POZİTİF SAPMA DAVRANIŞI: YENİ BİR TANIM ARAYIŞ

Prof. Dr. D. Alex HECKERT 54

Onur ÜNLÜ 55 Özet

Bu araştırmada örgütsel davranış alanındaki pozitif sapma (Positive Deviance) davranışlarına yönelik normatif bakış açısı temelli tanımların yeterliliği sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, pozitif sapma davranışına yönelik mevcut tanımların sınırlılıklarını test etmek ve farklı bir tanım gerekliligini tartismaktir.

Anahtar Sözcükler: Pozitif Sapma Davranışı, Normatif ve Reaktivist Perspektif 1. ARAŞTIRMANIN SORUNSALI

Sapma kavramına yönelik normatif ve reaktivist perspektifler etrafında toplanan zengin bir teorik çerçeve mevcuttur (Herbert Mead, 1934; Herbert Blumer, 1969; Becker 1963; Hirschi, 1969; Albert Bandura, 1977; Sutherland, 1939; Akers, 1985; Merton, 1966; Tittle and Paternoster 2000; Norland, Hepburn ve Monnette, 1976). Heckert ve Heckert (2002) ise sapma sınıflandırmalarını tartıştıkları tipolojilerinde bu iki perspektifi bir arada kullanmışlar ve pozitif sapmayı normatif standartları aşan ve/veya idealize edilmiş düzeyleri yakalayan ve pozitif türde kollektif reaksiyonlar uyandıran davranışlar olarak tanımlamaktadırlar.

Sapma davranışları geleneksel olarak yonetim yazınında negatif karakteristikleri ile tanımlanmıştır (Benett ve Robinson, 2003; Robinson ve Bennett, 1995). Bununla birlikte son on yıl içersinde pozitif karakteristiğe sahip sapma örnekleri de literatüre kazandırılmıştır. Bunlar; pozitif sapma (Heckert ve Heckert, 2002; Spreitzer ve Sonenshein, 2004; Walls ve Hoffman, 2013); yapıcı sapma (Galperin, 2012; Warren, 2003); yaratıcı sapma (Mainemelis, 2010); pro-sosyal kural çiğneyicilik (Dahling vd., 2012; Morison, 2006) şeklinde sıralanabilir. Pozitif karakteristiğe sahip bu sapma kavramlarının tanımlarında, normatif bakış açısı temel alınmıştır. Bu çerçevede tanımlarda: (1) sapma sergilenen organizasyonel norm, (2) davranışın karakteristiği ve (3) bireyin bu davranışa yönelik niyeti temel alınmaktadır. Farklı tanımlamalar bir arada ele alındğında genel olarak pozitif sapma davranışları; onurlu bir amaç ve organizasyona fayda sağlamak temelinde, organizasyonel normlara karşıt davranışlar olarak tanımlanmaktadır.

54_{Indiana University of Pennsylvania, Humanities and Social Sciences, Sosyoloji} Bolümü, aheckert@iup.edu

2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Araştırmada örnek olay yöntemi kullanılmıştır. Bu çerçevede ikincil veriler, sapma sergileyen bireylerle gerceklestirilen veya onları konu alan roportajlar/belgeseller değerlendirilmiştir. Araştırma dahilinde örnek olayların değerlendirileceği çerçeveler; (1) sapma sergilenen organizasyonel norm; (2) Sapma sergileyen kişinin davranışa yönelik niyetini ortaya koyan veya davranışını tanımladığı/yorumladığı rasyonalizasyonlar; (3) davranışın gerçekleştiği bağlamda davranışa reaksiyon gösteren gruplar, ve (4) bu gruplar çerçevesinde davranışa yönelik reaksiyonların farklılaşma gösterip göstermediğidir.

Örnek Olay 1: Montogomery Otobüs Boykotu Örnek Olay 2: Patch Adams’ın Gesundheit Enstitüsü Örnek Olay 3: 1968 Olimpiyatları İnsan Hakları Protestosu Örnek Olay 4: Nuri Demirağ ve Beşiktaş’ta Bir Tayyare Fabrikası Örnek Olay 5: LED teknolojisi Mucidi Nakamura ve Nichia Deneyimi 3. ARAŞTIRMANIN KATKISI

Normatif pozitif sapma tanımlarının sınırlılıklarını ortaya koymaktır.

4. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI

Araştırmanın kapsamı, sapma davranışı; sapma sergilenen organizasyonel norm, sapma davranışı ardında yatan motivasyon ve sapma davranışına gösterilen reaksiyonlar ile sınırlı tutulmuştur.

5. SONUÇ VE DEĞERLENDIRME

Elde edilen veriler doğrultusunda; sapma davranışlarının normatif tanımlamalarının üç temel karakteristiğinden, sadece normlara karşıt olma karakteristigi tüm örnek olaylarda gözlemlenmistir. Diğer taraftan organizasyona fayda sağlamak sadece örnek olay 2-4-5’te gözlemlenmiştir. Sapma davranışının ardında onurlu bir amacın var olduğuna yönelik varsayım ise Örnek Olay 5’te doğrulanamamıştır. Bununla birlikte incelenen tüm örnek olaylarda sapma davranışına yönelik negatif ve pozitif reaksiyonlar mevcuttur. Son olarak belirtilmesi gereken önemli bir kısıt; örnek olay incelemesi temelli bu sonuçların genellenemeyeceğidir.

KAYNAKÇA

Abrams, D., Marques, J. M., Bown, N., & Dougill, M. (2002). “Pro-Norm and Anti- Norm Deviance in the Bank and on the Campus: Two Experiments on Subjective Group Dynamics.” Group Processes & Intergroup Relations , Vol 5(2) 163–182. Akers, Ronald L. (1968). ``Problems in the Sociology of Deviance: Social Definitions and Behavior.’’ Social Forces 46:455-65.

Akers, Ronald L. (1985). Deviant Behavior: A Social Learning Approach. Third Edition, Belmont, CA, Wadsworth.

Alder Patricia A. ve Peter Adler, (2000). Constructions of Deviance: Social Power, Context, and Interaction, 3rd ed. Belmont, CA: Wadsworth.

Bandura, Albert (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Becker, Howard (1963). The Outsiders. New York: The Free Press of Glencoe Becker, Howard S. (1973). Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance. Revised Edition, New York: The Free Press.

Bennett, R.J. ve Robinson, S.L. (2003). “The past, present and future of workplace deviance research.” J. Greenberg(ed.) Organizational Behavior: The State of the Science, 2nd ed (s. 247-81). NJ: Erlbaum, Mahwah

Ben-Yehuda, Nachman. (1990). ``Positive and Negative Deviance: More Fuel for a Controversy.’’ Deviant Behavior, 11:221-43.

Blumer, Herbert (1969). Symbolic Interactionism: Perspective and Method. Englewood and Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Dahling, Jason J., Chau, Samantha L., Mayer David M., ve Gregory Jane B., (2012). “Breaking rules for the right reasons? An investigation of pro social rule breaking.” Journal of Organizational Behavior, 33, 21–42.

Endleman, R. (1990). Deviance and Psychopathology: The Sociology and Psychology of Outsiders. Malabar, Florida, Robert E. Krieger Publishing Company . Galperin L. Bella, (2012). “Exploring the Nomological Network of Workplace Deviance: Developing and Validating a Measure of Constructive Deviance.” Journal of Applied Social Psychology, 42, 12, pp. 2988–3025.

Galperin, L. Bella, (2002). Determinants of deviance in the workplace: an empirical examination in Canada and Mexico’. Montreal: Concordia University (published doctoral dissertation).

Heckert, A., ve Heckert, D. M. (2002). “A New Typology of Deviance: Integrating Normative and Reactivist Defnitions of Deviance.” Deviant Behavior: An Interdisciplinary Journal , 23:449-479.

Hirschi, Travis (1969). Causes of Delinquency. Berkeley, CA: University of California Press.

Lemert, Edwin M. (1951). Social Pathology. New York: McGraw-Hill.

Mainemelis, Charalampos (2010). “Stealing Fire: Creative Deviance In The Evolution Of New Ideas.” Academy of Management Review, Vol. 35, No. 4, 558– 578.

Mead, George Herbert (1934). Mind, Self, and Society, Chicago: University of Chicago.

Merton, Robert K. (1938). ``Social Structure and Anomie.’’ American Sociologica l Review 3:672-82.

Merton, Robert K. (1966). ``Social Problems and Sociological Theory.’’ Pp. 775- 827. in Contemporary Social Problems, 2nd ed., edited by Robert K. Merton and Robert Nisbet. New York: Harcourt Brace.

Morrison, Elizabeth W., (2012). “Doing the Job Well: An Investigation of Pro-Social Rule Breaking.” Journal of Management, Vol. 32 No. 1, February, 5-28.

Norland, Stephen, John R. Hepburn, and Duane Monette. (1976). ``The Effects of Labeling and Consistent Differentiation in the Construction of Positive Deviance.’’ Sociology and Social Research 61:83-95.

Robinson, S., & Bennett, R. (1995). “A typology of deviant workplace behaviors: a multidimensional scaling study.” Academy of Management Journal , Vol. 38 No. 2, pp. 555-72.

Schacter, S. (1951). “Deviation, Rejection and Communication.” Journal of abnormal and social psychology , Vol. 46, (2), 190-207.

Sinema Televizyon Etkinlikleri Merkezi, İ. (Prodüktör), & Güvezne, S. M. (Yöneten). (2008). Beşiktaş’ta Bir Tayyare Fabrikası, (Belgesel) [Sinema Filmi].

Sorokin, Pitirim A. (1948). The Reconstructio n of Humanity. Boston: The Beacon Press.

Sorokin, Pitirim A. (1950). Altruistic Love. Boston: The Beacon Press

Spreitzer, G. M., & Sonenshein, S. (2003). “Positive deviance and extraordinary organizing.” K. S. Cameron, J. E. Dutton, & R. E. Quinn içinde, Positive organizational scholarship (s. 207-224). San Francisco: Berrett-Koehler.

Spreitzer, G. M., & Sonenshein, S. (2004). “Toward Construct Definition of Positive Deviance.” American Behavioral Scientist , Vol. 47 No. 6, February, 828-84. Spreitzer, G., & Doneson, D. (2005). “Musings on the past and future of employee empowerment.” T. Cummings içinde, Handbook of Organizational Development (s. 311-324). London: Sage Publishing

Sutherland, Edwin H. (1939). Principles of Criminology. Third Edition. Philadelphia: J. B. Lippincott.

Tittle, Charles R. and Raymond Paternoster. (2000). Social Deviance and Crime: An Organizationa l and Theoretical Approach. Los Angeles, CA: Roxbury.

Walls, Judith L. Ve Hoffman, Andrew J., (2013). “Exceptional boards: Environmental experience and positive deviance from institutional norms.” Journal of Organizational Behavior, 34, 253–271.

Warren, D. E. (2003). “Constructive and Destructive Deviance in Organizations.” The Academy of Management Review , No. 4 (Oct.), pp. 622-632.

PSİKOLOJİK İYİLİK HALİNİN (WELL BEING) ÖRGÜTSEL BAĞLAMDA