Araştırmanın Önem

Toplum tarafından benimsenen ve önemsenen değerlerin bireylere aktarılmasında okullara önemli görevler düşmektedir. Okullarda oluşturulan okul kültürü bu değerlerin aktarılmasında önemli bir rol üstlenmektedir.

Ryan'a göre okullar, öğrenciyi yalnız iyi bir vatandaş olarak değil, iyi bir çalışan ve özel bir birey olarak yetiştirirken öğrencilere neyin öğrenilmeye değer olacağını keşfetmelerini sağlayacak olanaklar sunmalıdır. Çocuklar, okulda egemen olan kültürün önem verdiği değerleri, normları, tutumları ve inançları öğrenmektedirler. Eğer okul kültürünün önemsediği değerler, bütün bir toplumun önemsediği değerlere paralelse,

7

öğrencilerin bu ögeleri benimsemeleri daha kolay olacak ve yetişkinlik yaşamlarında değer çatışmalarını daha az yaşayacaklardır (Sarı, 2007: 6).

Toplumun uygun gördüğü değerler sadece öğretmenlerin sınıf içerisindeki öğretim ve öğrenme etkinlikleriyle, çeşitli öğretim yöntem ve teknikleriyle öğrencilere aktarılmazlar. Değerlerin öğrencilere kazandırılmasında öğretmenlerin kullanacakları öğretim yöntem ve tekniklerinden, etkinliklerden, hedef ve kazanımlardan, değerlerin içerisinde yer aldığı içerikten oluşan resmî programın yanında, okul kültürünün de içerisinde yer aldığı örtük program da etkilidir.

Halstead ve Xiao'ya göre örtük program, "okul sistemi ve öğretmenler tarafından kasten öğretilmeyen ve iletilmeyen fakat bütün öğrencilerin öğrendiği şeydir." Buradaki önemli nokta örtük programın öğretilmekten ziyade öğrenildiğidir (Halstead ve Xiao, 2010: 305).

Değerler eğitimi “öğrencinin değerleri anlamasını geliştirmek için açık ve/veya kapalı olarak yapılan okul aktiviteleri olup, bu yetenek ve kabiliyetleri öğrencilere aşılamak ve böylece belli değerleri birey ve toplumun üyesi olarak yerine getirmelerini sağlamaktır” (Lovat, 2009: xii)

Değerler, sadece pedagoji ve öğretmenlerin öğretim eylemleri ile öğrencilere kazandırılmazlar. Değerler aynı zamanda okul kültürü aracılığıyla da öğrencilere kazandırılır. Okullardaki her uygulamada öğrenciler, okul kültürü içerisinde yer alan işlenmiş bir değere uymak ve okulun yönetmeliklerinde yer alan kurallara saygı duymak zorundadırlar (Veugelers ve Vedder, 2003: 282).

Değerlerin kazandırılmasında okul kültürü kadar, öğrencilerin etkileşime girdikleri aile, arkadaş grupları, deneyimli alt nesiller de etkilidir. Aile üyelerinden, okul öncesi ve okul arkadaş gruplarından, gençlik ve meslek gruplarından ve deneyimli yaşlı kuşaklardan oluşan referans grupları, bireysel değerlerin kazandırılmasında yerine göre okuldan daha fazla etkilidirler. Çünkü referans grupları aracılığıyla kazanılan değerler köklü değerlerdir ve okul kültürü aracılığıyla örtük olarak ve eğitim programları aracılığıyla açık olarak öğrencilere kazandırılmak istenen değerleri etkilerler. "Toplum içerisinde bireyler, değerleri içerisinde yaşadıkları kültürel ortamdan, karşılaştıkları sorunun çözümü sonucunda elde ettikleri deneyim sonucunda öğrenirler. Öğrenme ve deneyimler kişiden kişiye değiştiği için değer farklılıkları ortaya çıkar. Bu tür

8

farklılıklar muhtemelen değiştirilmesi zor ve derin köklüdür. Çoğu kökenlerine çocuklukta ve yetiştirme tarzında sahiptir" (Schermerhorn, Hunt, Osborn ve Uhl-bein 2011: 38).

Değerlerin oluşması ve yerleşmesinde referans grupları da etkilidir. Referans grupları, "kişinin tutumlarını, fikirlerini, değer yargılarını ve davranışlarını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen insan topluluğudur" (Aslan, 2010:166). Bu gruplar iki ana gruba ayrılabilir. Birinci grup, başta aile olmak üzere kişinin yakın çevresi; kişiyi yüz yüze ilişkilerde etkileyen yakın arkadaşları, akrabaları, komşuları, iş arkadaşları mesleki ve diğer ilgili kişi ve kuruluşlardır. İkinci grup ise, kişinin üyesi olmadığı gruplar ve yüz yüze temasta olmadığı kimseler; ünlü sinema yıldızları, ünlü sporcu kişilerin değer yargıları, giyinişleri, hareketleri tutum ve davranış biçimleri yönünden çocuklar, bayanlar ve gençler tarafından örnek alınan grup ve kimselerdir (Aslan, 2010: 167).

Referans grupları aracılığıyla aktarılan değerler çok farklı değerlerdir. Referans gruplarının bireylere kazandırdıkları değerlerin toplamından ortak bir toplumsal değer ortaya çıkmaz. Bunun için okullar, bireysel olarak farklı değerlerin dünyasına girerek, referans gruplarının kazandırdıkları değerleri yok saymada, bu değerleri önemseyerek ve bu değerlerin içerisinden değer seçerek toplumun uygun gördüğü ve bütün bireylerin kazanmasını istediği değerleri öğrencilere kazandırmalıdır. Bu ailenin etkisini kaldırmaktan ziyade, ailenin etkisini desteklemek ve güçlendirmek anlamına gelir. Öğretim ve okulun değerler eğitimi vermesi ile "değer eğitiminin sadece aile ve dini kuruluşların inisiyatifinde olduğu inancı" tersine çevrilmiştir. Aslında tarafsız olarak fonksiyon gösteren okulun, aileyi de içerisine alan diğer sosyal örgütlerin potansiyel etkisini azalttığı söylenebilir (Lovat, 2010: 3).

Çocuklar, kendilerine model olarak aldıkları dış kaynaklar (ev, okul, yazılı ve görsel medya vb) vasıtasıyla değerleri öğrenirler. Zaman içerisinde kendi değer sistemlerini oluşturmaya çalışırlar. Bu aşamada okul ve öğretmenler devreye girerek bireyin değer sisteminin oluşmasına açık ya da kapalı olarak yardım ederler.

Gaikwad'a göre çocuklar, değerleri ev, okul, medya ve diğer dış kaynaklar vasıtasıyla öğrenirler. Bir model olarak hizmet gören bu ortamlar, çocuklar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Çocuk büyüdükçe değer öğrenimi özel bir anlam taşır ve birey kendi değer sistemini oluşturmaya başlar. Bu aşamada birey yardıma ihtiyaç

9

duyar. Önce kendini anlamak, sonuçta harici değerlerle örülü kendi değerlerini oluşturmak için artan bu iç ihtiyaç öğretmen ve okul tarafından karşılanır. Öğretmenler öğrencilerin bu ihtiyacını, resmî veya resmî olmayan yollarla sunulan eğitim programını kullanarak karşılar (Gaikwad, 2004: 8).

Okullar, çocukların duygusal, fiziksel, eğitimsel gelişiminde önemli bir rol oynar. Okulların ana hedeflerinden biri, öğrencilerin toplum tarafından arzu edilebilir olarak düşünülen belirli değerlere karşı sosyalleşmesidir. Bu yüzden okullarda, yaygın olan değerlerin anlatılması önemlidir (Daniel, Hofmann-Towfig ve Knafo, 2013: 1).

Okullarda değerler öğrencilere okul kültürüyle de aktarılmaktadır. Okulların kültürleri okuldan okula farklılıklar göstermektedir. Bu yüzden aktarılan değerler de farklılık göstermektedir. Bu aktarılan değerlerin bir kısmı okulun eğitim programı içerinde yer almakta bir kısmı ise hem yazılı hem de yazılı olmayan okul kültürü yoluyla olmaktadır.

Okullar vurguladıkları değerlere göre farklılıklar gösterir. Değerler üzerine konan farklı önem, okulların kurallarında, öğretim uygulamalarında ve öğrenci öğretmen ilişkilerinde ortaya çıkar (Daniel, Hofmann-Towfig ve Knafo, 2013: 1).

Okul kültürü içerisinde, örtük program vasıtası ile öğrencilere inanışlar, değerler, normlar açık ya da kapalı olarak ve gizli bir zorlama ile aktarılır. Seddon'na göre "örtük program, sıklıkla kurallar, ritüeller ve yönetmelikler olarak ifade edilen tavır, norm, inanış, değerler ve varsayımları içerir". Bu değerler ve kurallar, nadiren sorgulanır ve günlük yaşam üzerinden okul kültürüne entegre edilir. Fakat öğretmen ve öğrenciler bu kural ve değerleri çok az bir itirazla kabullenirler. Bazen sisteme karşı gelen bir öğrenci olabilir. Fakat çerçevenin dışında düşünen öğretmenler gibi çabucak uzaklaştırılırlar (Dickerson, 2007: 29).

Birçok okul, öğrencilerine çeşitli sosyal faaliyetlere -toplum hizmeti, yardım yapma, spor müsabakaları düzenleme, geziler ve ziyaretler yapma, çevre bilinci oluşturma vb.- katılma fırsatı sunar. Bu faaliyetler öğrenciler arasında ve öğrencilerle toplum arasında iletişimin gelişmesinde önemli katkılar sağlamakta ve bu faaliyetler eylem tabanlı olduğu için bu şekilde aktarılan değerler daha kalıcı olmaktadır.

10

Çocukların toplumsallaştırılmasında önemli rolü olan okullarda, dürüstlük, diğerlerine saygı, itaat, rekabet gibi değerlerin öğrencilere aşılanması için açık ve örtük programlar aracılığıyla davranış kuralları aktarılır. Çocuklar, başarılı olmak için, okulun sadece formal kurallarına değil, aynı zamanda toplumsallaşma süreciyle kendilerine yöneltilen informal kurallara, inançlara ve tutumlara da uyum sağlamak zorundadırlar (Sarı, 2007: 38).

Okul kültürünün ögeleri kullanılarak - hikâye, kahraman, mit vb.-, aktarılacak herhangi bir değer okulun üyeleri arasında daha kolay kabul görür ve somutlaştırılmış olur. Bu da değerin daha kalıcı olmasını sağlayacaktır.

Örgüt olarak okullar, içerisinde oluştukları toplumların karakteristik özelliklerini taşırlar. Öğrencilerin okul yaşantıları ve okulda oluşturulan okul kültürü toplumun önem verdiği değerlerin öğrencilere aktarılmasında ve kazandırılmasında önemli bir etkiye sahiptir.

Değerlerin öğretilmesinde resmî programın yanında okul kültürünün de önemli bir etkiye sahip olduğu konusunda eğitimle ilgilenen kişileri düşünmeye yönlendirebileceğinden bu çalışma, okul kültürünün değerler eğitimi üzerinde etkisini göstermesi bakımından dikkat çekicidir ve çalışmanın alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Dolayısıyla bu araştırma sonuçlarının, değerlerin öğretilmesinde okul kültürünün önemini ortaya çıkardığı düşünülmektedir.