Performans Kavramı

Çalışanlara verilen görevlerin, çalışanlar tarafından ne oranda gerçekleştirildiğinin ya da çalışanların iş görme yeteneklerinin ne olduğunun belirlenmesi, çağımızda işletmelerde karşı karşıya kalınan en önemli sorunlardan biridir. Bu sorun işletmelerde performans kavramının hızla önem kazanmasına yol açmıştır (Akçakanat, 2009: 4). Türk Dil Kurumu’na göre performans, başarım, verim gücü olarak tanımlanmaktadır. Performans hakkında literatür incelendiğinde çok fazla tanımın yapıldığı görülmüştür. Ancak en sade şekli ile performans; çalışanın iş yapma düzeyi olarak tanımlanabilir (Sinangil, 1998: 87).

Performans sözcüğü, belirli bir zaman birimi içerisinde üretilen mal veya hizmet miktarı olarak tanımlanmakta ve alanyazında işlevine göre “etkinlik”, “verim, “çıktı”

kavramlarıyla, bunu yanı sıra bireyin yeteneği ve motivasyonu arasındaki etkileşimin bir sonucu olarak ifade edilmektedir (Helvacı, 2002: 156).

İşleteme davranışı açısından performans, çalışanın işletme amaçlarını gerçekleştirmek için görevi ile ilgili eylemlerinin ve işlemlerinin sonunda elde ettiği üründür. Bu ürün mal, hizmet, düşünce türünden olabilir (Başaran, 1991: 179). İşletme çalışanı, belirli yeteneklerini kullanarak görevini kendine özgü bir şekilde yerine getirirken, en üstün başarıyı elde etmeye çalışır. Üstün başarı elde etmesi, işletmenin hedeflerine daha kısa sürede ulaşmasını sağlayarak, işletme başarısını yükseltir. Sonuçta gerek ekonomik yönden gerekse sosyal yönden fırsatlar yakalayarak, işletme içerisinde ilerleme ve yükselme imkânı yakalar. Bu durum hem işletme başarısını yükseltmesi hem de çalışanın motivasyonu açısından istenen olumludur.

Bir işletme içerisinde çalışanların performanslarını etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bu faktörleri kişisel faktörler, örgütsel faktörler ve çevresel faktörler olarak sınıflandırabiliriz (Dicle, 1982: 6).

Şekil 8: Performansı Etkileyen Faktörler ve Faktörler Arasındaki İlişkiler

Kaynak: Dicle, 1982: 7 Çevresel Faktörler Kişilik Faktörleri PERFORMANS Doyum Amaçlarının Gerçekleşmesi Yeni Amaçlar Örgütsel Faktörler

İşletme içerisinde performansı etkileyen özellikler; kişisel, örgütsel ve çevresel olarak sınıflandırılabilir.

Tablo 3: İşletme İçerisinde Performansı Etkileyen Özellikler

Kişisel Faktörler

Örgütsel Faktörler Çevresel Faktörler

Yetenek Yönetim ve insan gücü politikası

Başarı güdüsünün yoğunluğu

İşin tasarımı ve işletme yapısı

Gereksinimler _{Çalışma koşulları}

Çalışanın kişilik özellikleridir

Üstlerle, astlarla ve iş arkadaşlarıyla ilişkiler

Kaynak: Dicle, 1982: 6

Bir işletme içerisinde bütün çalışanlardan aynı başarıyı göstermesi beklenemez. Bu durum işletme çalışanlarının her birinin farklı performans göstermesi ile sonuçlanır. Kişilerin doğuştan gelen yetenekleri, işe ilgi ve uyum gibi özellikler her zaman farklılıklar gösterir. Bir işletmedeki çalışanların özellikleri çeşitlendikçe işletmenin insan gücü zenginleşir ve etkinleşir. Çalışanlardan gelen değişik görüşler, düşünceler, beceriler, tutumlar işletmenin amaçlarını gerçekleştirme gücünü arttırır (Başaran, 2000: 60). Her işletmede var olan faklı özellikteki işlerin değişik tür ve düzeyde bilgi, yetenek, kişilik, ilişki ve özellik gerektirmesiyle çalışan-iş uyumunun sağlanması performans üzerinde etkili olan faktörlerdendir (Erdoğan, 1987: 30). İnsan kaynakları yönetimi çalışanlar arasındaki bu farklılıkları izlemek, ölçmek ve objektif kriterleri baz alarak değerlendirmek zorundadır. İşletme yönetiminin kişisel yetenekler doğrultusunda bir iş dağılımı yapması, kişisel performansla birlikte işletme performansını da yükseltecektir. Aksi bir uygulama, çalışanların üstesinden gelemeyecekleri bir takım işletme faaliyetleri yüklenmeleri anlamına gelir ki buradaki sonuç büyük ölçüde başarısızlıktır (Tan, 2009: 8).

Bir çalışanın işletme içerisinde üstlenmiş olduğu görevi başarabilmesi ile sahip olduğu yetenekler önemli oranda ilişkilidir. Yetenek, kişinin belirli bir süre içinde belirli görevleri başarmasında rol oynayan bilgi ve beceri düzeyi ile ilgili bir kavramdır (Dicle, 1982: 7). Kişinin sahip olduğu görevindeki yeteneğinin yüksek olması, hem çalışanın performansını hem de işletmenin başarısını yükseltecektir.

Kişiden bilgi, deneyim, eğitim düzeyi ve yaşı ile bağdaşmayan işler ortaya koyması beklenemez. Bu nedenle çalışana verilen görevler kişiden beklenen özellik ve yeteneklerle uyumlu olmalıdır. Ancak kişisel yetenekler zaman içinde değişikliğe uğrayabilmektedir. Kullanılmayan yeteneklerin zamanla zayıfladığı, sürekli kullanılan yeteneklerin ise güçlendiği araştırmalarla saptanmıştır. O halde, kişilerin yeteneklerini kullanabilecekleri ve geliştirebilecekleri bir çalışma ortamının yaratılması, çalışanın başarılı olması bakımından büyük önem taşımaktadır (Canman, 1995: 8). Yetenek yönetimi felsefesini benimseyen ve uygulayan işletmelerde bu ortam sağlanacağından performansın yükselmesi beklenen bir sonuç olacaktır.

Bununla birlikte çalışan performansını belirleyen kişisel özellikleri sadece mevcut özellikler ve yetenekler olarak da düşünmek doğru değildir. Performansın, çalışanın potansiyel yetenek ve özellikleri ile ilişkisinin olduğunu da unutmamak gerekir. Özellikle çalışanın yakın gelecekte üstleneceği ileri düzeyde bilgi, deneyim, yetenek isteyen bir işe göre değerlendirilmesi için onun potansiyelinin belirlenmesi gereklidir (Erdoğan, 1991: 163–164).

Yetenek kavramı ile beraber, çalışanın başarıyı ne ölçüde istediği, kendi kişisel gereksinimlerinin ve işletmeden beklediği gereksinimlerinin doyurulması ve kendi kişisel özellikleri, kişisel performansını etkileyecektir. Bununla beraber işletmenin yönetim ve insan gücü politikası, iş tasarımı ve işletme yapısı, aydınlatma, ısıtma, gürültü, iş programı gibi çalışma koşulları ve işletme içi çalışan ilişkileri de kişinin performansını etkileyen işletme faktörleridir.

Son olarak çalışanların kontrolünün dışında olan çevresel faktörlerde çalışanların performansını etkilemektedir. Bir işletmenin çevresi, işletmenin dışında kalan her şey olarak tanımlanmaktadır. Çevre, işletmenin performansını etkileyen, fakat işletmenin

çok az kontrolü altında olan kurumlar ve güçlerin bileşimidir. İşletmenin çevresinde yer alan öğeler; tedarikçiler, müşteriler, devlet vb. gibi öğelerdir (Budak, 1999: 26). İşletmenin kullandığı teknoloji, insana verdiği değer, görev dağılımı, çevresel nüfus, çevrenin ekonomik, ideolojik, psikolojik ve kültürel yapısı, işletmenin başarısını etkilemektedir (Canman, 1993: 8).

İşletmenin başarısının yükseltilmesi için, öncellikle çalışanların performansları değerlendirilmeli ancak performansı etkileyen faktörlerde göz önünde bulundurulmalıdır.