlayan temel ölçütler olarak hizmet görmektedir.

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 11. maddesinde "Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine çalışılır" denilmektedir (Milli Eğitim Temel Kanunu, 1973).

Temel insani değerleri benimsemiş bireyler yetiştirmek; aile, toplum ve okulun başlıca görevleri arasındadır. Bu perspektiften hareketle okulların temel iki amacı vardır (Ekşi, 2003: 79).

1. Akademik açıdan başarılı bireyler yetiştirmek,

2. Temel millî ve manevi değerleri öğrencilere kazandırmak.

İnsanlar değerleri okulda eğitim programları vasıtası ile planlı olarak, okul kültürü vasıtası ile plansız ve örtük olarak, toplumun içerisinde ise plansız, yaşayarak öğrenirler. Okullar, kendi kültürlerini öğrencilere çeşitli şekillerde aktarırlar. Öğretmen ve yöneticilerin beden dili, mekânların kullanımı, güç ve statü sembollerinin kullanımı ile okul kültürü öğrencilere sözsüz olarak aktarılır.

2

Okullar, öğrencilerinden okul kültürünü benimsemelerini bekler; fakat bunu yazılı bir şekilde öğretme yoluna gitmezler. Öğrenciler, genellikle zaman içerisinde deneyimleri sonucu öğrenirler. Okul kültürü, okulun yazısız ve bazen sözsüz, semboller aracılığıyla gönderdiği mesajlardan oluştuğu için, o okulun "örtük programını" oluşturur (Merter ve Akbulut, 2011: 51). Örtük program, öğrencilerin programa başlarken tam olarak bilmedikleri, kurum (okul), yönetici, öğretmen ve ailelerin öğrencilere kazandırmayı amaçladığı değer ve normlardır (Yüksel, 2004: 9).

Öğrenciler; farklı deneyimlere, değerlere ve tutumlara sahip olarak sınıfa gelirler. Bu deneyim, değer ve tutumları; arkadaş çevrelerinden, ailelerinden, komşularından, üyesi olmadığı ama örnek aldığı kişi ya da gruplardan öğrenirler.

Sınıf içerisinde her öğrenci, farklı çevrelerden gelmiş, farklı değerler ve tutumlara sahip olmuş olsa da öğretmenleri ile birlikte bir kültür oluştururlar. Bu kültür aynı sınıfta bulunup etkileşime girdikçe üretilir ve sınıf iklimine yerleşir. Her öğretmenin sınıf uygulamaları altında yatan kendi kişisel özellikleri değer ve inanç sistemleri ile etkilenen davranış örnekleri vardır (Merter ve Akbulut, 2011: 42).

İnsanlar, davranış örneklerini aynı zamanda inançlarından alır. İnanç, insanların bir şeye karşı olan bağlılıklarıdır. Bu bağlılık bir şeyi doğru, güvenilir saymadan oluşabileceği gibi korku ve umut gibi duyguların sonucunda da oluşabilir. Oluşan bu inançlar insan davranışlarını etkilemektedir.

Harvey, inanç sisteminin bireylerin düşünce ve davranışlarına rehberlik eden, bireyi gerçek ve doğrulara yönlendiren davranışları oluşturduğunu belirtir. Bazen bu davranışların gönderdiği mesajlar ile resmî programın mesajları zıtlaşabilir. İşte o zaman sınıfın örtük programı oluşur (Merter ve Akbulut, 2011: 42).

Öğretmen inanışları, öğretmenlerin zaman içerisinde öğretme ve öğrenme hakkında oluşturdukları ve beraberlerinde sınıfa getirdikleri bilgisel tavırlar, değerler, teoriler ve varsayımlardır (Mariani, 1999: http://www.learningpaths.org/papers /paper beliefs.htm). Bir birey olarak öğretmenler, kendi değer yargılarına, tutumlarına ve kendine has özelliklere sahiptir. Bu özellikleri sınıf ortamına getirerek örtük bir biçimde öğrencilere aktarırlar. Sınıf içerisinde öğretmen ve öğrenci arasındaki ilişkinin olumlu olması aktarma işleminin daha kolay yapılmasını sağlamaktadır.

3

Öğrencilerin, okullardan farklı deneyimlere sahip olarak çıkmaları, onların ön bilgilerine bağlı olduğu kadar, öğretmenlerin bu "deneyimleri" nasıl kazandırdığına da bağlıdır. Çünkü tek bir resmî program olmasına rağmen, öğretmenler farklı planlama yollarına başvurabilir ve farklı yol ve yöntemlerle öğretmeyi seçebilirler. Böylece, her öğretmen sınıfa girdikten sonra kendi örtük programını uygulamaya başlar (Merter, Akbulut, 2011: 43).

"Örtük program, değerlerin ve ahlaki özelliklerin öğretmen tarafından öğretimidir" (Merter, Doğar ve Filiz, 2011: 5). Gaikwad'a göre, öğretmenlerin sınıf içerisinde açık ve kapalı olarak yaptıkları şeyler, ortak değerleri hangi derecede uyguladıkları, öğrencilerin öğrendikleri değerler üzerinde, değerlerin oluşturulmasında ve öğrenciye aktarılmasında önemli bir etkiye sahiptir (Gaikwad, 2004: 5).

Gaikwad'a göre, tecrübeli öğretmenler pedagoji ve içeriği öyle bir harmanlar ki pedagoji ve içerik ayrılmaz bir bütün haline gelir. Bu tür öğretmenler bilgi ve becerilerini öğrencilere aktarmak için geniş bir aralıkta öğretim yöntem ve tekniklerini kullanırlar. Bu öğretmenler "bir yolla veya diğer bir yolla" eğitimin normal sürecinde değerleri aktarmadan duramazlar. "İyi", "doğru", "önemli" olarak düşündüğümüz şeyler ister bilinçli olsun, ister bilinçsiz olsun uygulamalarımızı sürekli olarak yönlendirir (Gaikwad, 2004: 5).

Değerler, öğrencilere hem örtük program vasıtasıyla dolaylı olarak hem de resmî eğitim programları vasıtasıyla doğrudan da aktarılmaktadır. Bu doğrudan aktarımda değerler, çeşitli dersler içerisine yerleştirilerek ve bilinçli olarak öğrencilere aktarılır.

Değerler eğitimi eğitim programlarıyla ya da örtük programlarla sunulmuştur. Eğitim programlarında yer alan değer eğitimi doğrudan değer öğretimi olarak ifade edilmektedir. Doğrudan değer öğretimi ile değerlerin çeşitli derslerin içerisinde yer alan konular ile farklı öğretim yöntem ve teknikleriyle planlı bir şekilde öğrencilere kazandırılması amaçlanmıştır (Gömleksiz ve Cüro, 2011: 100)

Öğretmen, öğrencilere ders içeriklerini öğretirken aynı zamanda davranışları, tutumlarıyla da öğrencinin sosyal ve duyuşsal gelişimini etkileyecek birtakım değerleri aktarmaktadır. Bu değerler; öğretmenin kendi değerleri ve okulun normları, kuralları ve kültürünün aktarmak istediği değerlerdir. Bu değerler planlı olarak ya da örtük olarak öğrencilere aktarılmaktadır.

4

Diğer taraftan okul ortamında değerler; okulun sosyal normları, okulun kuralları, okuldaki etkinlikler, yönetici ve öğretmenlerin tutum ve davranışları ile örtük olarak öğrencilere kazandırılmaktadır. Örtük programda değer eğitimi plansız, programsız bir şekilde yapılmaktadır. Planlı veya plansız bir şekilde yapılan değer öğretiminde öğretmenlerin önemli görevleri vardır. Öğretmen sadece dersin içeriğini öğretmenin yanında öğrencinin bilişsel, duyuşsal ve sosyal yönden gelişimini de etkilemektedir (Gömleksiz ve Cüro, 2011: 100).

Her birey bir kültür içinde doğar, kültürce çevrelenir. İnsanlar, içinde yaşadıkları çevrenin özelliklerine göre kültürlenir, kültürün gerektirdiği gibi davranarak kültürün biçimlendirdiği kişi olurlar. Kendiliğinden olan davranış ve tepkilerin önemli bir bölümü kültürel çevre tarafından belirlenir. Bu doğrultuda kültürün önemli bir özelliği, hem öğrenilir hem de öğretici olmasıdır. Birey, kültürü yaşlı kuşaklardan ve yaşıtlarından kültürel veraset yoluyla kazanır. Toplumsallaşma süreci bireyin, toplumun kültürünü özümsemesini sağlar. Bu toplumsallaşma sürecinde, genç kuşaklara kültür aktarmada en önemli kurum okuldur (Fırat-Şahin, 2010: 75).

Okul kültürü, okulun zamanla oluşturduğu bir yaşam tarzıdır. Okulun tarih ve gelenekleri, okul personelinin birlikteliği; karşılıklı etkileşimleri zamanla okulda o okula özgü bir kültürün gelişmesine neden olmaktadır. Bu kültür; norm, inanç, tutum, beklenti, davranış ve eğilimlerden oluşmaktadır. Sonunda okulda nelere önem verildiği, nelerin değersiz bulunduğu, nasıl hareket edileceği konusunda personel arasında bir ortak bir alan doğmaktadır. Dolayısı ile okulun asıl işi olan eğitim ve öğretimde öğrenciden ve öğretmenden neler beklenmesi gerektiğini, nelerin vurgulanması gerektiğini tayin eden okul kültürü olmaktadır (Balcı, 2007: 187).

Okul kültürü aracılığıyla hem okulun, hem öğretmenlerin, hem yöneticilerin hem de eğitim programlarında yer alan toplumun değerleri öğrencilere aktarılmaktadır. Her okulun kendine özgü bir kültürü olduğu için öğrencilere aktarılan değer çeşitleri de farklılaşmaktadır. Her okulda okul kültürü aracılığıyla değerler öğrencilere aktarılırken, okulun öğretmen ve idarecilerine önemli görevler düşmektedir. Öğretmen ve idareciler bu görevlerini yerine getirirken önemli rolleri de üstlenmektedirler.

5 1.2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırma, liselerde görev yapan öğretmenlerin ve öğrenim gören öğrencilerin okul kültürü algılarının "değerler" eğitimi üzerindeki etkisini tespit etmek amacıyla yapılmıştır.