Anonim şirketlerde denetim, denetçiler tarafından yapılır. Pay sahiplerinin denetim hakkı yoktur. Fakat pay sahiplerine genel kurulun açık müsaadesi veya yönetim kurulu kararı ile şirketin ticari defter ve muhaberatını inceleme hakkı verilmiştir (TTK m. 363, f. 2).
İnceleme hakkı, pay sahibinin aktif yönüyle bilgi alma hakkını tamamlayan ve teyit eden bir niteliğe sahiptir. İnceleme hakkı ile pay sahibi, doğrudan ve ilk elden bilgi edinme imkânı bulur veya daha önceden edindiği bilgiyi teyit eder404.
İnceleme hakkı, geniş anlamda bilgi alma hakkının bir ayağını oluşturur. Fakat aktif yönüyle bilgi alma hakkından farklı, bağımsız nitelikte bireysel bir haktır405.
401 Kaya, s. 250. 402
BGE 109 II 50 E 3a (Kaya, s. 251’den naklen).
403 Kaya, s. 251. 404 Kaya, s. 288. 405 Kaya, s. 290-291.
131 Geniş anlamda bilgi alma hakkının bir parçası olan inceleme hakkını, aktif yönüyle bilgi alma hakkından ayırmak gerekir. Çünkü hakkın ileri sürülmesi noktasında ayrı şartlara tabidir406. Örneğin, şirket sırrı her iki hakkın kullanılmasında da objektif sınırı teşkil eder. Yönetim kurulu veya genel kurul, şirket menfaatinin korunmasını haklı gösteren sebepler varsa bilgi alma talebini karşılamayabileceği gibi inceleme hakkının kullanılmasına da izin vermeyebilir407. Fakat “haklı sebep” kriteri bakımından bilgi alma ve inceleme hakları arasında bir fark bulunmaktadır408. Yönetim kurulu veya genel kurul inceleme hakkında haklı sebebin takdiri konusunda bilgi alma hakkına kıyasla daha geniş bir yetkiye sahiptir409.
II. TTK Tasarısına Göre Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı
TTK Tasarısı’nda bilgi alma ve inceleme hakkı, 437. maddede düzenlenmiştir. Bu madde şöyledir:
“Finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az onbeş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, paysahiplerinin incelemesine hazır bulundurulur. Bunlardan finansal tablolar ve konsolide tablolar bir yıl süre ile merkezde ve şubelerde paysahiplerinin bilgi edinmelerine açık tutulur. Her paysahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosuyla bilânçonun bir suretini isteyebilir.
Paysahibi genel kurulda, yönetim kurulundan, şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verme yükümü,
406 Kaya, s. 291. 407
Kaya, s. 292. Yönetim kurulu pay sahibine inceleme izni vermez ise bunun için genel kurula
itiraz edilebilir. Genel kurul da bu talebi reddederse iptal davası açılabilir (Eriş, s. 2000).
408 Tekinalp, (Poroy/Çamoğlu), N. 1013. 409 Kaya, s. 292.
132 200 üncü madde çerçevesinde şirketin bağlı şirketlerini de kapsar. Verilecek bilgiler, hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır. Paysahiplerinden herhangi birine bu sıfatı dolayısıyla genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse, diğer bir paysahibinin istemde bulunması üzerine, aynı bilgi, gündemle ilgili olmasa da aynı kapsam ve ayrıntıda verilir. Bu halde yönetim kurulu bu maddenin üçüncü fıkrasına dayanamaz.
Bilgi verilmesi, sadece, istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir.
Şirketin ticarî defterleriyle yazışmalarının, paysahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlarının incelenebilmesi için, genel kurulun açık izni veya yönetim kurulunun bu hususta kararı gerekir. İzin alındığı takdirde inceleme bir uzman aracılığıyla da yapılabilir.
Bilgi alma veya inceleme istemleri cevapsız bırakılan, haksız olarak reddedilen, ertelenen ve bu fıkra anlamında bilgi alamayan paysahibi, reddi izleyen on gün içinde, diğer hâllerde de makul bir süre sonra şirketin merkezinin bulunduğu asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. Başvuru basit yargılama usulüne göre incelenir. Mahkeme kararı, bilginin genel kurul dışında verilmesi talimatını ve bunun şeklini de içerebilir. Mahkeme kararı kesindir.
Bilgi alma ve inceleme hakkı, esas sözleşmeyle ve şirket organlarından birinin kararıyla kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz.”
TTK Tasarısı’nda bilgi alma hakkına ilişkin genel düzenleme bu olmakla birlikte, birleşmede bilgi alma ve inceleme hakkı konusunda öncelikle uygulanması gereken TTK Tasarısı’nın birleşmeye ilişkin özel hükümleridir.
133
III. Halka Açık Anonim Şirketler Bakımından Birleşmede Bilgi Alma ve
İnceleme Hakkı
Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği’nin410 1. maddesine göre, birleşmeye katılan şirketlerden en az birinin halka açık olması halinde bilgilendirme, bu tebliğ hükümlerine göre yapılır.
Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği’nin pay sahiplerinin bilgilendirilmesini düzenleyen 12. maddesine göre, tebliğde belirtilen örneğe uygun olarak taraflarca hazırlanan ve SPK tarafından onaylanan duyuru metninin ve eki birleşme sözleşmesinin, hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerce bir gazetenin Türkiye baskısı ile şirket merkezinin bulunduğu yerde çıkan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde; hisse senetleri borsada işlem görmeyen şirketlerce mahallinde yayınlanan veya dağıtılan en az iki gazetede, birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısından en az 30 gün önce ilan edilerek tasarruf sahiplerine duyurulması gerekir.
Şirketler mahalli gazetede ilan yükümlülüklerini, ülke çapında dağıtılan gazetelerde ilan etmekle de yerine getirebilir. Birleşmeye katılan şirketlerden en az birinin hisse senetlerinin borsada işlem görmesi halinde, söz konusu duyuru metni ve eki birleşme sözleşmesi borsa bülteninde ve İMKB’nin web sayfasında da ilan edilmek üzere genel kurul toplantısından en az 30 gün önce Borsa’ya gönderilir. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen şirketlerde ise duyuru metni ve eki birleşme sözleşmesi, birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısından en az 30 gün önce başlamak üzere, yeni kuruluş şeklinde birleşmede yeni şirketin tesciline, devralma şeklinde birleşmede ise sermaye artırımının tesciline, sermaye artırımının gerekmediği durumlarda ise birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul
410
RG. 14.07.2003, S. 25168. Bu Tebliğ 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 16/A maddesine dayanılarak hazırlanmıştır (SPK. Seri I, N. 31, m. 2).
134 toplantısının tesciline kadar Sermaye Piyasası Kurulu’nun internet sayfasında ilan edilir.
Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği’nin 12. maddesinin ikinci fıkrasına göre; birleşme sözleşmesi, işleme taraf şirketlerin son üç yıllık mali tabloları, varsa bağımsız denetim raporları ile faaliyet raporları, birleşmeye esas mali tablolara ilişkin bağımsız denetim raporları, bilirkişi raporu, uzman kuruluş raporu, birleşmenin hukuki ve iktisadi gerekçelerini ortaya koyan yönetim kurulu raporu411, duyuru metni, birleşmeye esas mali tablo tarihi ile birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantı tarihi arasındaki en son 3 aylık ara mali tablolar, devir veya birleşmeden itibaren 3 yıllık hedeflerin ortaya konulduğu tahmini mali tablolar ile birleşme sonrası tahmini açılış bilançosu, birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısından en az 30 gün önce pay sahiplerinin bilgilendirilmesi amacıyla işleme taraf şirketlerin merkez ve şubelerinde incelemeye açık bulundurulur. Ayrıca, pay sahipleri masrafı şirkete ait olmak üzere söz konusu belgelerin birer suretini isteyebilirler.
411
Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği’nin 10. maddesine göre, birleşmeye katılan
şirketlerin yönetim kurulları tarafından birleşme oranı başta olmak üzere birleşme sözleşmesini
açıklayan, birleşmenin hukuki ve iktisadi gerekçelerini ortaya koyan ve değerlemeyi etkileyen hususlara yer veren ayrıntılı bir rapor hazırlanır.
135
§ 6. BİRLEŞMEDE BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKLARININ KONUSUNU OLUŞTURAN BELGELER VE BU BELGELERİ
İNCELEME HAKKI
I. Birleşme Sözleşmesi
A. Pay Sahiplerinin Korunması Açısından Birleşme Sözleşmesinin