İç Pazar Kavramı

İç pazar kavramı, ATA’nın 14’üncü maddesinin ikinci fıkrasında (Avrupa Birliğinin İşleyişine Dair Andlaşma md.26/2) açık bir ifade ile tanımlanmıştır. Bu maddeye göre;

‘‘İç pazar, malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının bu Andlaşma hükümleri gereğince güvence altına alındığı, iç sınırları olmayan bir alanı kapsamaktadır.’’

ATA’ya, TAS’ın kabulü ile giren bu tanımlama, iç pazarın asıl çerçevesini belirtmektedir. Bu hükümden anlaşıldığı üzere, iç pazar kavramı iki temel unsur üzerinden şekillenmektedir. Bu unsurlar, dolaşım serbestîlerinin gerçekleştirilmesi ve iç sınırların bulunmadığı bir alan yaratılmasıdır. Bu amaçlar çerçevesinde iç pazar kavramının daha iyi anlaşılması bakımından, kavramın ilk olarak kullanıldığı ve TAS’ın kabulü ile ATA’ya dâhil edilen Beyaz Kitap’ın daha ayrıntılı incelenmesi faydalı olacaktır. Gerçekten de iç pazarın tamamlanması hedefi içeren bu belgenin içeriği, iç pazarı tamamlamak amacıyla gerekli görülen önlemleri düzenlemektedir.

Özellikle ortak pazar kurma amacının, Andlaşma ile öngörülen geçiş döneminin sona ermesinden sonra tam olarak gerçekleştirilememiş olması, sonraki sürece ilişkin belirsizliklerin ve tıkanıklıkların ortaya çıkması sebebiyle Birlik, siyasi iradesini yeni bir hedef belirleme ve süreci canlandırma amacına yöneltmiştir82. Bu

82 _{Derek Beach, The Dynamics of the European Integration: Why and When EU Institution Matter,}

Palgrave Macmillan, Aarhus, 2005, s. 36; Craig ve De Burca, s. 607; Can, İç Pazar Hukuku, s. 27; Azelio Fulmini., Principles and General Completion of The Internal Market, 2006, http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/en/FTU_3.1.pdf ( 22.04.2009) s.2; Öğretide Ortak Pazar ile İç Pazar kavramlarının içeriğinin farklı olup olmadığı noktasında çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır. İki kavram arasında fark olmadığını savunan yazarlar bu görüşlerini, ortak pazar hedefinin gümrük birliğini çağrıştırması, bu sebeple eskidiği ve gümrük birliği hedefi ötesinde, diğer alanlarda da bütünleşme hedeflerine ulaşmış Avrupa Topluluğu üyelerinin yeni bir pazar kavramına ihtiyaç duymaları şeklinde açıklamaktadırlar. Bu yönde bkz. Gareth Davies, European Union Internal

Market Law, Second Edition, Cavendish Publishing, London, 2003, s. 3; Tekinalp ve Tekinalp, s.

13, Ayrıca kavramların içerik olarak farklı olmadığı yönündeki bir diğer görüş ise, İç Pazar kavramının oluşturulmasını yalnızca Ortak Pazar hedefindeki başarısızlığa bağlamaktadır. Bkz. J. Louis Burban, ‘‘Ortak Pazar’dan İç Pazara’’, Çev. Turgut Turhan, Ankara Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Dergisi Cilt: 40 Sayı: 1,1988, s. 321; Aksi yönde ise İç Pazar kavramının çok daha ileri bir

bütünleşme hedefini içerdiği, özellikle de mevzuat uyumlaştırılması, özel hukuk kapsamında sosyal adalet, emek piyasasında eşitlik sağlanması ve fiziki ve teknik engellerin kaldırılması gibi farklı

kapsamda 1980 ve sonraki yıllar içinde özellikle ticaretteki tüm engellerin kaldırılarak bir iç pazarın gerçekleştirilmesi yaklaşımı ortaya çıkmıştır83. Bu amaçla Konsey 1985 yılında Brüksel Zirvesinde iç pazarın 1992 yılına kadar tamamlanması kararını almıştır. Bu karara göre bu amacın başarılması için özellikle de ulusal hukuk düzenlerinden kaynaklanan kısıtlayıcı önlemlerin ve üye ülkelerin ekonomik politikalarının farklılıklarından kaynaklanan eksikliklerin, Komisyon tarafından hazırlanacak bir uyumlaştırma planı ile giderilmesi gerektiği de belirtilmiştir.

Bu karara uygun olarak hazırlanan Beyaz Kitap içeriğinde, iç pazarın yaratılması için gerekli sayılan önlemler şu şekilde sıralanabilir;

1. İç hudutlarda kişi ve mallara yapılan denetimlerin kaldırılması yoluyla fiziki sınırların kaldırılması,

2. Yasaların uyumlaştırılması ve Karşılıklı Tanıma İlkesi yardımı ile hizmetlerde ve mallarda uygulanan ulusal kısıtlamaların kaldırılmasıyla teknik engellerin kaldırılması,

3. Katma değer vergisi ve özel tüketim vergilerinin oranlarının yasa uyumlaştırması yardımı ile dolaylı vergilerden kaynaklanan engellerin ortadan kaldırılarak, vergi kısıtlamalarının giderilmesi.

Görüldüğü üzere, iç pazarın yaratılması için gereken önlemler daha çok mevzuat uyumlaştırması ve ulusal yasaların yakınlaştırılması alanlarında yoğunlaşmaktadır. Benimsenen yeni yaklaşım uyarınca da, fiziki, teknik ve vergilerden kaynaklanan kısıtlamaların, özellikle karşılıklı tanıma ilkesi sayesinde kolaylıkla ortadan kaldırılarak malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbestçe dolaşımının sağlandığı, iç sınırların bulunmadığı bir alan yaratılması amaçlanmıştır.

Adalet Divanı iç pazar kavramına ilişkin olarak yaptığı yorumlarda bu kavramın, özellikle uyumlaştırma hedefleri çerçevesinde incelendiğinde, oldukça

alanları da kapsadığı ileri sürülmüştür. Bkz. Geoffrey Garrett, International Cooperation and Institutional Choice: The European Community’s Internal Market’, International Organization, Vol.46, No.2 (Spring, 1992),s. 533; W. Hans Micklitz, The Politics of Judicial Co-operation in the

EU, Sunday Trading, Equal Ttreatment and Good Faith, Third Edition, Cambridge University

Press, Cambridge, 2005, s. 29. Akademik çerçevede yapılan bu tartışmaya, Lizbon Andlaşması ile birlikte ‘Ortak Pazar’ kavramının Andlaşma metninden çıkarılmasıyla son verilmiştir.

ileri seviyede bir bütünleşme amaçladığını belirterek içeriğini geniş yorumlamıştır84. Bu yönde Titandioxid85 kararında, iç pazar hedefine ulaşılması bakımından temel unsurlar dışında bazı yan unsurları da gerekli görmüş; bunlar arasından en çok da serbest rekabet düzenine vurgu yapmıştır. Buna göre mahkeme yaptığı yorumda çevre ve rekabet politikaları çerçevesinde yapılacak mevzuat uyumlaştırmalarının iç pazarın gerçekleştirilmesi ve işlevselliği bakımından zorunlu olduğunu belirtmiştir.

1.3.2. İç Pazar Serbestîlerine İlişkin Genel Kuralların Malların Serbest