Daha Uzun Zamanaşımı Süresinin Uygulanması Gereken Haller

Kambiyo senetlerinin özelliklerini belirtirken bunların hak doğrucu olmayıp, hakkı yansıtıcı (ihzari) olduğunu, senedin teslimi şeklinde ortaya çıkan fiili durum itibariyle iradelerin uyumu sonucu olarak temeldeki hakkın yeni bir görünüm aldığını belirtmiştik. Taraflar arasında kambiyo ilişkisi olmadan asıl borç ilişkisi mevcut olabilir²¹³. Gerçekten poliçenin temelinde keşideci ile muhatap ve lehdar arasında, bonoda birinci cirantanın ikinci ciranta ile, çeki tanzim edenin lehdarla aralarında temelde hukuki ilişkiler mevcuttur²¹⁴.

Nezdinde keşidecinin provizyonu olmadığı halde hamile tediyede bulunan muhatap, keşideciye poliçeye dayanarak müracaat edemez. Çünkü provizyon münasebeti ticari senetler hukukunu doğrudan ilgilendirmez²¹⁵. Örneğin keşideci ile muhatap arasındaki ilişki bir satış akdine, istisna akdine, kredi açma sözleşmesine…

dayanabilir. Senet tutarını ödeyen muhatap keşideciye kredi açmış ise vekalet veya vekaleti olmadan başkası hesabına tasarruf hükümlerine dayanarak keşideciden ödediği tutarın tediyesini beş yıllık zamanaşımı (BK. 126/4) müddeti içinde talep edebilir²¹⁶.

210 Ne var ki bu tasarımlama, İİK’nun 300/2’nci fıkrası hüküm ile açıkça çelişiktir. Çünkü 300/2’nci fıkrası önele ilişkin sonuçların kararın kesinleşerek, ilamına değin süreceğini betimler. Bu maddeler arasındaki çelişki, 3494 sayılı yasayla yapılan değişiklikle doğmuştur. İpekçi, 2467.

211 Başbuğoğlu, 894.

212 Şimşek, 139.

213 Karayalçın, Ticari Senetler, 260.

214 Öztan, 905.

215 Karayalçın, Ticari Senetler, 260.

216 Karayalçın, Ticari Senetler, 260.

Kambiyo senedinin diğer ilgilileri arasında ise esas itibari ile hem kambiyo senedi ilişkisi, hem de asıl borç ilişkisi mevcuttur. Örneğin, aval veren ve tediye eden şahıs, lehine aval verdiği poliçe borçlusu aleyhine asıl borç ilişkisine (kefalet, vekaleti olmaksızın başkası hesabına tasarruf…) dayanarak dava açabilir²¹⁷. Bu dava da zamanaşımı bakımından genel hükümlere tabidir. Aynı gerekçe ile ödeyen şahsın kendi cirantasına veya lehdarın keşideciye veya araya girme suretiyle kabul edenin muhataba müracaat hakkının asıl borç ilişkisine dayanılarak açılacak dava da genel zamanaşımı hükümlerine tabidir²¹⁸. Tahsil cirosunda vekil-hamil ile asıl hamil arasındaki dava hakkı da genel zamanaşımına tabidir.

Bu hukuki ilişkilerin her biri ayrı zamanaşımı süresine tabidir. İşte hamilin, elindeki senedin zamanaşımına uğradığını görerek, bu hukuki ilişkilerden birine dayanmak suretiyle borçlusu hakkında yapacağı takip ve açacağı davada buna ilişkin zamanaşımının uygulanması kadar doğal bir sonuç olamaz²¹⁹.

BK’nun 114’üncü maddesi gereğince ‘Mevcut bir borç için kambiyo taahhüdünde bulunmak tecdidi tazammum’ etmeyeceğine göre, senedi doğuran asıl borç ilişkisi devam ediyor demektir²²⁰.

Yani herhangi bir borçlu, bir borcun ifası için, emre muharrer bir senet tanzim etmiş ise, senetten doğan mükellefiyet yeni bir borç olup eski borcun tecdidi değildir. Birinin yokluğu, diğerinin varlığına etkili değildir. Bununla beraber, eski münasebetten doğan alacak ile senetten doğan alacak, iktisaden ve hukuken birbiri ile sıkı surette münasebettedir. Borçluyu, poliçeyi kabule, bonoyu ve çeki imzaya sevk eden sebep evvelce mevcut olan iktisadi münasebettir. Çünkü borçlu kambiyo taahhüdü ile boşu boşuna, alacaklının hatırı için yükümlülük altına girmiş değildir²²¹

217 Karayalçın, Ticari Senetler, 260; Uyar, Talih, Müruruzamana Uğrayan Kambiyo Senetlerinin Akıbeti, İBD. 1971, S.1-2., s.15.

218 Karayalçın, Ticari Senetler, 261; Uyar, Müruruzamana Uğrayan Kambiyo Senetlerinin Akıbeti, 15.

219 Kendigelen, 260; Karayalçın, Ticari Senetler, 239; Şimşek, 139; Öztan, 902; Çek açısından, Coşkun, 96; Tekil, 213.

220 Şimşek, 139; Karayalçın, Ticari Senetler, 118; Kendigelen, 260; Poroy, 89.

221 Uyar, Müruruzamana Uğrayan Kambiyo Senetlerinin Akıbeti, 15.

222. Bu itibarla senedin kaybedilmesi, müracaat hakkının düşmesi hallerinde olduğu gibi, zamanaşımına uğrayan senet hamili de, kendisi ile akit yapmış olan senet borçlusu hakkında asıl borç ilişkisine dayanarak genel hükümler dairesinde dava²²³ ve takip hakkının varlığını kabul etmek gerekir²²⁴. Burada ‘hakların telahuku’ bahis konusudur²²⁵.

Netice olarak hamil, zamanaşımına uğramış kambiyo senedine borçlunun zamanaşımı def’ini ileri sürmesi halinde, ne kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla²²⁶ ne de genel haciz yoluyla alacağını tahsil edemez. Ancak aradaki asıl hukuki ilişkiyi ileri sürerek – umumi hükümlere göre ispat edebildiği - açacağı

‘alacak davasıyla’²²⁷ tahsil edebilir. Hamil eğer ‘lehdar’ durumunda ise keşideciyi,

222 Bononun kural olarak temel bir alacağa dayanılarak düzenlenmiş olmasına rağmen bu durumun tek istisnası ‘Hatır Bonosu’dur. Hatır bonosu, iki gayeden birinin temini için tanzim edilinebilir:

a)Taraflardan birinin itibarını sağlamak (Bu bono tanzim edilirken tedavül gayesi yoktur), b)Taraflardan birinin nakit kredi temini için düzenlenir (Bu bono tanzim edilirken tedavül gayesi vardır). Hangi amaçla düzenlenmiş olursa olsun, hatır bonoları mutlak anlamda bedelsizdir. Yani senedin temel alacağı mevcut değildir, hiç doğmamıştır ve doğması ihtimali de yoktur. Mutluay, M.Kamil, Zamanaşımına Uğramış Bononun Takip ve Maddi Hukuktaki Yeri, Yargıtay Dergisi 1980, C.VI., s.564.

223 ‘Esas ilişkiye dayanarak davalıdan alacaklı olduğu miktar için ilamsız icra takibi yapılmış ve belge olarak da çek ibraz edilmiştir. Davada salt çekle ilgili bir takip bulunmayıp esas borç ilişkisine dayalı bir icra takibi vardır. Bu durumda mahkemece, bu ilişki yönünden davacı iddiası incelenmeli, varsa davalının karşı delilleri sorulmalı ve sonucuna göre karar verilmelidir’ 13.HD. 20.01.1997, 98/E.-165/K., YKD. 1997, s.1251-1252.

224 Yargıtay uygulamaları da bu yöndedir. ‘BK’nun 114’üncü maddesine göre, mevcut bir borç için bono verilmesi yenilemeyi gerektirmeyeceğinden, asıl hukuki ilişkiye dayandırılan davada zamanaşımı, bonoya göre hesap edilmez’ (11.HD. 12.02.1971, 4275/E.-956/K.), Şimşek, 139.

225 Karayalçın, Ticari Senetler, 47;‘…Ticari senetlerde keşideci ile lehtar arasında ticari belge ilişkisinden evvel kural olarak bir adi hukuk, alacak-borç ilişkisi de vardır. Asıl borç ilişkisinin kurulmasından sonra veya bu ilişki kurulurken bir ticari belge düzenlenmiş olması, mevcut bu iki tür ilişkiden birine dayanılarak dava açılmasını engellemez. Her iki ilişki bir arada varlıklarını sürdürdükleri hallerde alacaklı, telahuk eden haklarından herhangi birini ileri sürmeye yetkilidir. Öte yandan ticari belgenin TTK’nun 661’inci maddesinde öngörülen zamanaşımına uğramış olması halinde de, yine adi borç ilişkisine dayanılarak dava açılmasını engelleyen bir yasa kuralı da yoktur.

Hal böyle olunca artık bu davada, ileri sürülüşe göre TTK’nun 661’inci maddesindeki zamanaşımına değil, davanın dayandığı hukuki sebep yani aradaki ilişki gözetilerek belirlenecek zamanaşımının

uygulanması gerekir. HGK. 22.02.1984, 1981/11/E.-1984/41/K.,

www.kazanci.com/külliyat/15.08.2005.

226 Bu durumdaki bir senet için yapılan takipte kambiyo senetlerine ilişkin kuralların izlenmemiş olması, uygulanacak zamanaşımı sürelerinin değişmesine yol açmaz, Bozgeyik, Hayri, Poliçede Müracaat Hakkı, Ankara 2004, s.176; ‘Senet bono niteliğindedir. Hakkında genel haciz yolu ile takip yapılması, senedin niteliğini değiştirmez’ (12.HD. 21.01.1993, 15619/E.-865/K.), Uyar, Talih, Gerekçeli İçtihatlı İcra ve İflas Kanunu Şerhi (C.I-II-III-IV), C. IV, İzmir 1975, s.5097.

227 Alacak davası bir eda davasıdır. Alacak davasında, davacı (alacaklı), davalının (borçlunun) bir şey vermeye veya bir şey yapmaya mahkum edilmesini genel mahkemeden talep etmektedir. Alacaklı, bononun dayandığı temel alacak muaccel davasında, davacı lehine hüküm verilmesinde, alacağının tespiti ve tespit edilen bu alacağın davacıya (alacaklıya) verilmesini belirten bir emir içerir. Buna

tedavül etmiş senetlerde, kendi cirantasını hasım göstermesi ve alacağının varlığını ispat etmesi gerekir²²⁸.

İcra kefili hakkındaki takip, kambiyo senedinden ayrı bir taahhüdü içerdiğinden kambiyo senetlerine ait zamanaşımı kuralları uygulanamayacağından bu borçlu yönünden de 10 yıllık zamanaşımı uygulanmalıdır²²⁹.

Böyle bir davada görevli mahkeme, temel alacağın bedeline göre tespit edilecektir (HUMK. 8)²³⁰.