Okul Kültürünün Geliştirilmes

Okul kültürü, içerisinde bulunduğu toplumun kültüründen etkilenir ve bu kültürün değerlerini yansıtır. Okul kültürü, çalışanlar tarafından oluşturulup şekillendirilirken, okul kültürü de çalışanların nasıl davranmaları gerektiği konusunda çalışanları şekillendirir. Okul kültürü çalışanlar arasında bir rehber olarak hizmet görür. Çalışanlar bu rehber sayesinde, örgüt amaçlarını, örgüt değerlerini ve ortak düşünüş ve davranış kalıplarını öğrenir.

92

Okul kültürü, okulun üyeleri arasında paylaşılan davranış için bir kılavuz olur. Kültür, personelin etkileşimi ile şekillenir ve personelin eylemleri kültürden direkt etkilenir. O, kendi kendini tekrarlayan bir döngüdür. Bir değişikliği sunmak bu döngünün kesintisini gerektirir. Okullar kültürel uygulama ve değerle şekillenirler ve geliştirildikleri toplumun normlarını yansıtırlar. Nasıl hidrojen suyun temel bir elementidir aynı şekilde sosyal değerler de okul kültürünün temel bir girdisidir (Hinde, 2002: 2).

Okul kültürü, okulda yapılan ve yapılacak olan tüm sosyal faaliyetleri ve etkinlikleri yönlendirir, okuldaki öğrencilerin, öğretmenlerin ve yöneticilerin davranış biçimlerini etkiler. Eller ve Eller bir okulun kültürünü, "o okulun faaliyetlerinin birçok diğer yönlerini yöneten derin temeli ve esası olarak" tanımlamıştır. Okulun kültürü zaman içinde kararalı ve tutarlıdır. Kültürü değiştirmek belirli bir yönde hareket eden geminin yönünü değiştirmek kadar zordur (Eller ve Eller, 2009:3).

Kruse ve Louis’e göre okul liderleri kültürel değişim işini başlattıklarında, aşağıdaki sorulara cevap vermeleri gerekir. (Kruse ve Louis, 2008: 48)

1. Binanın içerisine girdiğimizde bizim kim olduğumuzu gösteren neler görürüz. (Yüzeysel artifaktlar),

2. Neyin önemli olduğunu düşünürüz. Bu bizim okulumuzda nasıl görünür (Derin artifaktlar),

3. Değer verdiğimiz şeyi nasıl ifade ederiz. Onun hakkında ne zaman ve nerde konuşuruz (Temel değerler),

4. Bir yıl, üç yıl, beş yıl, on yıl içinde nerede olmayı ümit ediyoruz (Temel değerler),

5. Okulumuzdaki gerginlikler ve istediğimizle başarabildiğimiz arasındaki sapma kültürümüzü nasıl yansıtıyor (Temel varsayımlar) anahtar kültür sorularına cevap vermeleri gerekir.

Kültürler canlıdır, doğar, büyür, gelişir ve değişir. Kültürü insanlar oluştururlar ve kültürlerini etkilerler. Bir süre sonra kültür insanı etkilemeye başlar, inançlarını, değer yargılarını, tutumlarını kapalı ve açık bir şekilde etkileyerek bireyin davranışlarını yönlendirmeye başlar. Yazılı olmayan kurallar ve yaptırımlar bu etkilenmeler sonucunda ortaya çıkar ve kültürün gelişim ve değişiminde önemli rol oynarlar.

93

Ramsey’e göre, yetişkin ve öğrenci, davranışlarını içinde öğrettikleri ve öğrendikleri kültürden yoğun bir şekilde etkilenirler. Kültürler etkileşimlidir. Kültürler, kültürü oluşturanlar tarafından şekillenirler ve sonunda katılımcılar oluşumuna yardım ettikleri kültürden etkilenerek şekillenirler. Kültürler aynı zamanda elastik ve organiktirler, genişletilebilirler, büyüyüp değişebilirler. Bu değişim ve gelişim örgütün yazılı olmayan kuralları ve kültürel yaptırımlarından tamamen bağımsız olarak yapılamaz (Ramsey, 2008: 4).

Okulun gelişimini ve değişimini sağlayacak stratejik okul kültürü belirlendikten sonra, okul kültürü içerisinde yer alan değerlerin milli ve evrensel değerler ile uyumu sağlanarak öğrencilere, öğretmenlere ve velilere benimsetilmesi gerekir.

Çelik’e göre stratejik okul kültürü belirlendikten sonra, bu kültürün okul personeline benimsetilmesi sağlanmalıdır. Okulun kültürel değerlerinin benimsetilmesinde sadece okulun çevresel koşulları değil, evrensel, ulusal ve yerel toplum değerleriyle okul kültürü arasında da uyum sağlanmalıdır (Çelik, 2002: 67).

Aytaç'a göre, okul kültürünü geliştirip güçlendirmeye yönelik olarak birtakım faaliyetler yapılması gerekmektedir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz (Dolunay, 2007: 14):

1. Okulun sembol veya ambleminin yapılması, 2. Okulun bir şarkısı, marşı veya sloganının olması,

3. Okulla veya okulda yaşanan bir olayla ilgili hikâyenin olması,

4. Okul tarihinin oluşturulması. Okulun geçmişi ile geleceği arasında köprü oluşturacak yazılı bir arşiv oluşturulması,

5. Öğrencilerin doğum gününün belirlenmesi, birlikte kutlamalar yapılması, 6. Okul içi etkileşimi sağlamak ve çevreyi etkileme gücünü yükseltmek için

kuruluş yıldönümleri, yemek, çay partileri, piknik, pilâv günleri gibi informal toplantılar yapılması,

7. Okul yönetimi ve öğretmenlerin, velilerin evlerini ziyaret etmesi.

Cavanaugh ve Dellar’ın iyileştirme etkinlik yaklaşımına göre geliştirdikleri, okul kültürünün okulu iyileştirme modelinin içyapısı 6 kültürel unsuru içerir (Cavanaugh ve Dellar, 1998:7) Bunlar:

94

1. Profesyonel değerler; eğitimin sosyal uygulamalarının önemi ile ilgilenir ve okulun büyümesine olan ihtiyaç pedagojik prensiplere dayanır.

2. Öğrenme üzerine vurgu; öğrenciler için gelişmiş çıktıların, profesyonel bir büyüme içinde bir katılımın olduğu bir öğrenme toplumunu üretir.

3. Mesleki işbirliği; destekleyici, kişiler arası ilişkilerin gelişimi üzerinden mesleki yargılarını uygulamaları için öğretmenleri destekler.

4. İşbirliği; eğitim programlarında içeren okulun faaliyet konularının paylaşıldığı öğretmenler arası etkileşimdir.

5. Ortak planlama; okulun ortak vizyonunun mantıksal bir planlama ile gerçekleştirildiği işbirlikçi bir süreçtir.

6. Dönüşümsel liderler; gücünü paylaşırlar ve öğretmenlerin katılımı ve insan potansiyelini katan bir okul gelişim sürecini kolaylaştırırlar.

Bu altı unsur, birbiri ile sürekli etkileşim halindedir ve bu unsurlar, bireysel değer ve normları belirli bir okulun kültürünü oluşturan işbirlikçi değerler ve normlara dönüştürüldüklerinde okul kültürün geliştirilmesi ve sürdürülmesinde bir araç olarak düşünülürler.

Şekil 11. Okul Kültürünün Okul İyileştirme Modeli (Cavanaugh ve Dellar (1998:7) uyarlanmıştır)

95 2.4.3. Pozitif Okul Kültürü

Pozitif okul kültüründe; birey norm ve değerlerin, tarih ve hikâyelerin, umut ve hayallerin kümesi içerisinde kendini bulur. Pozitif kültüre sahip okullarda bireyler okulun ana amaçlarına güçlü bir hisle bağlanır. Bu kültüre sahip okullar, okul personelinin ortak bir duygu ile okulun amaçlarına sıkı sıkıya bağlandıkları, samimi ve sıkı bir şekilde çalıştıkları, öğrenci geleneklerinin, başarısının, veli katılımının, öğretmenin yenilik girişimlerinin önemli olduğu, eğlencenin bol olduğu okullardır. "Pozitif kültürlerde birey; norm ve değerlerin, tarih ve hikâyelerin, üretici, cesaret verici ve iyimser olan umut ve hayallerin belirgin bir kümesi içinde kendini bulur. Okulun öz misyonuna birey güçlü bir duygu ile bağlanırsa okul ile birey arasında pozitif ilişkiler artar" (Peterson ve Deal, 2009: 177).

Güçlü pozitif kültürlere sahip okullar şu özelliklere sahiptir ( Deal ve Peterson, 1998: 29)

1. Personelin ortak bir amaç hissine sahip oldukları, yüreklerini öğrenmeye kattıkları yerlerdir.

2. Belirgin normların samimiyet, ilerleme ve sıkı çalışma olduğu yerlerdir. 3. Öğrenci söylem ve geleneklerini, öğrenci başarımını, öğretmen yeniliği ve

veli katılımının önemsendiği yerlerdir.

4. Resmî olmayan kahramanların bilgi destek ve tarihle ilgili sosyal bir ağ sundukları yerlerdir.

5. Başarı, mizah ve eğlencenin bol olduğu yerlerdir.

Peterson ve Deal’a göre pozitif kültüre sahip okullar aşağıdaki özelliklere sahiptir (Peterson ve Deal, 2009: 177):

1. Öğrenci, öğretmen ve öğrenim üzerine odaklı bir misyonu, 2. Tarih ve amacın zengin bir anlayışı,

3. Kalite, başarım ve öğrenmeyi bir araya getiren samimiyet, performans ve iyileşme değerleri,

4. Öğrenci ve personelin öğrenme ve gelişme potansiyeli hakkındaki pozitif inanış ve varsayımları,

96

5. Samimiyet ve güven üzerinden pratiği iyileştirmek için bilgi, tecrübe ve araştırmayı kullanan güçlü ve profesyonel bir toplumu,

6. Öğrenci çıktıları için paylaşılan bir sorumluluk hissini, 7. Pozitif iletişimi destekleyen bir kültürel ağı,

8. Sürekliliği gelişimle birleştiren personel ve yöneticiler arasında bir liderliği, 9. Öz kültürel değerleri güçlendiren ritüel ve törenleri,

10. Kahraman tanıyan ve başarıyı ödüllendiren hikâyeleri, çalışanlar arasında yayar.