Performans Baskısı

Bilgi yönetiminin öncülerinden Peter Drucker’ın örgüt yöneticilerinin tüm alanlara konsantre olmamalarını, onun yerine birkaç kritik öneme haiz konulara konsantre olmaları gereklidir. Örgüt yöneticileri için birkaç kritik konu üzerinde odaklanabilmenin kolay bir iş olmadığını ifade etmiştir (Alberecht, 2003:202). Örgütlerin karşısına çıkan fırsatları değerlendirme adına yeni iş alanlarına girmeden önce kısıtlı kaynaklarını da gözden geçirerek vizyon, misyon ve önemli stratejik hedeflerini de gözden geçirmesi gerekmektedir. İş görenler üzerinde olumlu performans baskısı oluşturmak basit mesajlar verebilen liderler, geri besleme ve korkak yönetim biçimi oluşturmamaktır (Alberecht, 2003: 203–204).

1.3.2.3.7.1. Sembol Olabilen Lider

Sembol olabilmiş liderlerin iş görenlere ve müşterilerine “Biz müşterilerimiz için değer yaratmak amacıyla buradayız” mesajını kolaylıkla iletebilen liderlerdir. Bunu yaparken çok içten olup iş görenleri ile her zaman iç içe, onlar ile sohbet eden, onların işlerini yapmalarında yardım eden, süreçleri kolaylaştıran, kendi stilleri olan, basit ve anlaşılır mesajlar verebilen ve müşteriler ile sık sık diyaloğa girebilen kişiler sembol olabilmeyi başarmıştır (Albrecht, 2003: 204–206).

1.3.2.3.7.2. Geri Besleme

Paylaşılan birlik ruhunun olduğu örgütlerde yöneticiler iş görenler ile kendilerini paralel veya tamamlayıcı olarak görürler. Buna tepki olarak iş görenler de karşılık vererek farklı bir yol ve sınır oluşturur. İş görenler neler olup bittiğini öğrenmeye hakları olduğunu ve bunun doğrudan onların başarısını etkileyeceğine inanmaktadırlar. Bazı örgütler iş görenler iş girişimleri hakkında bilgilendirirler. Bazı yayınlar yayınlayarak girişimlerin sonuçları hakkında bilgilendirme yaparlar. “Eğer insanlar neler olup bittiğini ve başarmak için nekadar iyi olduğunu bilirse daha fazla çalışır ve görevlerine karşı daha bilgili olur.” cümlesiyle Örgütsel zekanın Performans baskısı açısından geri beslemenin önemine dikkat çeken Albretch paylaşılan kader ve içtenlik

açısından da değerlendirerek “İnsanlar ne olduğunu bilmedikleri şeye enerjilerini harcamazlar” söylemiyle geri beslemeyi özetlemiştir.

1.3.2.3.7.3. Korkak Yönetim

Konumunun hakkını veremeyen yöneticiler tarafından gerektiği gibi davranış sergilememenin sonucu olarak oluşan yönetim olarak görmüştür. Kokrak yönetimin sonucunu örgütsel zeka açısından çok maliyetli olduğu değerlendirilmektedir. İş görenler enerjilerini tüketir, örgütsel zekaya karşı bir direnç oluşur ve içtenliğine zarar vermektedir. Örgütlerdeki hak ve adalet duygusunu zedelenir (Albrecht, 2003: 209– 213).

İKİNCİ BÖLÜM

2.1. BİLGİ KAVRAMLARI

Bilgiyi kavram olarak ele almadan önce bilgi kavramıyla yakından ilişkili veri ve enformasyon kavramlarının da bilinmesi gerekir (Atılgan, 2009: 1). Bilgi, veri ve enformasyondan farklıdır ancak, çoğu insan sezgisel olarak bilginin veriden ya da enformasyondan daha geniş, daha derin, daha zengin olduğunu bilmemektedir. Oysa veri, ham gerçeklerdir ve düzenlendiğinde enformasyona dönüşmektedir ve anlamlı enformasyon ise bilgiyi oluşturmaktadır (Yahya ve Goh, 2002: 458). Veriler enformasyonun oluşmasını sağlarken, enformasyonlarda bilginin oluşmasını sağlamaktadır. Veri ham gerçeklerdir ve düzenlendiğinde enformasyona dönüşmektedir. Anlamlı enformasyon ise bilgiyi oluşturmaktadır (Yahya ve Goh, 2002: 450-460).

2.

2.1.1. Veri

Veri kelimesi Türk Dil Kurumu “Bir araştırmanın, bir tartışmanın, bir muhakemenin temeli olan ana öge, muta, done” olarak karşılığı verilmiştir (“www.tdk.gov.tr”, 2017). İngilizce karşılığı “data” dır (“www.zargan.com”, 2017). “Data” kelimesi ile Latince “Datum” kelimesinden türetilmiş olup “şey, nesne” anlamındadır (“www.etymonline.com”, 2017).

Veri, bilginin oluşmasındaki ilk adımdır. Veri, olaylara ilişkin nesnel gerçekler olup birbiriyle ilişkilendirilmemiştir. Örgütler açısından verinin en güzel tanımı; “yapılan işlemlerin belli biçimlerde tutulmuş kayıtlarıdır (Akçal, 2015: 10-15). Bengsir’e göre veri sürecin hammaddesidir. Tamamlanmayan sembol, rakam, harf, resim, gözlem vb. şeylerdir.

Veri sadece olup bitenlerin bir bölümünü açıklar; içinde değerlendirme, yorum yoktur ve karar vermek açısından güvenilecek bir temel oluşturamaz (Davenport ve Prusak, 2001: 201–202). Verinin tek başına kullanılması çok bir şey ifade etmeyecektir. Veri işlenmemiştir. Birçok verinin bir şey ifade edebilmesi için istatistiksel bir anlamlandırma sürecine tabi tutulması gerekmektedir. Verilerin kullanılır bir şekle dönüştürülebilmesi ancak özetlenmesi ve anlamlandırılması ile olanaklı olacaktır. Veri, dolaylı yoldan bilgiyi besleyen, onu şekillendiren bir olgudur.

2.1.2. Enformasyon

Enformasyon kelimesi Fransızca’ dan dilimize girmiş bir kelime olup Latince kökenlidir (“www.etymonline.com”, 2017). Türk Dil Kurumu ise enformasyon sözcüğünü “Danışma, tanıtma” olarak tercüme yapıp sıfat olarak kullanıldığında ise “haber” kelimesine karşılık gelmektedir (“www.tdk.gov.tr”, 2017).

Enformasyon düzenlenmiş veri ya da veri kümesi olarak tanımlanarak belge şeklinde veya görsel ya da işitsel olan bir mesajı ifade etmektedir (Bhatt, 2001:69; Keskin ve Kalkan, 2007:1). Enformasyon belirli bir alana veya konuya yönelik olarak alıcıyı etkilemek için dağınık halde bulunan verilerden süzülerek elde edilir. Enformasyon, olay ve objeleri yorumlamak için bir bakış açısı kazandırır ve bilgi oluşturmak için gerekli bir öğedir. Enformasyon, bilgiye katkıda bulunarak onu etkiler (Nonaka, 2004:1-30). Enformasyon, düzenli ve kullanılabilir verilerdir. Yöneticilerin bugünkü ve gelecekteki kararları için gerçek bir değer taşıyan, anlamlı bir biçimde işlenmiş verilerdir (Türk, 2003:78).

Enformasyonun amacı alıcının bir konudaki düşüncelerini, algısını değiştirmek, yargısı ya da davranışı üzerinde bir etki yaratmaktır. Enformasyon alıcısını biçimlendirmek zorundadır; bakış açısında ya da anlayışında bir fark yaratmalıdır. Bu açıdan bakıldığında enformasyonu; fark yaratan veri (Akçal, 2007.; Barutçugil, 2002, s. 57; Kurt, 2004, s. 11) olarak tanımlayabiliriz. Yinede alıcı istediği enformasyonu alıp istediğini almaz. İstediği şekilde şekillendirir ve kullanır.

Mesajın kaynağı, veriye anlam kattığında, enformasyona dönüşür. Dolayısıyla verilerden bilgiye dönüşümde ikinci adım enformasyondur. Bu dönüşüm gerçekleşirken şu zihinsel süreçlerden geçilir (Akçal, 2005; Barutçugil, 2002:57; Kurt, 2004:11).

• Amaca yönelme: Verilerin hangi amaç için toplandığının bilinmesi, • Kategorize etme: Verilerin temel bileşenlerinin neler olduğunu belirleme, • Hesaplama: Verilerin istatistiksel olarak analiz edilmesi,

• Özetleme: Verilerin kısa ve yararlı olarak özetlenmesi.

2.1.3. Bilgi

Türk Dil Kurumu güncel sözlüğüne göre bilgi “İnsan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü, malumat” ile “İnsan zekasının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü, malumat, vukuf” (www.tdk.gov.tr, 2017) olarak tanımlanmaktadır. Bilgi kelimesini tarif eden kelimelerin neredeyse tamamı Arapça’ dan dilimize geçmiş kelimelerdir. İngilizcede bilgiyi ifade eden kelimeler Latince kökenli olup “information, knowledge ve cognition” olarak İngilizcede kullanılmakta olup sırasıyla “haber verme, bilgi ve idrak” anlamlarına gelmektedir.

Sorun çözme veya karar verme amacıyla enformasyonun sınıflandırılması, örgütlendirilmesi ve anlaşılır hale getirilmesi için analiz edilmesi şeklinde tanımlamaktadır (Turban, 1992:34). Barutçugil ise bilgiyi; insanın çevresinde gerçekleşen değişimleri tam ve doğru olarak kavramasını sağlayan bireyselleştirilmiş enformasyon olarak tanımlar. Buna göre bilgi kendini düşünceler, öngörüler, sezgiler, düşünceler, alınan dersler, uygulamalar ve yaşanan deneyimler şeklinde gösterir (Barutçugil, 2002:10). Yazara göre bilgi; veri, enformasyon, bilgi ve bilgeliğe doğru şekillenen bir piramide benzemektedir. Piramidin en üstünü bilgelik işgal etmekte olup bilginin sentez yoluyla tam anlamıyla bütünleştirilmesi ve sindirilmesi durumudur (Barutçugil, 2002:60).

Zaim’e göre ise bilgi, beyinde ortaya çıkıp uygulamaya geçirilen, belli bir düzen içindeki deneyim, değer, enformasyon ve uzmanlık görüşünün esnek bir bileşimidir (Zaim, 2005: 69–70). Verilerden süzülüp anlamlandırılan enformasyon mesajın alıcısına ulaştığında, alıcının beyninde önceden var olmuş bilgiler ile harmanlanarak meydana gelen olguyu bilgi olarak açıklayabiliriz.

Bireysel açıdan bilgi, insanın yaşamında öğrendikleri ile deneyimlerinin toplamıdır. İnsanlar arasındaki iletişim ile oluşan enformasyon akışı, bilginin yaratılmasını sağlayacaktır. Deneyim, yargı, değerler, inançlar ve sezgi; bilgiyi oluşturan bileşenlerdir (Barutçugil, 2002: 58–59).

Örgütler açısından bilgi; müşteriler, ürünler, süreçler, hatalar ve başarılar hakkında sahip olunan düzenlenmiş veri ve enformasyondur. Bu enformasyon, stratejilere dönüştürülmesi, verimlilik / yenilik / yaratıcılık ve rekabet süreçlerinde kullanılması bilgiyi karşımıza çıkarır. Bu bağlamda örgütler için bilgi (1) Doğru karar vermede,(2) Geleceğe yönelik tahminlerde bulunmada, (3) Sağlıklı bir iletişimin gerçekleştirilmesinde,(4) Standart bir ürün/hizmet gerçekleştirmede, (5) Var olan sorunların çözümlenmesinde ve olabilecek sorunlara çözüm bulunmasında; kullanılan bir araç olarak tanımlanmıştır (Anameriç, 2005: 167–173).

Bu özelliklere sahip olan kapsamlı tanımlarından biri de şöyledir.

“Bilgi belli bir düzen içindeki deneyimlerin, değerlerin, amaca yönelik enformasyonun ve uzmanlık görüşünün, yeni deneyimlerin ve enformasyonun bir araya getirilip değerlendirilmesi için bir çerçeve oluşturan esnek bir bileşimdir. Bilgi bilenlerin beyinlerinde ortaya çıkar ve orada uygulamaya geçirilir. Kuruluşlarda yalnızca belgelerde ya da dolaplarda değil rutin çalışmalarda, süreçlerde, uygulamalarda ve normlarda da kendisini gösterir” (Davenport ve Prusak, 2001: 27).

2.1.4. Bilgelik

Türk Dil Kurumu “bilgelik” terimini “hikmet, kendini tanımanın bilgisi, vukuf ve bilgi” olarak tanımlamaktadır (www.tdk.gov.tr, 2017). Kelimenin İngilizce karşılığı “wisedom” etimolojik olarak araştırıldığında eski İngilizce kökenli “wise” kelimesinden gelmektedir. Anlam olarak “bilgi, öğrenme ve deneyim” anlamındadır. Bilgelik Yunan mitolojisinde Tanrıça Pallas Athena, Roma mitolojisinde Minerva olarak vücut bulan bir kavram olup, akıl, sağduyu, beyin ve bilgi kuramı ile ilintilidir (Small, 2003: 1-40).

2.2. BİLGİNİN DEĞERİ

Günümüzde bilgi ve enformasyon hem bireyler hem örgütler hem de ülkeler için stratejik bir özellik kazanmıştır. Bilgi ve enformasyonunun ekonomik ve stratejik bir değer taşıması, mal ve hizmet üretiminde kullanılıyor olması, örgütlerin ve örgütlerin

bilgiyi ve enformasyonu elde etmelerini, bunları mamul ve hizmet üretiminde efektif olarak kullanmalarını bir zorunluluk olarak ortaya çıkarmıştır (Yılmaz,2009: 101).

Bilginin bir değere sahip olması ve alınıp satılabilmesi düşüncesi sadece günümüze özgü bir özellik olmayıp, tarihin daha önceki dönemlerine de götürülebilir. Ancak yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ve artışı bilgiye ilişkin katma değer kavramında bir çığır açmıştır. Bu yeni toplum düzeninde teknoloji organize bilgi olarak tanımlanmakta; alet ve makine ise, organize bilginin kullanım şeklini oluşturmaktadır (Özdaşlı, 2002: 45).

Bilginin değeri, kendisinden beklenen sonuçlara göre değerlendirilmelidir. Bilginin değerinin saptanmasında, doğruluk, zamanlılık, eksiksizlik, yerindelik, ekonomiklik, uygunluk belirleyici niteliklerdir. Bilginin kalitesi ise peşin hükümler ve yanılgılar nedeniyle değişebilir. Aşağıda bilginin değerini ölçme şeması görülmektedir (Öğüt, 2001:21,22).

2.3. BİLGİNİN TÜRLERİ

Bilginin etkileşimi sonucunda yaşama geçirilebilme derecesine farklı kategorilere ayrılmıştır. Bu etkileşim biçimsel olarak bir kalıba girebilmesini de ifade eder.

2.3.1. Açık Bilgi

Kelimelere dökülebilen, formüllerle, şekillerle veya rakamlarla ifade edilebilen, nesnel belirli bir kişiye özgü olamayan ve sahibinden bağımsız bilgiye “açık bilgi” denilmiştir (Chua, 2002: 70–75). Açık bilgiler, formüller, ders kitapları veya teknik belgelerde yer almaktadır. Açık bilgi, el kitapçığı veya standart faaliyetlerden kolayca elde edilebilir ve öğretilen dersler veya kişisel okunan kitaplar ile paylaşılabilmekte ve örgütün felsefesi ve stratejisindeki gibi iş yöntemleri biçimini almaktadır (Lee ve Yang, 2000: 784). Açık bilgi kodlanmış, kategorize edilmiş, teknolojik ve sosyal kanallar aracılığı ile erişilebilen ve paylaşılabilen bilgidir (Bayram, 2010:50).

2.3.2. Örtülü Bilgi

Bilgi, insanın bildiği, idrak ettiği, vakıf olduğu malumatın tamamıdır. Doğal olarak başlangıçta içseldir, henüz dışa vurulmamıştır. Alan yazını tarandığında dışa vurulmamış bilginin örtük bilgi olarak adlandırıldığını görmek olanaklıdır. Örtülü bilgi duyulara, hareket becerilerine, bireysel algılamalara, fiziksel deneyimlere, sağduyu kurallarına ve sezgilere bağlı olması nedeniyle oldukça, gizemli ve zengin içeriklidir. Son derece öznel olan bu bilgi içeriğinin rakamlara, harflere veya başkaca nesnelere, formüllere ve şekillere dökülerek açıklanması, kodlanması, yönetilebilir ve kullanılabilir hale gelmesiyle artık açık bilgiye dönüşmüş olur. Ancak yine de şunu belirtmekte yarar var ki; örtülü bilginin net olarak, tüm detaylarıyla ortaya konulması her zaman olanaklı olmayabilir. Araştırmacılar tarafından örtülü bilginin ifade edilebilirliği konusunda bazı görüş ayrılıkları olmakla birlikte, ana hatlarıyla bakısı bu yöndedir (Özdemir, 2006: 1- 55). Örtük bilgi üzerine çalışan araştırmacıların görüşleri aşağıda özetlenmiştir.

Çapar’a göre bilgi başlangıçta özneldir ve gizlidir. Sosyal amaçlı kullanılabilmesi için şifrelenmeli, açığa çıkarılmalı, alıcılara gönderilmeli ve gereksinimi olan kişi, örgüt ya da gruplar tarafından deşifre edilmelidir. Yani bilginin yalnızca kişisel olarak oluşturulup örtük biçimde kalması yeterli değildir. Aynı zamanda açık hale getirilmesi ve yönetilmesi gerekmektedir (Çapar, 2005: 2-43).

Kurt ve Ağca ise; örtülü bilgiyle ilişkin olarak erişim paylaşım zorluğundan bahsederken; örtülü bilginin erişilmesi olanaksız, özel bir bilgi olduğunu, paylaşılmasının açık bilgiye nispeten çok daha zor olduğunu, önsezi ve kavramanın bu tür bilgiye dahil edilebileceğini belirtir. Ardından; örtülü bilginin teknik, inanç, ideal ve değerlerden oluşan bilişsel türevlerinden sözetmektedirler (Kurt ve Ağca, 2002:4-32).

Polanyi örgüt içinde bilgiyi ilk defa örtük ve açık olarak ikiye ayıran macar filozof; “bildiğimizi zannettiğimizden daha çok şey biliyoruz” cümlesiyle aslında örtük bilgi tanımı vermiştir. Ona göre örtük bilgi; kişisel, bir kalıba uydurulması ve iletişim yoluyla kullanılması zor bir bilgi çeşididir. Açık bilgi ise daha biçimsel ve sistematik bir dille iletilebilen ve bir kalıba uydurulması kolay bilgidir. Polanyi, kişilerin örtük bilgiyi

ancak kişisel deneyimleri doğrultusunda edindiklerini belirtmektedir (Dervişoğlu, 2004: 5-23).

Beijerse örtük bilginin örgütsel de olabileceği vurgusunu yapmaktadır. Buna göre örtük bilgi çoğunlukla iş görenlerin zihinlerinde bulunur. Ancak, Örtük bilgi ile yalnızca insanların zihninde olan bilgiler değil, aynı zamanda kayıtlı olmasına rağmen erişilemeyen bilgilerdir. Bunlara ek olarak örtük bilginin tarifi zordur, görecelidir, birçok faktöre bağlı olarak karmaşık özellikler sergiler ve bu özellikleri nedeniyle bu tür bilgileri biçimlendirmek kolay değildir (Odabaş, 2005: 4-65).

Odabaş; güç olmakla birlikte bireysel örtük bilginin açık örgütsel bilgiye dönüştürülmesinin olanaklı olduğunu, bu konuda fiziksel temas veya yakınlığın bir zorunluluk olduğunu, doğrudan gözlem, anlatım, taklit, deneme, karşılastırma, birlikte çalışma gibi yöntemlerle bu dönüşümün olanaklı olabileceğini ifade etmektedir (Odabaş, 2005: 1-33).

Örtük bilgi bir belge üzerine kaydedilmiş olsa bile, bu belgeyi okuyan kimse söz konusu bilgiyi edinemeyebilir. Öyle olsaydı, bir maestronun keman çalma tekniklerini açıklayan bir kitabını okuyarak en az onun kadar iyi keman çalabilmemiz gerekirdi. Örtük bilgi buzdağının altındaki kısmına benzetilirken açık bilgi de buzdağının üstünde kalan kısmını ifade eder.

Örtük bilgi ve açık bilgiyi birbirinden net hatlarla ayırmak oldukça zordur. Bilgi dağarcıgımızın önemli bir kısmı açık ve örtük bilginin birbiriyle iç içe olduğu bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Daha önemlisi bu iki bilgi türünü birbirinden ayırmanın olanaklı olmadığıdır. Ayıklamaya kalkışıldığında her iki tarafın da anlam ve nitelik kaybına uğrayacağı görülecektir. Algılama açısından mutlaka bir ayrım yapmak gerekirse, örtük bilginin sezgi ve deneyime dayalı, o ana ait ve pratik, açık bilginin ise daha çok akla ve evrensel kural ve değerlere dayalı, gereksinim anına yönelik ve kuramsal olduğunu ifade etmek yerinde olacaktır (Özdemir, 2006: 10-30).

Açık bilginin belli kişilerin erişimine kapatılması da onu aynı zamanda örtük bilgi tanımlamasına maruz bırakmaktadır. Şu halde her iki bilgi türü de bireysel veya örgütsel olabilmektedir. Örtük bilgi, zor olmakla birlikte belli birtakım metotlarla açık bilgiye dönüştürülebilmektedir. Örtük bilginin somutlaştırılarak açık bilgiye dönüştürülmesi sürecine dışsallastırma denilmektedir. Keza yeni elde ettigimiz bir bilgi parçasının özümleme, yorumlama ve yansıtma süreci de açık bilginin örtülü bilgiye dönüştürülmesi yani içselleştirilmesi anlamına gelmektedir (Özdemir, 2006: 1-25).

Dixon kişilerin zihinlerinde olan, bildikleri ancak çoğu zaman ifade edemedikleri bilgiye “örtülü bilgi” adı verilmektedir (Dixon, 1994:26). Kapalı bilgiler insan hafızasında, davranışlarında ve algılamalarında yerleşmiştir. Kişiseldir, kavramsal ve yapısal olarak duyarlıdır. Kapalı bilgiler sezgiler, anlayışlar, inançlar ve değerlerdir (Yahya ve Goh, 2002:458). Örtülü bilgi aynı zamanda kişinin inançları, değerleri, hisleri, yetenekleri, deneyimleri ve alışkanlıklarıyla da bağlantılıdır (Nonaka, 1998: 27– 28).

Kapalı bilgi tamamen açıklanamayan ve sadece uzun bir çıraklık sürecinden sonra bir kişiden diğerine geçen bilgidir. Kapalı bilgi kolayca paylaşılamayan ve hepimizde var olan yetenekler ve know-how’dur (Lee ve Yang, 2000:784). Örtük bilgi şirket iş görenlerin zihninde olan ya da şirket eylem ve süreçleri içerisinde bulunan henüz kategorize edilmemiş, kodlanmamış, iletilmemiş ve çözümlenmemiş bilgidir (Bayram, 2010:50).

2.3.2.1. Örtük Bilginin Özellikleri

Açık bilgiye göre örtük bilgi daha karmaşık olması onun detaylı incelenmesini gerekliliğini doğurmuştur.Örtük bilginin özellikleri beş ayrı başlık altında incelenmiştir.