Şartları

a - Müracaat Hakkının Düşmesi veya Zamanaşımına Uğraması

Kambiyo senedinde sebepsiz zenginleşme talebi, kanunda öngörülen, hakkı koruyucu nitelikteki kambiyo senedi işlemlerinin zamanında veya hiç yapılmaması nedeniyle müracaat hakkının düşmesi (TTK. 642) veya zamanaşımına uğraması (TTK. 661) sebeplerine dayanır. Senedin kaybolması veya başka bir sebeple hakkın kullanılamaması gibi diğer sebepler hükmün uygulanmasına esas teşkil etmez⁸³⁵.

Hamil, kambiyo senedi talebinin zamanaşımına uğraması halinde müracaatın şekli kurallarına uygun davranmış olsa bile, alacağını elde edememektedir. Zira bu durumda müracaat borçlularının veya muhatabın def’i yoluyla borcu ödemekten kaçınma imkanları vardır. Hamilin kambiyo senedi hakkının zamanaşımına uğraması halinde, TTK’nun 644’üncü maddesine dayanarak sebepsiz zenginleşme talebinde bulunabilmesi için, bu talebin yöneltileceği şahsa karşı, zamanaşımının gerçekleştiği anda kambiyo senedi taleplerinin mevcut bulunması gerekir. Talebin kabul eden muhataba karşı yapıldığı hallerde, kanunun bu kimseye müracaat (TTK. 625) için

834 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 597.

835 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 597.

protesto (TTK. 626) mecburiyeti yüklememekte ve müracaat hakkını vadeden itibaren zamanaşımı süresi (3 yıl, TTK. 661; 6 ay TTK. 726) içinde hamil yararına kanunen koruma altına almaktadır. Ancak, hamilin sebepsiz zenginleşme talebinin, kabul eden muhatap (veya bonoyu düzenleyen, TTK. 691/1) haricinde yer alan ve TTK’nun 644’üncü maddesinde sayılan müracaat borçlularına yöneldiği durumlarda, müracaat hakkını koruyan bu işlemlerin zamanında yapılması ve zamanaşımının gerçekleştiği anda davalılara karşı hukuken himaye edilen poliçe haklarının mevcut olması gerekir. Müracaat borçlularına karşı hakkı koruyucu işlemleri yerine getirmemesi nedeniyle kambiyo senedi hakkı düşen hamil (TTK. 642), sebepsiz zenginleşme talebine sahip olabilir; ancak bu talep söz konusu ilgili müracaat borçlusu hakkında zamanaşımının gerçekleşmesinden (TTK. 661) değil, hakkın düşmesinden itibaren belli süre içinde kullanılabilir⁸³⁶.

Sebepsiz zenginleşme talebinin kullanılabilmesi için, herhangi bir kambiyo senedi borçlusuna karşı her hangi bir yolla kambiyo senedine dayalı müracaat imkanının, kullanılabilir bir kambiyo talebinin kalmamış olması gerekir⁸³⁷. Sebepsiz zenginleşme talebi, temel borç ilişkisine dayandırılamaz. Hamil talebini, aralarında doğrudan münasebet bulunmayan kambiyo senedi borçlularına yöneltmektedir.

Ancak temel borç ilişkisinden kaynaklanan taleplerin mevcut olması, sebepsiz zenginleşme hükümlerinin uygulanmasına engel değildir⁸³⁸. Muhataba karşı olan poliçe talebinin düşmesine rağmen, hamilin cirantalardan birisine başvurma imkanı devam ettiği takdirde sebepsiz zenginleşme talebinde bulunulamaz. Ancak, poliçe sorumluluğu devam eden bir cirantaya karşı yapılan takip semeresiz kaldığında, aciz

836 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 601.

837 Şimşek, 360; Poroy/Tekinalp, 223;Kınacıoğlu, 231; Karayalçın, Ticari Senetler, 712; Özkan, 517.

838 Poroy/Tekinalp, 223; Özkan, 516; Kınacıoğlu, 231; Şimşek, 353; ‘Davacı, takip konusu çekin ciro yoluyla hamili olup, ibraz müddetinin bitimden itibaren altı ay geçmekle müracaat hakkı zamanaşımına uğramıştır. Davacı hamil ile davalı keşideci arasında temel ilişkide bulunmadığından davacının , davalı keşideciye ancak TTK’nun 644’üncü maddesi gereğince sebepsiz zenginleşmeye dayalı olarak başvuruda bulunabileceği kuşkusuzdur. HUMK’nun 76’ncı maddesi gereğince hakim res’en Türk Kanunları mucibince hüküm verir. Bu durumda mahkemece, davanın TTK’nun 644’üncü maddesi çerçevesinde sebepsiz zenginleşmeye dayalı olarak açılmış bir dava niteliğinde olduğu kabul edilerek taraf delilleri toplanıp uygun sonuç dairesinde bir karar verilmesi gerekirken…’, 19. HD.

01.05.2000, 9063/E.-33332/K. (Yayınlanmamış).

hali mahkeme kararıyla teyit edilmiş olacağından, diğer şartlar çerçevesinde bir sebepsiz zenginleşme davasının açılması mümkündür⁸³⁹.

b - Hamilin Zarara Uğraması

Sebepsiz zenginleşme talebinde bulunulabilmesi için, hamilin müracaat hakkının düşmesi veya zamanaşımına uğramasından dolayı bir zararının ortaya çıkmış olması gerekir. Zararın mevcudiyeti, sebepsiz zenginleşme talebinin kabul şartıdır. Zararın varlığının kabulü için, hamile ait bir alacak hakkının zamanaşımına uğraması sonucu borçlu nezdinde oluşan zenginleşmenin, bundan başka bir sebebinin bulunmaması, yani sebepsiz olması yeterlidir⁸⁴⁰.

Sebepsiz zenginleşme talebi, borçlunun malvarlığında oluşan zenginleşme miktarı kadar bir nakdi ödemeye yöneliktir. Hamilin zararına bağlı olarak talep miktarının belirlenmesi bakımından, müracaat hakkının zamanaşımına uğrama veya düşme anı dikkate alınacaktır⁸⁴¹.

c - Senet Borçlularının Sebepsiz Zenginleşmesi

Sebepsiz zenginleşme talebi için, kambiyo senedinden doğan müracaat hakkının zamanaşımı yüzünden kullanılamaz hale gelmesi yeterli olmayıp, bu talebe muhatap olan kimsenin zenginleşmiş olması da gerekir. Bu kimse; keşideci, kabul eden muhatap, ikametgahlı poliçeyi ödeyecek olan veya hesabına poliçe çekilen kişi olabilir⁸⁴² (TTK. 644/2). Zenginleşme, borçlunun malvarlığında ve sebepsiz zenginleşme talebinin yapıldığı dava tarihinde bulunmalıdır⁸⁴³. Sebepsiz zenginleşen

839 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 602.

840 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 602.

841 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 605.

842 Bozgeyik, Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, 607; ‘Davacı hamil 6 ay içinde takipte bulunmadığından kambiyo hukukunun kendine tanıdığı hakları yitirmiştir. Ancak TTK. 730/14’üncü maddesi yollamasıyla çeklerde de uygulanması gerekin aynı yasanın 644’üncü maddesi uyarınca sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanarak bir yıl içinde alacağını keşideciden talep etmek olanağına sahiptir. Bu durumda keşidecinin sebepsiz zenginleşmediğini usulen kanıtlaması gerekmektedir. Mahkemece açıklanan hususlar gözetilmeden çekin zamanaşımına uğradığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmezsi doğru görülmemekle…’, 19. HD. 23.09.2002, 6253/E.-5956/K. (Yayınlanmamış).

843 Domaniç’e göre, bu durum BK’nun 63/1’inci maddesine dayanmaktadır. Ancak, davalının söz konusu zenginleşmeyi oluşturan değerleri kötü niyetle ve iade zorunda kalacağını bilerek

kimse her zaman için bir poliçe borçlusudur⁸⁴⁴. Sebepsiz zenginleşenin, bunu hamilin mamelekinden elde etmesi şart değildir⁸⁴⁵.