HEMŞİRELERİN GÜVEN VE BAĞLILIKLARININ ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞLARINA ETKİLERİ: İSTANBUL HASTANELERİ ÖRNEĞİ

Yrd. Doç. Dr. Kıvanç İNELMEN25 Özet

Bu araştırmada, İstanbul’daki hastanelerde çalışan hemşirelerin bazı işyeri tutumlarının, devlet veya özel hastane çalışanı olmalarına göre ne ölçüde farklılık gösterdiği incelenmiştir. Devlet hastanelerinde çalışan hemşirelerin, örgütlerine güven düzeylerinin, özel hastane hemşirelerine nispetle oldukça düşük düzeyde oluşu öne çıkan sonuçlardandır. Özel hastane hemşireleri ise, örgütsel vatandaşlığın özgecilik boyutunda kendilerini, devlet hastanelerinde çalışanlara göre daha yüksek değerlendirmişlerdir. Ayrıca gerek örgütlerine duygusal bağlılık, gerekse kariyer bağlılığı alanlarında özel hastane hemşirelerinin, devlet hastanelerindeki meslektaşlarına göre yüksek değerlendirmeler yaptığı görülmüştür. Yapılan analiz sonucunda elde edilen bulgular tartışılmış ve hastane yönetimleri için öneriler sunulmuştur.

Anahtar Sözcükler: Örgüte güven; Örgütsel vatandaşlık davranışı; Duygusal

bağlılık; Kariyer bağlılığı; Hemşireler

Bu çalışma, Boğaziçi Üniversitesi B.A.P. 6365 numaralı projesince desteklenmiştir.

GİRİŞ

Sayılarındaki hızlı artışın da etkisiyle hastaneler, gerekli miktarda hemşire sağlayabilmekte zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Sağlık kuruluşlarında sayısal olarak çoğunluğu oluşturmaları, etkin ve verimli bir hizmet sunumundaki önemli yerleri, özelleşmiş eğitim almaları ve sık kurum değiştirme eğilimleri gibi sebeplerle “hemşireler maliyeti yüksek sağlık profesyonelleri arasında” yer almaktadır (Hastane Haber, 2009). Yapılan çalışmalar hemşirelerin doktorlara nazaran yüksek düzeyde rol çatışması, rol belirsizliği ve tükenmişlikle baş etmek mecburiyetinde kaldıklarını da göstermektedir (Tunç ve Özen-Kutanis, 2009). Gerek hemşirelik mesleğinin doğasından kaynaklanan çalışma şartları ve gerekse de daha fazla iş güvencesi sağlayan devlet hastanelerinin cazibesi sebepleriyle olsun, bilhassa özel hastanelerdeki işgücü devri çok yüksek düzeydedir (Zeytinoğlu vd., 2006). Ancak devlet hastanelerinde yaşanan insan kaynakları sorunlarının özel hastanelere göre

daha fazla görüldüğü, yeni eleman bulma ve yetiştirme gibi maliyetleri arttırması gibi sebepler göz önüne alındığında, hemşirelerin işyerleriyle ilgili tutumlarının hastane yönetimleri tarafından iyi anlaşılması önem arz etmektedir (Kahraman ve Baykal, 2009). İşyeri tutumları üzerindeki başlıca etkenler arasında, çalışanların örgütlerine duydukları güven ile bağlılıklarının geldiği ve bunların örgütsel vatandaşlık davranışı (ÖVD) üzerinde bir hayli belirleyici olabildikleri gösteren çalışmalar giderek artmaktadır (Organ vd., 2006).

Bu çalışmada, yukarıda belirtilen değişkenlerin topluca ve belirlenen sektörde karşılaştırmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın hedef kitlesi olarak hemşirelerin seçilme sebebi, yoğun bir ekip çalışması içinde bakım hizmetleri vermenin, sıklıkla çalışılan kuruluşa güven, örgütün ihtiyacı ölçüsünde bağlılık, mesleki adanmışlık ile gönüllülük davranışları sergilemeyi gerektirmesidir. Bu açıdan bakıldığında, hemşirelerin ÖVD gösterme yatkınlıklarının incelenmesi, mesleklerinin çalıştıkları örgütün diğer üyelerine belirli bir karşılık beklemeksizin yardım etmek, ideal olmayan örgütsel koşulları tolere etmek, işle ilgili problemler oluşmadan önlemeye yönelik gönüllü davranışlar göstermeyi arzulamak gibi özellikleri içermesi bakımından hayli anlamlıdır (Aslan 2008). Sayılan bu özellikler büyük ölçüde ÖVD’nın özgecilik, nezaket, centilmenlik boyutlarına karşılık gelirken, üstün görev bilinci ve yurttaşlık erdemi boyutları ile de ilişkilidirler. Bu araştırmada, işverene duyulan güven, örgüte duygusal bağlılık ve kariyer bağlılığı ile ÖVD boyutları, İstanbul’daki devlet ve özel hastanelerde çalışan hemşirelerden veri toplanarak, karşılaştırılmıştır.

YÖNTEM

Hazırlanan anket yolu ile veri toplanmak üzere ikisi devlet (1. Hastane 1000 yataklı; 2. Hastane 87 yataklı: toplam 41 katılımcı), ikisi ise özel (3. Hastane 808 yataklı; 4. Hastane 130 yataklı: toplam 77 katılımcı) olmak üzere, İstanbul’daki dört hastaneden gerekli izinler alınmıştır. Hazırlanan anketler, bu hastanelerin personelden sorumlu yönetici hemşirelerine, yeterli sayıda zarfla beraber ulaştırılmıştır. Bundaki amaç, araştırmaya konu olan işyeri tutum ve davranışlarıyla ilgili soruları cevapladıktan sonra anketi içine koyacakları zarf içinde teslim etmeleri sayesinde, hemşirelere cevaplarının çalıştıkları hastane yönetimleri tarafından incelenmeyeceğine dair güvence sunabilmektir. Anketlerin ulaştırıldığı hastanelerden, kapalı zarf içinde doldurulmuş olarak dönen ve hedeflenen grup olan hemşirelerin doldurduğu anketlerin toplam 118 tane olduğu tespit edilmiştir; başka görevleri yürüten kişilerce doldurulmuş anketler örnekleme dâhil edilmemiştir. Hemşirelerin ortalama yaşı 29,8 (S.S. = 6,9) olup, 98’i kadın, 20’si (%17) erkektir. Yapılan ön analizler, ankette yer verilen Podsakoff ve arkadaşlarının ÖVD, Robinson ve Rousseau’nun örgüte duyulan güven, Meyer, Allen ve Smith’in örgüte duygusal

bağlılık ve Blau’nun mesleki bağlılık ölçeklerinin, arzu edilen iç tutarlılık sınırları içerisinde olduklarını göstermiştir (Cronbach Alpha >.70).

BULGULAR

Elde edilen veriler, ayrıştırma (diskriminant) analizine tabi tutularak, araştırma değişkenlerinin devlet ve özel hastane hemşirelerinin tutum ve davranışlarını yordama konusunda ne ölçüde katkı verebilecekleri incelenmiştir (bkz. Tablo 1).

Tablo 1. Grup Ortalamalarının Ayrıştırma Analizi İle Karşılaştırılması

Değişkenler Wilks

Lambdası F p Devlet* Averaj (S.S.) Özel Averaj (S.S.) Örgüte Güven 0,770 25,71 0,0001 17,9 (5,4) 24,2 (5,3) Duygusal Bağlılık 0,935 5,99 0,016 18,0 (5,5) 20,5 (4,0) Kariyer Bağlılığı 0,952 4,30 0,041 24,9 (7,1) 27,9 (5,9) Özgecilik 0,945 5,03 0,027 20,2 (2,2) 21,3 (2,0) Üstün Görev Bilinci 0,994 0,48 a.d. 21,1 (2,7) 21,4 (1,8) Centilmenlik 0,975 2,23 a.d. 20,1 (3,2) 21,2 (3,1) Nezaket 0,998 0,17 a.d. 21,1 (3,0) 21,3 (2,2)

Yurttaşlık Erdemi 0,981 1,67 a.d. 15,3 (2,4) 15,9 (2,0) * Değişkenler için, 5’li Likert skalası kullanılarak ve her ölçekte toplam değerler için ortalamalar ile standart sapmalar (S.S.) sunulmuştur.

Yapılan bu analiz neticesinde en göze çarpan sonuç, devlet hastanelerinde çalışan hemşirelerin, örgütlerine güvenme konusunda kendilerini çok daha dezavantajlı bir durumda gördükleridir (p<0,0001). Ayrıca örgütlerine duygusal bağlılık, kariyerlerine bağlılık ve ÖVD’nın özgecilik boyutunda da, devlet hastanelerinde çalışan hemşireler anlamlı düzeyde daha düşük değerlendirmeler yapmıştır (p<0,05). Örgütsel vatandaşlık davranışının diğer boyutlarında ise anlamlı bir fark görülmemiştir (p>0,05). Elde edilen veriler, ayrıştırma analizinin grupları ayırmada etkili olacak düzeyde ve grupların kovaryans matrislerinin eşit (Eigenvalue [özdeğer] =0,40; Box’s M=44,94) olduklarını göstermektedir. Ayrıca hemşirelerin bu analiz ile doğru biçimde devlet veya özel hastane çalışanı olarak ayrıştırılma oranının %74,6’ya ulaştığını bulunmuştur. Sonuçlar, Fonksiyon 1 modelinin (bkz. Tablo 2) araştırmanın bağımlı değişkeni olan devlet veya özel hastane çalışanı olma durumunu %28,1 düzeyinde açıkladığını göstermektedir.

Fonksiyon 1 Yapısal Matris Örgüte Güven 1,10 0,87 Duygusal Bağlılık -0,26 0,42 Özgecilik 0,46 0,39 Kariyer Bağlılığı 0,08 0,36 Centilmenlik 0,24 0,26 Yurttaşlık Erdemi -0,40 0,22 Üstün Görev Bilinci -0,21 0,12 Nezaket -0,01 0,07 Box’s M - p: 44,94 (p=0,33) Eigenvalue: 0,40 ² (Wilks Lambdası) - p: 0,72 (p=0,001) Centroidler: G1: -0,93 G2: 0,41

Kanonik Korelasyon: 0,53 (karesi %28,1)

TARTIŞMA

Çalışmamızda devlet ve özel hastane hemşire grupları arasındaki işyeri tutumları farklılıklara en fazla etki eden ayırıcı değişkenlerden bazıları belirlenmiştir. Elde edilen neticeler, araştırmaya katılan hemşirelerden özel hastanelerde çalışanların örgütlerine güven, duygusal bağlılık, kariyer bağlılığı ve ÖVD’nın ise özgecilik boyutları açısından kendilerini daha üst seviyede değerlendirdiklerini göstermektedir. İşgücü devri trendi çerçevesinden bakıldığında dezavantajlı gibi görünen özel hastane yöneticilerinin (Kahraman ve Baykal, 2009), araştırmada incelenen işyeri tutumları yüksek hemşireleri kurumlarına kazandırmak, oryantasyon, sürekli eğitim ve iş güvencesi ile ilgili çaba göstermelerinin yerinde olabilecektir. Bu yaklaşımın özel hastane yöneticilerinin karşılaştıkları insan kaynakları sorunların azaltılmasında fayda sağlayabileceği öngörülmektedir. Diğer taraftan, devlet hastanelerindeki hemşirelerin örgütlerine duydukları güvenin üstüne dikkatle eğilmeyi gerektirecek ölçüde düşük oluşu, örgütsel adalet algısının destekleyecek önlemlerin alınmasını, örneğin hemşirelerin kararlara katılımın sağlanması, yasal haklarını öğrenmeleri için desteklenmeleri ve ücret koşullarının iyileştirilmesi gerektiğine işaret etmektedir. Ayrıca, devlet hastanesi hemşirelerinin duygusal ve kariyer bağlılığı ile özgecilik açısından da düşük değerlendirmeler yapmaları, çalışma koşullarının iyileştirilmesi ihtiyacına, sürekli eğitime yeterince zaman ayırılması gereğine işaret etmektedir. Bu çabaların istikrarlı biçimde uygulanması sağlanabildiği taktirde, hastanelerimizdeki hizmet kalitesinin daha iyiye götürülmesinin mümkün olduğu düşünülmektedir.

Aslan, Ş. (2008). Örgütsel vatandaşlık davranışı ile örgütsel bağlılık ve mesleğe bağlılık arasındaki ilişkilerin araştırılması. Yönetim ve Ekonomi, 15, 163-178.

Hastane Haber. (2009).

http://www.hastanehaber.com/HaberDetay.aspx?item=504. (Erişim: 20.07.2010). Kahraman, B. ve Baykal, Ü. (2009). Yönetici hemşirelerin hemşirelik hizmetleri personelini yönetirken yaşadıkları İKY’ne ilişkin sorunlar ve bu sorunlara karşı alınan önlemler. 17. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildirileri: Eskişehir, 832- 837.

Organ, D.W., Podsakoff, P.M. ve MacKenzie, S.B. (2006). Organizational Citizenship Behavior. Sage: Londra.

Tunc, T. ve Özen-Kutanis, R. (2009). Role conflict, role ambiguity and burnout in nurses and physicians at a university hospital in Turkey. Nursing & Health Sciences, 114, 410 – 416.

Zeytinoglu, I. U., Denton, M., Davies, S., Baumann, A., Blyte, J. ve Boos, L. (2006). Retaining nurses in their hospitals and in the profession: Effects of job preference, unpaid overtime, importance of earnings and stress. Health Policy, 79, 57-72.

AİLE İŞLETMELERİNDE NEPOTİZM VE ÇALIŞANLARIN İŞLETMEYE