Payların Değişimi İlişkisinin Önemi

Birleşmede devreden şirketin pay sahiplerine devralan şirketin payları verilir. Bunun sebebi devreden şirketin malvarlığının devralan şirkete geçmesidir. Bu bakımdan devreden şirketin pay sahiplerine verilen payların, birleşme ile birlikte intikal eden malvarlığının bir karşılığı olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu karşılık ilişkisi içinde birleşmeye katılan şirketlerin malvarlıkları ve pay sahipleri bir araya gelir.

Birleşmede devreden şirketin malvarlığı ile birlikte pay sahipleri de devralan şirkete geçer. Külli halefiyet ilkesi uyarınca devrin kapsamına malvarlığını oluşturan unsurların hepsi dâhildir. Bu bakımdan malvarlığını oluşturan unsurların ayrı ayrı devredilmesine gerek olmadığı gibi, bazı malvarlığı unsurlarının devrin kapsamı dışında bırakılması da mümkün değildir. Pay sahipleri de birleşmenin dışında bırakılamaz, bunun için devreden şirketin pay sahiplerine devralan şirketin payları verilir ve pay sahipliği sıfatı başka bir şirket bünyesinde de olsa devam eder. Buna birleşmede pay sahipliğinin devamlılığı ilkesi denir159.

Pay sahipliğinin devamlılığı ilkesinin uygulanabilmesi için öncelikle birleşmeye katılan şirketlerin gerçek değerleri tespit edilir ve devreden şirketin paylarının devralan şirketteki karşılığı hesaplanır. Bu hesaplama neticesinde bir

61 değişim oranı bulunur ve paylar bu orana göre değiştirilir. Böylece devreden şirketteki pay sahipliği devralan şirkete aktarılır ve hukuki anlamda olmasa da bir devamlılık sağlanır.

Devreden şirketin pay sahiplerine devralan şirkette ne kadar pay verileceği değişim oranına göre tespit edilir. Değişim oranının hesaplanmasında birleşmeye katılan şirketlerin malvarlığı değerleri, oy haklarının dağılımı ve birleşmenin iyileştirici olup olmadığı, payların itibari değerleri, primli pay çıkarılıp çıkarılmadığı gibi önem taşıyan her husus dikkate alınır160.

Birleşmede devralan şirketin pay sahiplerinin menfaatlerini de gözetmek gerektiğinden değiştirme oranının doğru bir biçimde tespit edilmesi ve devreden şirketin pay sahiplerine bu oranda pay verilmesi gerekir161.

Değişim oranı ile birlikte devreden şirketin pay sahiplerine, devralan şirkette ne kadar pay verileceği tespit edilmiş olur. Bu tespitin ardından devralan şirkette, devreden şirketin pay sahiplerinin haklarının korunabilmesi için gerekli olan düzeyde sermaye artırımına gidilir. Sermaye artırımı ile ortaya çıkan yeni paylar münhasıran devreden şirketin pay sahiplerine verilir. Devralan şirketin elinde kendi payları bulunuyorsa devreden şirketin pay sahiplerine bu paylardan vermek de mümkündür. Devralan şirketin kendi elinde bulunan payları devreden şirketin pay sahiplerine tahsis etmesi nispetinde de sermaye artırımına gerek kalmaz. Devreden şirketteki payların tümüyle devralan şirkete ait olması halinde de yine sermaye artırımına gerek yoktur162.

160 _{Gerekçe, TTK Tasarı m. 140.} 161

Bu bakımdan devreden şirketin pay sahiplerine sağlanan haklar (hisse senetleri) devreden

şirketin değerini aşmamalıdır (Ansay, Tuğrul: Anonim Şirketler Hukuku, Beşinci Baskı,

Ankara 1975, s. 289).

62 Devreden şirketin pay sahipleri devralan şirkette kendilerine tahsis edilmiş olan payları kendiliğinden (ipso iure) kazanır. Bunun için hisse senetlerinin teslimi şart değildir163. Anonim şirketlerin birleşmesi ile ilgili olarak TTK m. 451, f. 2, b. 8 ve TTK m. 452, f. 2, b. 4’te geçen “hisse senetlerinin teslimi”ni, iktisap edilen paylara ilişkin hisse senetlerinin verilmesi şeklinde anlamak gerekir164.

Birleşmede payların değişimi ilişkisi TTK Tasarı m. 140 ve 141’de kapsamlı bir biçimde düzenlenmiştir. Buna göre; devreden şirketteki her bir pay sahibi165, payının değerini karşılayacak ve şimdiye kadarki payının verdiği haklara eşit (veya öyle kabul edilen) hakları içeren bir devralan şirket payını talep etme hakkına sahiptir166. Bunun için birleşme sözleşmesinde bir değişim oranı tespit edilir167. Değişim oranının hesaplanmasında birleşmeye katılan şirketlerin malvarlıklarının değeri, oy haklarının dağılımı gibi önem taşıyan her bir husus dikkate alınır (TTK Tasarı m. 140, f. 1).

Değişim oranı belirlenirken, devreden şirketin pay sahiplerine tahsis olunan payların gerçek değerlerinin onda birini aşmaması şartıyla, bir denkleştirme ödeneği öngörülebilir (TTK Tasarı m. 140, f. 2).

Devreden şirkette oydan yoksun payların sahiplerine aynı değerde, oydan yoksun veya oy hakkını haiz paylar verilir (TTK Tasarı m. 140, f. 3).

163 _{Yasaman, Birleşme, s. 33.}

164 _{Tekinalp, (Poroy/Çamoğlu), N. 159d.}

165 _{Bu maddenin uygulanmasında “ortaklık payı”, anonim şirketlerde payı ifade eder (TTK Tasarı}

m. 135, f. 1).

166 _{Kural olarak pay sahibinin bu hakkı kaldırılamaz. Fakat pay sahibi isterse kendisi bu hakkını}

kullanmaktan vazgeçebilir (Burckhardt, Art. 7, N. 12).

167 _{Payların değişimi ilişkisi, birleşme sözleşmesinin zorunlu içeriğine dâhildir, fakat}

kolaylaştırılmış birleşmede (TTK Tasarı m. 155, 156 / FusG Art. 23, 24) bir değişim oranı tespit etmek gerekmeyebilir (Tschäni/Papa, Art. 7, N. 9).

63 Devreden şirkette mevcut bulunan paylara bağlı imtiyaz hakları karşılığında, devralan şirkette eşdeğerde haklar veya uygun bir karşılık verilir (TTK Tasarı m. 140, f. 4).

Devralan şirket, devreden şirketin intifa senedi sahiplerine, eşdeğerli haklar tanımak veya intifa senetlerini, birleşme sözleşmesinin yapıldığı tarihteki gerçek değeriyle satın almak zorundadır (TTK Tasarı m. 140, f. 5).

TTK Tasarı m. 140’da düzenlenen bu hakların ihlal edilmesi halinde pay sahipleri, birleşme kararının ilânından itibaren iki ay içinde mahkemeden bir denkleştirme akçesi ödenmesini isteyebilir (TTK Tasarı m. 191, f. 1)168.

TTK Tasarı m. 140’ta düzenlenen, pay sahipliğinin devamlılığı ilkesine göre payların değişimi ilişkisinin nasıl olacağıdır. TTK Tasarısı’nda bu ilke emredici bir biçimde düzenlenmiştir. Fakat bu ilkeyi gerekçe göstererek, birleşmeye katılmak istemeyen, birleşmeyi kendi menfaatine aykırı gören pay sahiplerini zorla devralan şirkette pay sahibi yapmak doğru değildir169. Bu sebeple TTK Tasarı m. 141’de bu kurala önemli bir istisna getirilmiştir. Bu istisnaya göre, birleşmeye katılan şirketler birleşme sözleşmesinde, pay sahiplerine, devralan şirkette, pay ve pay sahipliği haklarının iktisabı ile iktisap olunan payların gerçek değerine denk gelen bir ayrılma akçesi arasında seçim yapma hakkı tanıyabilecekleri gibi; sadece ayrılma akçesinin verilmesini de öngörebilirler.

Pay sahiplerine seçimlik hak tanınması bu ilkenin bir istisnası olarak değerlendirilmese bile, birleşme sözleşmesinde sadece ayrılma akçesi verilmesinin

168

Böyle bir durumda sorumluluk davası (TTK Tasarı m. 193) açılması da mümkündür. Fakat TTK Tasarı m.140’ın ihlali nedeniyle birleşmenin iptali (TTK Tasarı m. 192) istenemez (Burckhardt, Art. 7, N. 14).

64 kararlaştırılması bu ilkenin önemli bir istisnasıdır170. Çünkü pay sahiplerinin zorunlu olarak şirketten çıkarılmaları söz konusudur. Bu sebeple, birleşme sözleşmesi sadece ayrılma karşılığını öngörüyorsa bunun, şirkette mevcut oy haklarının yüzde doksanının olumlu oylarıyla onaylanması şarttır (TTK Tasarı m. 151, f. 5).