nsan ve toplum hayat nda, ne zaman ne tür güçlüklerle kar la laca ya da ne tür ihtiyaçlar n do aca önceden bilinmedi i için, ça da e itim kendi kendine güçlüklerin üstesinden gelebilen insan yeti tirmeyi hedeflemektedir. Bu bak mdan problem çözme ö retimi önemlidir.
Bugünkü bilgilerimizle, problem çözme s ras nda beynimizde hangi i lemlerin oldu u, problem çözme i inin nas l oldu u ve bu sürecin hangi parçalardan olu tu u kesin olarak aç klanamamaktad r. Ancak savunulan baz kuramlar aç s ndan ve yap lan ara t rmalarla problem çözme sürecindeki baz ad mlar ay rt edilebilmekte ve bunlara dayan larak problem çözme yetene inin geli tirilmesinde baz ö retim yöntemleri önerilebilmektedir.
Bütün problemlerin çözümünde kullan lan belirli bir yol ya da yöntem yoktur. E er böyle bir yöntem olsayd sorun kökünden çözülürdü.
Ö renciler bir problemle kar la t klar nda ço u kez kullan lacak bir kural hat rlamaya çal r. Bu iyi bir giri im de ildir. Çünkü problem çözmenin bir kural yok, ancak bir sistemati i vard r. Ö retmenin temel görevi ö renciye problem çözmeyle ilgili bu sistemati i ve stratejileri tan tmak ve bunlar kullanabilmeyi ö retmektir.
Problem çözme stratejilerinin kal psal bir ekilde ö retimi, bu stratejilerin ö renimini garanti etmez. Stratejilerin tam olarak anla lmas ve uygun stratejilerin seçilebilmesi için ö rencilerin neyi, niçin yapt klar n n fark nda olmalar ve stratejilerin gücünü bilmeleri gerekir. Bu nedenle ö retmenin görevi, sadece stratejileri ö retmek de il ayn zamanda ö rencileri uygulanan stratejiler üzerinde
dü ünmeye sevk etmek ve onlar n strateji bilgilerini uygun ba lant larla sa lamla t rmak olmal d r ( srael, 2003).
Charles, Lester ve O’Daffer (1994), problem çözme sürecini üç evreye ay rm lard r. Problemi anlama, çözme ve yan t vermedir. Bu ara t rmac lara göre, problem çözümü için yedi dü ünce basama önerilir.
1. Problemi anlama,
2. Problemdeki artlar ve de i kenleri anlama,
3. Problemi çözmek için gerekli veriyi bulma veya seçme,
4. Alt problemleri formüle etme ve takip edilmesi gereken uygun stratejileri seçme,
5. Çözüm stratejisini veya stratejilerini do ru olarak uygulama, 6. Problemdeki veriye göre bir cevap verme,
7. Cevab n anlaml l n de erlendirmedir.
Rutin olan ve olmayan problemlerin çözümleri konusunda en çok kabul gören süreç George Polya (1887-1985) taraf ndan önerilen dört basamakl süreçtir. Bu basamaklar n bilinmesi, problem çözmeyi sa lamaz, ancak problem çözerken bu dört basama a uygun çal ma biçimi çözümü kolayla t r r.
1) Problemin Anla lmas
Bu basamakta cevaplanacak iki temel soru vard r. Bunlar
I. Veriler ve Ko ullar nelerdir?
II. Bilinmeyen nedir?
E er ö renci bu iki soruya tam olarak cevap verebiliyorsa problemi anlam demektir. Problemi anlaman n ba ka göstergesi de vard r. Ö retmen bunlar kullanmak suretiyle ö rencilerin problemi anlay p anlamad klar n kontrol edebilir. Bunlar:
a) Ö renci problemi anlam na uygun vurgu ile uygun okuyabiliyor mu? b) Problemde eksik ya da fazla bilgi varsa bunlar bulabiliyor mu? c) Problemden ne tür bilgiler elde edilece ini görebiliyor mu?
ç) Problemdeki olaylara ve ili kilere uygun ekil ya da diyagram çizebiliyor mu?
d) Problemi parçalara (alt problemlere) ay rabiliyor mu?
2) Çözümle 5lgili Stratejinin Seçilmesi
Problem anla ld ktan sonra s ra, çözümde kullan lacak olan stratejinin seçilmesine gelir. Bu safha, problemde verilenler ile bilinmeyenler aras ndaki ili kilerin ara t r ld basamakt r. E er, problemde bir ili ki bulunam yor ise, benzer problemler ve onlar n çözümleri göz önüne al nmal d r. Bu giri imlerin sonucunda, çözüm için bir plan ortaya ç kar. Bunun için ö renci kendine a a daki sorular sormal d r.
a) Buna benzer, daha önce ba ka bir problem çözdüm mü? Orada ne yapt m? Hat rlamal y m?
b) Çözümde i e yarayacak bir ba nt biliyor muyum?
c) Bu problemi çözemiyorsam, buna benzer daha basit bir problem ifade edip çözebilir miyim?
ç) Tasarlad m çözümde bütün bilgileri kullanm oluyor muyum?
d) Bu problemin cevab n tahmin edebiliyor muyum? Cevap hangi de erler aras nda olabilir?
e) Problemi k s m k s m çözebilir miyim? Her seferinde çözüme ne kadar yakla maktay m?
Buradaki sorular n, problemin anla lmas yla çok yak ndan ili kili oldu u görülür. Çünkü uygun stratejinin seçilmesi, problemi anlamaya ve stratejileri tan maya ba l d r. Bir problemin çözümünde bazen bir, bazen de birkaç strateji birlikte kullan labilir. Bazen de ayn problemin çözümüne farkl stratejiler uygun dü ebilir.
3) Stratejinin Uygulanmas
Seçilen stratejinin kullan lmas ile problem ad m ad m çözülmeye çal l r. Çözülemez ise problemin birinci veya ikinci basama na dönülerek bu stratejide srar edilir. Yine çözülemez ise strateji de i tirilir. Aritmetik i lemlerin yap lmas da bu safhada yer al r.
4) Çözümün De erlendirilmesi
Bu son a amada elde edilen sonuçlar n do ru ve anlaml olup olmad na bak l r. Bunun için elde edilen sonuç tahmin edilenle kar la t r l r veya i lemlerin sa lamas yap l r. Sonuçlar n anlaml olup olmad ise ç kan cevab n gerçek hayata uygunlu unun kontrol edilmesiyle anla l r. Benzer bir problemle kar la l rsa onun nas l çözülece i tart l r. Ba ka bir çözüm yolunun olup olmad ara t r l r. Kullan lan stratejinin neden seçildi i aç klan r.
Problemin çözümüne uygun bir ba ka strateji var ise, bu stratejilerden hangisinin daha iyi oldu u tart l r. Problemdeki verilenler ve istenenler de i tirilerek, böyle durumlarda elde edilen problemin nas l çözülece i üzerinde durulur. Bu basamaktaki etkinlikler, o problemi çözmekten daha çok genel anlamda problem çözme gücünü geli tirmeye yöneliktir.
Problem çözme için önerilen bu ad mlar birbirlerinden çok kesin çizgilerle ayr lmaz. Bu ad mlar n gerçekle tirilmesi her zaman do rusal bir yol da izlemeyebilir. Ad mlar aras nda ileri geri gidi ve geli ler olabilir. Ö renciler kendi anlama ve bili seviyelerine göre ayn probleme de i ik yakla mlarla de i ik çözümler üretebilirler (Olkun ve Toluk, 2003).