Peyzaj Fonksiyon Analizleri

Peyzaj Fonksiyon Analizleri kapsamında alanın niteliklerine göre farklı analizler yapılabilmektedir. Örneğin su infiltrasyonuna ilişkin, erozyon potansiyeline ilişkin, yüzey akışına ilişkin, biyoçeşitliliğe ilişkin farklı fonksiyonlar çalışılabilmektedir.

Çalışma alanımızda orman örtüsü baskın olduğu için sadece orman leke sınıflarına ilişkin habitat fonksiyonuna yönelik hem leke, koridor, matris modeli hem de peyzaj deseni değişimine ilişkin analizler gerçekleştirilmiştir.

2.2.3.1. Arazi Örtüsü/Peyzaj Deseni Zamansal Değişimi

Arazi örtüsü/peyzaj deseni zaman içerisinde meydan gelen değişimlerin ortaya konulması, karar vericilerin, arazi yönetimini doğru bir şekilde yapabilmesi için oldukça önemlidir (Şahin ve diğ. 2012).

Özyavuz (2011)’e göre; “Plansız gelişimi önlemek ve izlemek amacıyla zamansal değişim tespit

edilmeli ve gerekli planlamalar yapılmalıdır. Kentlerin diğer Arazi örtüsü ve arazi kullanım tipleri ile etkileşiminin ele alındığı örnek çalışmalarda sulak alanlar (Guntenspergen ve Dunn, 1998), kıyı lagünleri (Ruiz and Berlanga, 2003), ormanlar (Er ve Ark., 2005) ve tarım alanlarının (Tan ve Ark., 2005) kentsel gelişmelere bağlı olarak nitelik ve niceliklerinde kayıplar ortaya çıktığı belirlenmiştir (Gürün ve Doygun, 2006).”

Günümüzde özellikle zamansal arazi örtüsü değişimini konu alan çalışmalarda kesin ve daha doğru sonuçlara kısa zamanda ulaşmanın yolu teknolojik imkanların kullanılmasından geçmektedir (Reis ve Yomralıoğlu 2003, Alparslan ve Yüce 2003, Ekinci ve Ekinci 2007, Akbulak ve Yaman 2006, Özşahin 2010,, Woodcock ve diğ. 2001, Akbulak ve diğ. 2008). Çalışmada arazi örtüsü/peyzaj deseni değişimini ortaya koyabilmek, ekosistem değerlendirmeleri için önemli bir çalışma olacaktır. Uzaktan Algılama (UA) yöntemi ile uydu görüntüleri kullanılarak yapılan değişim analizleri, büyük alanlarda, kısa sürede uygun maliyetler ile gerçekleştirilebiliyor olması sebebi ile uygun bir yöntem olarak

belirlenmiştir (Şahin ve diğ. 2012, Şahin ve Sütünç 2013). Yöntemin bu kısmında, çalışma alanındaki 1999-2008 yılları arasındaki peyzaj deseni değişimi, Uzaktan algılamaya dayalı olarak olarak değerlendirilmiştir (Şekil 2.8).

Şekil 2.8. Arazi örtüsü /peyzaj deseni değişimi belirlenmesine ilişkin yöntem akış şeması

Çalışma alanı ve yönteme ilişkin literatür taramasının ardından alana ilişkin 1999 ve 2008 tarihli uydu görüntüleri D.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü (BAP) desteği ile elde edilmiştir. Çalışma alanının yer aldığı Düzce ili 12 Kasım 1999 tarihinde meydana gelen şiddetli bir deprem sonucunda İlçe statüsünden İl statüsüne geçirilmiştir. İdari

Çalışma Alanının Belirlenmesi

Literatür Taraması Yönteme Yönelik Araştırmalar 1999 Tarihli

Uydu Görüntüsü 2008 Tarihli Uydu Görüntüsü

Tematik Haritaların Oluşturulması Kontrollü Sınıflandırma

Uygulaması Leke Sınıflarının

Belirlenmesi

Arc GIS 9.3 kullanarak sınıf ve peyzaj düzeyinde Peyzaj deseni değişim analizleri

1999-2008 yılları arası peyzaj deseni değişimi yorumlaması

yapılanmadan ve deprem sonrası bölge insanının yerleşim taleplerinde ortaya çıkan değişikliğin peyzaj deseni üzerinde etkili olabileceği varsayılarak depremden önceki durum ve deprem sonrasındaki 10 yıllık süreç, peyzaj değişimi analizinde temel alınmıştır.

Uydu görüntülerinin kontrollü sınıflandırılması sırasında izlenen yöntem Şekil 2.9’da belirtilmektedir.

Şekil 2.9. Uydu görüntülerinin analizi yöntem akış şeması (İkiel ve diğ. 2012)’den değiştirilerek, (Aydın ve diğ. 2012).

Değişim analizinde gerek duyulan görüntülerin analizi ve doğrulanması, verinin doğru bir şekilde kayıt edilmesiyle mümkündür. Aksi taktirde güvenirliliği düşük sonuçlar ortaya çıkmaktadır (Townshend ve diğ. 1992), (Stow 1999), (Verbyla ve Boles 2000), (Stow ve Chen 2002). (Bkz. Şekil 2.9) Uydu görüntüsü analizi, yöntem akış şeması). Bu nedenle bu

SPOT (1999)- ASTER (2008) Mozaik-Subset- Jeoreferanslama-Görüntü Zenginleştime Uygulanması Kontrollü Sınıflandırma Uygulanması Sınıfların Belirlenmesi ve imza toplanması

Doğruluk Analizi Amenajman Planları ve

araziden alınan koordinatlar

1999-2008 Yıllarına ait tematik haritaların oluşturulması Ayrılabilirlik Analizi

Arazi örtüsündeki değişimin istatistiki ve alansal olarak

yöntemlerle yapılacak çalışmalarda uygun bir değişim analizi metodunun seçilmesi, yüksek nitelikte değişim analizi ürünü elde etmede dikkate değer bir önem taşımaktadır (Lu ve diğ. 2004).

Çalışma alanındaki arazi örtüsü/peyzaj deseni zamansal değişimi 10mx10m yersel çözünürlüklü, multispektral özellikli 1999 yılına ilişkin SPOT uydu görüntülerinin ve 20mx20m yersel çözünürlüklü multispektral özellikli 2008 yılına ilişkin ASTER uydu görüntüsünün ERDAS 9.1 programında kontrollü sınıflandırılması ile karşılaştırılmıştır (Li ve Yeh 1998, Akın 2007, Woodcock ve diğ. 2001, Reis ve Yomralıoğlu 2003, Alparslan ve diğ. 2003, Ekinci ve Ekinci 2006, Ekinci ve Ekinci 2007, Ekinci ve Ekinci 2008, Özşahin 2010) göre analiz edilmiştir.

Şekil 2.8’de belirtildiği üzere 1999 yılına ilişkin SPOT uydu görüntülerinde mozaikleme (2 ayrı uydu görüntüsü birleştirilmiş) işlemi yapılmış, subset( uydu görüntüsünün çalışma alanı sınırlarına göre kesilmesi) ile çalışma alanı sınırları belirlenmiş ve jeoreferanslama işlemi yapılmıştır. “Filtering sharpen (Görüntü keskinleştirme)” uygulanarak görüntü zenginleştirme uygulanmıştır. Faust (1989)’a göre; Görüntü zenginleştirme, belirli bir uygulama için daha iyi yorumlanabilir bir görüntü oluşturma işlemidir (Anonim 2012a). 2008 yılına ilişkin ASTER uydu görüntüsüne ise mozaikleme yapılmadan diğer işlemler aynen uygulanmıştır.

Uğursuyu havzası iğne yapraklı orman, karışık orman, geniş yapraklı orman, açık alanlar, su yüzeyi, tarım ve yerleşim alanları olmak üzere 7 sınıfa ayrılmıştır. Aksu havzası ise iğne yapraklı orman, karışık orman, geniş yapraklı orman, açık alanlar, tarım ve yerleşim alanları olmak üzere 6 sınıfa ayrılmıştır. Lekelerle ilgili yapılan çalışmalarda leke sınıfları belirlenirken temel alınan özel bir kural bulunmamaktadır.

Önemli olan, peyzajı ve yapısını oluşturan ögeler arasındaki ilişkileri en iyi şekilde tanımlayacak leke sınıflarının belirlenmesidir (Sütünç ve Şahin, 2013).

Ağaçsız orman toprağı olarak isimlendirilen sınıfa, doğal çayırlar, meralar ve yaylalar dahil edilmiştir. Arazi gözlemleri ve alana ilişkin önceki çalışmalardan yola çıkılarak çalışma alanındaki peyzajın yapısını oluşturan öğeler arasındaki ilişkiyi en iyi bu leke sınıfların

açıklayabileceğine karar verilmiştir. Kontrollü sınıflandırma uygulanmasında doğruluk analizi Uğursuyu ve Aksu havzaları amenajman planları ve alandaki arazi çalışmalarında elde edilen koordinatlardan yararlanılarak yapılmıştır. Uydu görüntülerinin doğruluk analizi değerlendirmesi yapıldığında kappa istatistiki verisi temel alınmış Aksu havzasına ilişkin 1999 ve 2008 yılı uydu görüntüleri %86 doğrulukla, Uğursuyu havzasına ilişkin 1999 ve 2008 tarihli uydu görüntüleri sırası ile %70 ve %80 doğruluk ile analiz edilmiştir. Elde edilen doğruluk yüzdeleri çalışmanın devam edebilmesi için yeterli düzeydedir (Thomlinson et al. 1999, Foody 2002).

2.2.3.2. Habitat Fonksiyon Analizi (Leke-Koridor-Matris Modeli)

Yöntemin bu bölümünde uydu görüntülerinin analiz edilmesi ile elde edilen leke sınıfları haritaları, peyzajın habitat fonksiyonu ele alınarak “Leke-Koridor-Matris” kuramı çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.

Uydu görüntülerinin analiz edilerek 7 sınıfa ilişkin tematik haritaların elde edilmesinden sonra Arc GIS 9.3 altında çalışan bir modül olan Rempel 2010 tarafından geliştirilen Patch analyst 4.0 ile leke sınıfları çeşitli ölçümler kullanılarak sınıf ve peyzaj düzeyinde her bir havza için ayrı ayrı analiz edilmiştir.

Çalışmada sınıf ve peyzaj düzeyi olarak 2 düzeyde değerlendirilme yapılmıştır. Sınıf düzeyi ölçümlerin peyzaj düzeyi ölçümlerine göre ekolojik süreçleri tanımlamada daha etkin olduğu ortaya konulmaktadır. Peyzaj düzeyinde ölçümler ise çalışma alanının genel değişim eğilimini ortaya koymak üzere ele alınmıştır.

Peyzaj deseninin tanımlanmasında birden fazla peyzaj ölçümü kullanılmaktadır. Uygun olan peyzaj ölçümünün seçimine, kaç ölçümün kullanılacağına ve nasıl yorumlanacağına karar verilmesi gerekmektedir. Çalışmada, kullanılacak ölçümlere karar verilirken, tüm peyzaj boyunca görülen desen çeşitliliğini ifade eden minimum sayıda peyzaj ölçümünün belirlenmesine çalışılmıştır. Bu analizlerde ve yorumlamalarda kullanılan peyzaj ölçümleri; Leke sayısı ve büyüklüğü, leke şekli, leke kenarı, öz alanlar olarak belirlenmiştir.

Kullanılan peyzaj ölçümleri hem sınıf hemde peyzaj düzeyinde, 1999 ve 2008 yılları için her iki havzaya da ayrı ayrı uygulanmış ve karşılaştırmaları yapılarak yorumlar

getirilmiştir. Yöntemin uygulanmasının sonucunda yaklaşık 10 yıllık bir süreç içerisinde peyzaj deseni değişimi yorumlanmış ve parçalılığın olumsuz etkilerinin olduğu leke sınıfları belirlenmiştir.