Performans Değerlendirmenin Tanımı ve Amacı

Fransızca kökenli bir kelime olan performans, Türk Dil Kurumu tarafından “başarım” olarak Türkçeye çevrilmektedir. İnsan kaynakları yönetiminde ise bireysel ve kurumsal başarıyı ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Çalışanların işe ilişkin hedef ve yetkinlikleri bu kavram çerçevesinde ölçülür (Dolgun vd., 2012:166). Bu açıdan performansın aslında bir ölçek olduğunu söylemek mümkündür.

Performans, bir işin üstesinden gelerek görevini etkin olarak yerine getirmek ile ilgilidir (Bingöl, 2016:373). Dolayısıyla bir iş veya görev ile ilgili süreç ve kişilerin; kaynaklar, amaçlar ve sonuçlar doğrultusunda hazırlanan kriterlere göre nitel ve nicel olarak ölçülmesi ile elde edilen sonuçlar performans olarak tanımlanabilir (Şendoğdu, 2014:53). Başka bir tanıma göre performans, bir görevin gerektirdiği davranışların gösterilmesi ve hedeflere ulaşma derecesi olarak ifade edilebilir (Çetin vd., 2017:154). Güney’e göre performans, önceden belirlenmiş olan çalışma amaçlarına ve işin niceliğine göre elde edilen başarı derecesidir (Güney, 2015:182).

Performans, belirlenmiş amaçlara ulaşma durumudur. Sadece başarılana odaklanmayıp bunun nasıl elde edildiği ile de ilgili bir kavramdır (Armstrong, 2006:498). Bu bakış açısına göre sadece elde edilenlere bakarak karar vermek yeterli olmamakta, bu başarının nasıl elde edildiğini göz önüne almak da gerekmektedir. Performans değerlendirme ise çalışanların belli bir dönemde elde ettikleri başarıyı tespit ve geleceğe dönük gelişme potansiyellerini belirlemeye yönelik çalışmalar bütünüdür (Sadullah vd., 2015:213). Performans değerlendirmede temel amaç, çalışanların belirlenmiş olan kriterlere ulaşma durumlarının tespit edilmesidir (Güney, 2015:183). Yani önceden belirlenmiş kriterler çerçevesinde, yönetici ve çalışanların sorumluluklarını, başarılarını ve hatalarını gözden geçirerek kişisel ve kurumsal başarının ölçülmesidir (Tuna, 2016:331). Böylece gelecek için geçmişin bir

12

değerlendirilmesi yapılmaktadır.

Performans değerlendirme ile hedeflenen amaca, belirlenen standartlar çerçevesinde ulaşılıp ulaşılmadığı sistematik olarak ölçülür. Bu faaliyet neticesinde çalışanların yeterlilikleri, geliştirilecek yönleri ve potansiyelleri ortaya çıkarılmış olur. Bu süreçte değerlendiren ve değerlendirici arasında bir iş birliği ve dayanışmanın kurulması da esastır (Baltacı ve Burgazoğlu, 2014:59). Sistematik tekniklerin belirlenmesi ve örgütte iş birliği ve başarı kültürünün oluşturulması, performans değerlendirmenin amacına ulaşmasını sağlamaktadır.

Performans değerlendirmesi, çalışanın kendisinden beklenen hedef ve amaçları hangi seviyede ve nasıl gerçekleştirildiğini belirlemeye yönelik bir süreçtir (Can vd., 2012:234). Performans değerlendirme ile çalışanların yetenekleri, becerileri davranışları ve ulaştıkları iş sonuçları diğerleri ile sistematik olarak karşılaştırılır (Şendoğdu, 2014:53; Sabuncuoğlu, 2013:184). Böylece birçok açıdan bütünsel olarak değerlendirilen personelin potansiyel ve yeteneklerinin de ortaya çıkması sağlanmış olur (Bingöl,2016:375). Bütünsel değerlendirme, çalışanın geri bildirimi kabul etmesini, gelişme isteğini arttırmasını ve örgüt hedefleri çerçevesinde daha çok çaba sarf etmesini sağlar.

Yapılan tanımlardan yola çıkarak performans değerlendirmenin, amaçlar ve hedefler doğrultusunda belirlenmiş olan davranışsal ve sayısal kriterlere göre çalışanların iş sonuçlarının sistematik ve planlı olarak ölçülmesi olarak ifade etmek mümkündür. Performans değerlendirme, örgütte bir başarı kültürü oluşturup çalışanları örgüt hedefleri doğrultusunda yönlendirerek geliştirmek için uygulanan bir sistemdir. Uygulamada, çalışan ve yönetici etkileşiminin üst düzeyde sağlanması gereklidir. Böylece çalışanların katılımı, yöneticilerin desteği ile örgüt hedeflerine daha etkin bir şekilde ulaşılmış olur.

Performans değerlendirmenin genel amacı, birey ve takımların sorumluluk üstlenmesini sağlamak, böylece yetenek ve katkılarını maksimum düzeye çıkararak sürekli gelişimlerini sağlamaktır. Güney’e göre performans değerlendirmenin amaçları; çalışanların performansları arasındaki farkın doğru analiz edilmesi, yüksek performansın ödüllendirilmesi, çalışanların geliştirilmesi, çalışanlara geri bildirimde bulunulması olarak ifade edilebilir (Güney, 2015:188-189). Performans değerlendirmenin bu amaçlarının yerine getirilmesi için çalışan katılımı ile

13

oluşturulmuş objektif bir sistemin olması ile herkes tarafından kabul görmüş bir performans kültürünün oluşturulması gerekir.

Performans değerlendirmede temel amaçlar, değerlendirme ve geliştirme olarak gruplanabilir (Can vd., 2012:234). Değerlendirme amaçları; ödüllendirme, ücretleme, terfi, tenzil, işten uzaklaştırma ve işten ayrılma kararlarının verilmesi olarak ifade edilebilir. Geliştirme amaçları ise insan kaynağının planlanması, yönetici geliştirme, başarının arttırılması, geri bildirim, eğitim ihtiyacının ortaya çıkartılması olarak ifade edilebilir (Benligiray, 2016:198; Tuna, 2016:332-334).

Performans değerlendirmenin amaçları maddeler hâlinde aşağıda belirtilmiştir (Bingöl, 2016:377; Benligiray, 2016:198; Tuna, 2016:333-334; Sabuncuoğlu, 2013:185; Can vd., 2012:234; Erel ve Yalçın, 2014:281; Çetin vd., 2017:152-153; Armstrong, 2006:496):

 İnsan gücü planlaması için personel envanteri elde etmek  Çalışanın eğitim ihtiyaçlarını belirlemek

 Terfi ve nakillerde objektif ölçülere göre hareket etmek

 Ücret artışlarında yöneticinin doğru kararlar vermesini sağlamak  Ödül ve ceza sistemine girdi sağlamak

 Çalışan ve yönetici ilişkilerini düzenlemek

 Çalışanların yetkinliklerini tespit etmek ve geri bildirim ile çalışanların gelişmesini sağlamak

 İşten çıkış kararlarının daha doğru ve objektif olarak verilmesini sağlamak  Örgüte yapılan katkıyı tespit etmek

 Sürekli başarı için personeli yüreklendirmek ve personelin motivasyonunu artırmak

 Potansiyeli olan kişileri belirlemek ve gelecekteki yönetici ihtiyacını tespit etmek

 Kaynakları rasyonel kullanmak

14

 Örgütsel amaç ve hedefleri, açık tanımlanmış bireysel hedeflere dönüştürmek  Başarı için yönetici ve çalışanın birlikte hareket etmesini sağlamak

 Çalışanı güçlendirmek ve motive etmek

 Çalışanın potansiyelini ortaya çıkartarak örgütsel amaçlara daha etkin bir şekilde ulaşmak

 Bireysel hedefler ile örgütsel hedefleri uyumlaştırmak  Performans kültürü oluşturmak

 Örgütsel performansı arttırma

Özetle performans değerlendirme, bireysel ve örgütsel verimliliğin sağlanması, yönetim etkinliğinin sağlanması ve örgütsel amaçlara ulaşmak için kritik bir rol üstlenmektedir.