Ekoturizm ve Peyzaj Planlama Konularında Yapılan Çalışmalar

Lascurain (1996) “Turizm Ekoturizm ve Korunan Alanlar (Tourism, Ecotourism And Protected Areas)” adlı yayınında doğal ve kültürel kaynakların hızla tahrip edilmesi ve azalması karşısında bu kaynakların korunabilmesi ve insanlığın kullanımına sunulması için planlama çalışmaları yapıldığına, ekoturizminde müdahale edilmemiş alanlarda doğal ve kültürel değerlerin keyfini yaşamak için yapılan, korumayı teşvik eden, yerel halkın sosyo- ekonomik yaşantısına katkıda bulunan, ziyaretçi etkisi düşük, çevreye karşı duyarlı bir turizm anlayışı olduğuna değinmiştir.

Akıllı (2004) “Ekoturizmin Sosyo Kültürel, Ekonomik, Yönetsel ve Çevresel Etkiler Bakımından İredelenmesi Antalya Köprülü Kanyon Milli Parkı Örneği” isimli tez çalışmasında ekoturizmin çeşitli tanımlarından yola çıkarak çevresel, sosyokültürel, ekonomik, yönetsel nitelikli ilkeleri irdelemiş, ideal özelliklerini yerine getirip getiremeyeceğini tartışmıştır.

Akın (2006) “Türkiye’de Ekoturizmin Sürdürülebilir Gelişimi; Kaçkar Dağları Milli Parkı Örneği” isimli tez çalışmasında son yıllarda doğaya ve yerel halka öncelik tanıyan ve çevre dostu turizm hareketi olarak da adlandırılan ekoturizmin Doğu Karadeniz Bölgesinde değerlendirilmesine yönelik bir çalışma yapmıştır. Kaçkar Dağları Milli Parkındaki ekoturizm potansiyelini araştırmış ve mevcut turizm talebinin alana ve yakın çevresine olan sosyal, kültürel ve ekonomik etkilerini ortaya koymuştur.

Demir ve Çevirgen (2006) tarafından hazırlanan “Ekoturizm Yönetimi” isimli kitap kitle turizminin olumsuz etkilerine bir tepki olarak doğal çevrenin ve çevre kalitesinin korunmasının öneminin anlaşılması ve bu yöndeki ilginin artması ile birlikte gelişme gösteren Ekoturizm kavramının tanımı, diğer turizm türleri ile ilişkisi, yapısı, ekoturizm pazarı ve ekoturizm planlaması üzerinde durmaktadır.

Tez çalışması kapsamında ekoturizm faaliyetlerinde rol oynayacak paydaşların belirlenmesi, ekoturizm yapısının değerlendirilmesi bölümlerinde belirtilen kaynaktan ağırlıklı olarak yararlanılmıştır.

Kılıç (2006) “Bolu-Göynük ve Yakın Çevresi Doğal ve Kültürel Kaynaklarının Ekoturizm Açısından Değerlendirilmesi” isimli doktora tez çalışması kapsamında, ekoturizm değerlendirme çalışmalarında temel oluşturan bölgenin abiyotik, biyotik ve kültürel çevre özelliklerinin tanımını yapmış daha sonra geniş kapsamlı çevresel ve turizm verileri birleştirilmiş sonra coğrafi bilgi sistemi (CBS) teknikleri kullanılarak analiz etmiştir. Çevre ve turizm arasındaki ilişkiyi inceleyerek, ekoturizm gelişme planları için gerekli olan çevre duyarlı turizm planlaması yaklaşımı geliştirmiştir Göynük için ‘önemli özellikler’, ‘çelişki alanları’ ve ‘uygun aktiviteler’in belirlendiği çevre uyumlu turizm yaklaşımını ele almıştır. Turist ve yerel halk anketleri ile çalışma desteklemiştir. Çevre ve turizm değerlerinin sürdürülebilmesi için bir bölgeleme planı üretilerek yöre için öneri ve stratejiler geliştirmiştir.

Kiper (2006) “Safranbolu yörükköyü peyzaj potansiyelinin kırsal turizm açısından değerlendirilmesi” isimli doktora tez çalışmasında Yörük köyü’nün doğal ve kültürel özellikleri CBS ortamında işleyerek veri tabanı oluşturmuştur. Hem yerel halka hem de ziyaretçilere yönelik anket çalışması gerçekleştirmiştir. Literatür taramaları, anket değerlendirmeleri ve veri tabanı oluşumundan sonra üç farklı (tarımsal turizm, kültür turizmi, doğa turizmi) alan kullanım tipi seçmiştir. Daha sonra her bir kullanım seçeneği için yapılan çalışmalardan ve her biri için seçilmiş farklı uzman görüşlerinden yararlanarak değerlendirme etkenleri ve uygunluk katsayıları önem sıralarına göre derecelendirmiştir. En uygun (3), uygun (2) ve uygun olmayan (1) olacak şekilde puanlandırmıştır.

Elde edilen uygunluk değerleri CBS aracılığı ile sorgulanarak her bir kullanım için uygunluk haritaları oluşturmuştur. Gerçekleştirilen değerlendirmeler sonucunda da, araştırma alanı için seçilen üç kullanım tipinin (anket sonuçları doğrultusunda önceliklendirilerek) bir arada yer aldığı sentez paftası oluşturmuş, yerel halk ve katılımcı boyutunda öneriler geliştirmiştir.

Çalışma sonucunda, Yörükköyü’nün kırsal turizm açısından yalnızca kültürel değerleri ile öne çıkan bir yerleşim alanı olmasının ötesinde; doğal, tarımsal ve kültürel değerleriyle birlikte sentezlenmesinin gerekliliği ve önemli bir potansiyeli olduğu belirlemiştir.

Altanlar (2007) “Akçakoca Alternatif Turizm Olanaklarının Araştırılması” isimli çalışmasında araştırma alanında sürdürülebilir bir turizm sağlamak amacıyla mevcut turizm faaliyetlerine ek olarak alternatif turizm türleri ve faaliyetlerini araştırmıştır. Mevcut turizmin sorunları ortaya koymuş, plancı gözüyle koruma kullanma dengesinin sağlandığı alternatif bir turizm gelişmesinin nasıl olması gerektiği konusunda çözüm önerilerinde bulunmuştur. Bu çalışmada yanlış arazi kullanımları sonucu araştırma alanının doğal ve kültürel kaynaklarındaki tahribatın gün geçtikçe arttığı görülmüş ve turizm potansiyeli olan alanlarda koruma kullanma dengesini sağlamak için alternatif turizmin bir çeşidi olan ekoturizm ve politikalarına öncelik vermiştir.

Devlet Planlama Teşkilatı (2007)’ınca hazırlanan Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamında, Ülkemizin kültür turizmi alanındaki potansiyelinin değerlendirilmesi gereği üzerinde durulmaktadır. Tarım ve turizm başta olmak üzere, çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyel değerlendirilecek, koruma-kullanma dengesi gözetilmesi, doğal orman ekosistemini; başta yangınlar ve zararlılar olmak üzere çeşitli etkenlere karşı, etkin şekilde korumak; koruma-kullanma dengesi, biyolojik çeşitlilik, gen kaynakları, orman sağlığı, odun dışı ürün ve hizmetler ile ekoturizmin geliştirilmesi gözetilerek, çok amaçlı ve verimli şekilde yönetilmesi, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla gezi bölgesi yönetimine ağırlık verilmesi üzerinde durulmuştur.

Golf, kış, dağ, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm ile ilgili yönlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi, turizm hareketlerinin yoğunlaştığı bölgelerde yerel yönetimlerin ve kullanıcıların turizmle ilgili kararlara ve kamu eliyle yapılacak fiziki altyapının finansmanına katılımı sağlanması, turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak üzere Turizm Sektörü Ana Planı hazırlanması ve turizm eğitimi ve kalitesinde standardizasyonu, verimlilik ve iş kalitesinin gelişmesi ve iş olanaklarının arttırılması için gerekli beceri düzeylerinin belirlenmesini sağlayacak belgelendirme sistemi getirilmesi konuları diğer önemli başlıklardır.

Kiper ve Arslan (2007) “Anadolu’da Doğa Turizmi Kapsamında Doğa Yürüyüşü Güzergahlarının Belirlemesinde Örnek Bir Çalışma” isimli makale Anadolu’da doğa turizmi kapsamında mevcut olarak belirlenen ve uygulanan yürüyüş güzergahlarına alternatif olarak yeni izlerin belirlenmesine yönelik örnek bir çalışmadır. Safranbolu ilçesine bağlı olan Yörükköyü örnek alan olarak seçilmiştir. Çalışmada; “Coğrafi mekanın her birimi, doğa temelli turizm gelişimine uygun mudur?”, “Her yere doğa turizmini sokmak doğru mudur?”, “Turizm için hangi yerler seçilmeli, ayrım nasıl yapılmalıdır?” sorularına yanıt aramışlardır. Çalışmada SWOT analizi, uzman ve literatür temelli değerlendirme ölçütleri doğrultusunda oluşturulan uygunluk analizi ile örnek alan üzerinde doğa turizmine uygun alanları saptanmışlardır. Araştırma sonucunda da doğa turizmine uygun alanlarda farklı amaçlara göre şekillenmiş yürüyüş güzergahları oluşturularak yerel halk ve katılımcı boyutunda öneriler geliştirmişlerdir.

Tez çalışmasının tamamlanmasından sonra çalışma alanında doğa yürüyüşü güzergahlarının belirlenmesine ilişkin olarak değerlendirilmesi düşünülen bir çalışmadır. Dönmez (2008) “Akdağ Tabiat Parkı’nda Ekoturizm” isimli tez çalışmasında sürdürebilirlik kavramı olarak turizm alanında yerleşen ekoturizm, gerek yöresel ekonomi gerek turizm bilinci oluşturmak adına fayda sağlayabilir bir turizm türü olduğunu vurgulamış, doğal kaynakların hızla tükenmekte olduğu dünyamızda var olan bilinçsiz tüketimin önüne geçmek ve turizmin bilinçli olarak gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla Akdağ Tabiat Parkı‘nda yapılması uygun görülen bu çalışmayı araştırmıştır.

Hoşcan (2008) “Orman Köylerinde Doğal ve Kültürel Değerlerin Ekoturizm Etkinliklerinde Kullanılması: Bolu İli, Mudurnu İlçesinde Bir Araştırma” isimli yüksek lisans tez çalışmasında Mudurnu ilçesi orman köylerinin ekoturizm potansiyelini ve yöre halkının ekoturizme yaklaşımını incelemektedir. Çalışmanın amacına ulaşması için yerel düzeyde bir anket dizayn yapılmış, konuyla ilgili önemli kişilerle birebir görüşmeler yapılmıştır. Anket yerel otoritelere sivil toplum örgütlerine ve yöre halkına uygulanmıştır. Yılmaz (2008) “Turizm Çeşitlendirmesi Kapsamında Ekoturizmin Ürünü Olarak Tatil Çiftlikleri: Türkiye’deki Tatil Çiftliklerine Yönelik Swot Analizi” isimli çalışmasında özellikle kırsal alanlarda doğal ve kültürel çevreyi koruması, hem ziyaretçi hem de yöre

halkı için çevresel eğitime ve öğrenmeye dayalı etkinlikler sunması ve doğal, sosyo- kültürel ve ekonomik kaynakların sürdürülebilirliği açısından ekoturizmin ilkelerini bünyesinde barındırması ile alternatif bir turizm sekli olduğu vurgulamış, bu doğrultuda, Türkiye’de turizmin çeşitlendirilmesinde ve özellikle kırsal alanların gelecekteki sürdürülebilir gelişiminde tatil çiftliklerinin büyük önem taşıdığına değinmiştir.

Türker ve Çetinkaya (2009) “Batı Karadeniz Bölümü Ekoturizm Kaynakları” isimli TÜBİTAK destekli kitap çalışmasında doğaya zarar vermeyen bir turizm türü olan ekoturizmin giderek büyüyen bir Pazar olduğunu vurgulamış, Batı Karadeniz Bölümü içerisinde yer alan kentlerin turistik potansiyel oluşturan kaynaklarını tanıtmıştır. Bartın, Karabük, Zonguldak, Bolu, Düzce, Kastamonu ve Sinop illerini kapsayan çalışmada Düzce’ye de geniş yer verilmiş, yaylaları, şelaleleri, mesire alanları ve mağaraları tanıtılmış, ekoturizm amaçlı kullanımları üzerine yorumlamalar getirilmiştir.

Gültekin (2010) Uğursuyu ve Aksu Havzaları Ekoturizm Potansiyelinin Belirlenmesi Peyzaj Yönetimi başlıklı çalışmada doğal ve kültürel kaynaklar açısından oldukça zengin olan alanda ekoturizm potansiyelinin belirlenmesi çalışmalarında ekolojik sınırlara dikkat çekmek ve potansiyel belirlenmesine ilişkin yöntem geliştirilmesine katkı sağlamak amacı ile çalışmayı hazırlamıştır.

Ekoturizmin, yatırımlar ve yönetim açısından incelenmesi ve ekoturizme alt yapı oluşturan tüm doğal ve kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımını güvenceye alacak bir yönetim planının çerçevesini oluşturmak amaçlarıyla alanın tüm doğal ve kültürel envanterini ortaya koyduktan sonra Lewis’in “ çevresel koridorlar yöntemi” alanda uygulanmıştır. Alandaki kaynaklar ana ve ek kaynaklar olarak belirlenmiştir. Ana kaynaklar olarak topoğrafik kaynaklar, suya dayalı kaynaklar ve yüzey suları seçilmiştir. Ek kaynaklar olarak ise topoğrafyaya dayalı ek kaynaklar, suya dayalı ek kaynaklar, kültürel veriler değerlendirilmiştir. Ana ve ek kaynaklar ayrı ayrı Arc Map 9.2 programından yararlanılarak haritalandıktan sonra çakıştırma işlemi yapılmıştır. Uğursuyu ve Aksu havzaları için ana ve ek kaynakların çakıştırıldığı harita üzerinde tüm kaynakların belli hatlar boyunca yoğunlaştığı, bu alanların ekoturizm amaçlı olarak kullanılabilirliği sonucuna ulaşılmıştır. Belirtilen çalışma, tez çalışması kapsamında değerlendirilmiş, oluşturulan veri tabanı geliştirilmiştir.

Uzun ve diğ. (2010) Konya ili, Bozkır-Seydişehir-Ahırlı-Yalıhüyük İlçeleri ve Suğla gölü mevki peyzaj yönetim, koruma ve planlama projesi” kapsamında 74.152 hektar büyüklüğündeki peyzaj içinde yer alan ekosistemlerle ilgili olarak, doğal ve sosyal verilerin bütünleştirilmesi, analiz ve sentez sonrasında peyzajı oluşturan ekosistemlerin geliştirilmesi, bozulmuş olanların restore edilmesi için ileriye dönük plan kararları ve eylemler tanımlanmış, 1/25.000 ölçekli “peyzaj planı”nın hazırlanmıştır. Peyzaj planının oluşturulmasında üç temel aşama izlenmişlerdir. Birinci aşama, planlama alanına ilişkin yapılan envanter, arazi çalışmaları-çalıştaylar ile peyzaj analizlerinin yapıldığı bölümdür. İkinci aşama, peyzaj planının geliştirildiği, üst ölçekli planlama çalışmalarından da yararlanılarak ve peyzaj değişiminde etkili olan etmenlerin irdelendiği, planlama alanındaki bazı sektörlere ilişkin sorun ve çözüm önerilerinin saptandığı, ardından peyzaj gelişim stratejileri ve sektörel peyzaj rehberlerinin oluşturularak peyzaj planının oluşturulduğu bölümdür. Üçüncü aşama ise peyzaj planının uygulamaya geçirilmesi için yapılan peyzaj yönetim örgütü ve peyzaj planına ilişkin kontrol ve izleme sürecidir.

Tez çalışması kapsamında belirtilen kaynaktan sıkça yararlanılmıştır. Görsel peyzaj analizi,kültürel peyzaj analizi, EKOS yöntemi ve peyzaj planı oluşturulmasına ilişkin kısımlar değerlendirilmiştir.

Kalkınma Bakanlığı 2013 tarafından hazırlanan Onuncu Ülke Kalkınma planı(2014-2018) içerisinde turizm başlığı altında; çevreye duyarlı ve sorumlu turizm anlayışı kapsamında sürdürülebilir turizm uygulamalarının geliştirilmesi, turizmin çevresel ve sosyokültürel olumsuzluklarının azaltılması konularına değinilmektedir.