Problem Çözmede Akılcı Yaklaşımlar

Endüstri devriminden önce daha çok doğaya tabi olan insan, sanayileşmeyle birlikte teknolojik imkanlarla kendisini doğada güçlü bir bileşen olarak konumlandırmıştır. İnsanın düzene olan etkisi değişse ya da eskiye nazaran olaylar daha hızlı şekilde gelişse bile Thompson (1979)’ın da bahsettiği gibi insanların sorunlarla başa çıkma yolları önemli ölçüde değişmemiştir. İnsan doğaya ne kadar hâkim olursa olsun ya da ne kadar teknolojik donanıma sahip olursa olsun, insanın problemlerle başa çıkma tarzı değişmemiştir. Elinde, eskisinden daha fazla imkân olan insan sorunlarla başa çıkmada aynı çözüm önerilerini üretmiştir ancak eskiden insanların keşke dediği bazı şeylere sahip olduğundan çözüme ulaşmış ya da önceye göre daha çabuk ulaşmaktadır. Ancak insanın yaklaşımı aynıdır. Bu yüzden fütürolojik yaklaşımda, insanın temel bakış çerçevesi günümüz imkanlarıyla birleştirilirse insanın ya da devletlerin probleme nasıl yaklaşabilecekleri daha rahat görülebilir.

1.4.1. Akılcı Yaklaşımlarda Büyük Kaşifler Örneği

Gelecek yolcusu olan insana nelerle karşılaşacağına yönelik bir rehber kitap verilmediğine göre, gelecekte insanı nelerin bekleyebileceği ile ilgili doğru varsayımların oluşturulması gerekir. Bunun için de aslında bilinmeyene yolculuklar yapan büyük kaşiflerden esinlenilmesi ve onların atmış oldukları adımların ya da yolculukları öncesinde almış oldukları tedbirlerin bilinmesi fayda sağlayacaktır. Cornish (2004) bununla alakalı yorumlar yaparken, seyyahların başarıya ulaşmalarındaki en büyük yardımcılarının; doğru ekipman, doğru yol arkadaşları ve doğru bir eğitim olduğunu vurgulamıştır. Başarıya ulaşmak ya da mantık çerçevesinde sayıltılar oluşturabilmek için doğru ekipmanların yani kaynakların, tahminleriyle doğru çıkarımlara ve başarıya ulaşmış bilim adamlarının ve hedefe yönelik okunan kaynaklar yoluyla katkı sağlanan eğitimin özümsenerek, hedefe yönelik çalışmaların bilimsel çerçeveye oturtulması beklenmektedir. Kaşifleri başarıya ulaştıran ve bilinmeyene seyahatlerinde onlara yol gösterici olan temel donanımların anlaşılması bu yüzden büyük önem arz etmektedir. Büyük kaşiflerin öğretileri; “gelecekte ne ile karşılaşacağına hazırlıklı olmak, gelecek ihtiyaçları öngörebilmek, gerektiğinde güçsüz bilgilerden dahi yararlanmak, beklenmeyeni beklemek, uzun süreli ve kısa süreli hesaplamalar yapmak, üretici hayaller kurmak ve öncüllerden öğrenmektir” (Cornish, 2004).

33

Gelecekte ne ile karşılaşılacağına hazırlıklı olmadan atılan adımlar, felakete açılan yolun ilk adımlarıdır. Bu sebeple, gelecek bilimciler çalışmalarını yaparken geleceğe hazırlanmadan beklemenin sadece aptalların işi olduğunu vurgularlar. Sorunlar en beklenmedik anlarda ortaya çıkar ve kişiyi hazırlıksız yakalarsa, bu; mağlubiyetin ilk adımı olur. Bu neden doğrultusunda, dünya siyasetine yön veren sosyal, ekonomik, siyasi ya da kültürel bir aracın ileride hangi siyasi amaçlar için nasıl en etkin silahlardan daha etkin bir koz olarak kullanılabileceği konusunda ülkeler, hazır olmalı ve tedbirlerini almalıdırlar.

Gelecek ihtiyaçların neler olabileceğini öngörebilmek ve bunu belirleyebilmek güçtür. Örneğin, enerji politikalarıyla alakalı gelecek ihtiyaçlar öngörülürken, teknolojinin gelecekte hangi hali alabileceği ve bunun hangi enerji kaynakları kullanılarak yapılabileceğini öngörebilmek önemlidir. Ayrıca bir ülkenin demografik yapısındaki değişimler, ülkedeki yeni enerji kaynak potansiyeli gibi birçok alt etken bir araya getirilerek ihtiyaç analizi yapılmalı ve ihtiyaçlar belirlenmelidir.

Gerekli olduğunda güçsüz bilgilerden dahi yararlanabilmek de akılcı yaklaşmanın önemli bir yoludur. Herkes en güçlü bilgilerden yararlanmak ister ancak özellikle öngörüler geliştiren insanlar, bilgiler detaylı olmadığı için onu göz ardı edemezler. Bazen ufak ve güçsüz veriler yoluyla elde edilen bilgiler hayati öneme sahiptir. Geleceğin bilinemeyeceği ile ilgili yapılan yorumlar doğru olabilir ancak bu onun öngörüler yoluyla sezinlenemez olduğu anlamına gelmez. Gelecekle olan işimiz mantık çerçevesinde öngörüler oluşturmaktır ve bu öngörüler sadece gerçeğe yakın ve uygulanması muhtemel olduğu çerçevede faydalıdır. Bu yüzden en güçsüz bilgiler bile zamanı geldiğinde büyük çıkarımların kapısını aralayabilmede yardımcı olur. Ayrıca gelecekle ilgili yapılan çalışmaların zamanında gerçekleştirilmesi önemlidir. Cornish (2004)’ in kitabında sözüne yer verdiği General Colin Powell’ın dediği gibi “Eğer siz bana %100 bombalanacağımızı söylüyorsanız artık bir şey yapmam için çok geç”. Bu sebeple, gelecekle ilgili öngörülerde geç kalınmadan olası bütün detayların doğru hesaplanarak öngörüler geliştirilmesi önemlidir.

Bu konuyla alakalı dikkate değer diğer bir ders; beklenmeyeni beklemektir. Beklenilmeyeni hesap edebilmek aslında beklenmedik kelimesinin olumsuz anlamının ötesinde, olumlu bir anlam teşkil eder. Beklenmedik duruma hazırlıklı olan bireyler ya da devletler hem elindeki imkanları doğruya kanalize ederler hem de tecrübeleri

34

beklenmeyeni alt edebilecek şekilde geliştirirler. Örneğin; dünya enerji piyasa tedarikçisi ülkeler, enerji pazarlarına aktarım sağladıkları enerji hatlarında bir sıkıntı yaşamaları halinde alternatif yollar geliştirmek ve buna hazır olmak zorundadırlar.

Diğer bir ders hem uzun süreli hem de kısa süreli hesaplamalar yapmaktır. İnsanların sahip olduğu öngörü kabiliyeti, gelecekteki başarı ihtimallerini güçlendirir ve uzun dönemli hedeflere dayalı öngörüler, çok çalışma ve öngörerek hareket etmeyi barındırdıklarından dolayı, kişilere veya kurumlara daha fazla tecrübe sağlar ve bu tecrübeler daha akılcı adımların teminatını oluşturur. Belirlenen hedefe yönelik çalışmak, hedefleri elde etme güdüsünü desteklerken, hedef üzerine çokça çalışmalar yapmak, tecrübe yoluyla rasyonel kararların alınmasını sağlar. Hedef doğrultusunda çalışmak, planlamalar yapmak ve bu süre içerisindeki kazanımları öngörmek kısa süreli hesaplamaları; bu çalışmalar sonucunda yıllar sonra elde edilecek nihai olanı hesaplamak uzun süreli hesaplamaları oluşturur. Hedeflerin konulması ilk ve nihai amaç olmalıdır. Planlamalar ve çalışmalar kısa ve uzun vadeli hedeflerin ne kadar sürede başarılabileceğini gösterir.

Üretici hayaller kurmak diğer önemli problem çözüm yaklaşımıdır. Hayallerin; sadece gerçekleştirmek için harekete geçildiğinde, gerçekleştirilmesi mümkündür. Akılcı hesaplamalar yapılmadan ortaya konulan hayaller sönmeye mahkumdur. Hayallerin değerli olması ve ayaklarının akıl örüntüsünden uzak olmaması gerekir. Hayaller üretilmeye dönük gerçekçi hayaller onları gerçekleştirmek için harekete geçmek gerekir.

Öncüllerden öğrenmek karar almada ve çözüme ulaşmada önemli diğer bir yoldur. İnsanlar ya da devletler her hatayı kendi tecrübelerine katarak öğrenirse kendisinden önce yaşayanların acı tecrübelerini tekrar tatmak zorunda kalacaklardır. Fütürist çalışmalar yapılırken tarihin tecrübeyle sabit doğası gelecek için büyük yol gösterici konumuna yerleştirilmelidir. Öngörüleri doğru kılabilmenin en güzel yolu tarihsel süreçlerde düşülen hataların günümüz koşullarına uyarlanarak çıkarımsal araştırmalarını yapmaktan geçer.

35

1.4.2. Dahiyane Fikirler Üretmede Önemli Adımlar

Geleceğin tahminini yürütebilmek için dahiyane fikirlerin nasıl üretildiğinin de bilinmesi gerekir. Bunu Michalko (2001)’a göre sekiz basamakta açıklamak mümkündür. (i) Başkalarının göremediğini görmek, düşünemediğini düşünmek: Ele alınacak olan meselenin birçok farklı boyuttan irdelenmesi ve anlaşılması gerekir. Başkalarının fark edemediğini fark edebilmek, kişiyi bir değil birçok adım ileriye taşır. Farklı düşünmekten korkmak yerine farklı açıları da görebilen ve ince hesaplamalarla yolunda ilerleyebilen bireyler daha ustaca fikirler üretebilirler. (ii) Fikirleri görünür hale getirmek: Fikirler ne kadar farklı olursa olsun, düzenli hale getirilmediği sürece işlevi yoktur. Fikirler bu yüzden somut hale getirilmelidir. Bunun için planlar, çizelgeler, şema veya grafik gibi tasarımlar kullanılabilir. (iii) Çok fazla üretmek: Fikirler ne kadar fazla ve çeşitli olursa başarı şansı daha yüksektir. Bu başarı için daha çok olasılığın ortaya konulmuş olmasından kaynaklanmaktadır. (iv) Fikirleri yeni yollarla birleştirmek: Fikirlerin erişebileceği yeni bağlar kurarak fikir dünyasının zenginleştirilmesi gerekir.

(v) İlişkileri zorlamak: Asıl fikir üzerine düşünülürken, görülen veya tecrübe edilen her şeye fikir tatbik edilerek asıl fikir için geliştirici yolların bulunması gereklidir. (vi) Zıtlıkları görmek: Bir şeyin sadece bilinen yoldan herkesin yaptığı gibi normal formüller üzerinden hesaba katılması yerine alışılagelmiş sıranın değiştirilmesini gerektirir. (vii) Metaforik düşünmek: Düşünülen fikrin farklı alanlardaki anlamının ve öneminin algılanmaya çalışılma sürecini kapsar. (viii) Şansın yararına hazırlıklı olmak: Bazen beklenmedik anda vuku bulan bir etken olayın tüm gidiş yollarını değiştirebilir ve kişiyi başarılı hale getirebilir.

1.5. Fütürizmi Anlamada Temel Araç ve Teoriler