1- Pay Sahibinin Asli Yükümlülüğü
Anonim ortaklıklarda pay sahibinin asli yükümlülüğü, sahip olduğu payın bedelini ödemektir. Pay sahibinin anonim ortaklığa karşı bu yükümlülüğü “tek borç ilkesi” olarak da adlandırılmaktadır. Pay sahibinin bu yükümlülüğü, hem nakdi hem de ayni sermaye taahhüdü için geçerlidir. 194
Pay sahibinin taahhüt edilen pay bedelini ödeme yükümlülüğü, TTK m.405/1’de, “Sermaye Koyma Borcu” başlığı altında düzenlenmektedir. Bu maddeye göre, pay sahibi, pay senetlerinin çıkarılması sırasında belirlenen ve pay senetlerinin nominal değeri veya ondan yüksek olan pay bedelinden fazla bir şey ödemeye esas sözleşme ile dahi mecbur tutulamaz. Söz konusu hükmün emredici nitelikte olması nedeniyle bu hükme aykırı esas sözleşme düzenlemeleri ve genel kurul kararları geçersizdir.195
Ancak, TTK m.405/1’e istisna olarak, TTK m.286/2’ye göre, esas sözleşmede bu yönde bir hüküm bulunması ve esas sermaye sistemini seçen anonim ortaklıklarda genel kurulun, kayıtlı sermaye sistemini seçmiş anonim ortaklıklarda ise yönetim kurulunun vereceği bir kararla, nominal bedelin üzerinde bir bedelle pay senedi ihracı mümkündür. Primli olarak ihraç edilen pay senedine sahip olan pay sahibinin primli olarak belirlenen pay bedelini de ödemesi gerekir.196
Sermaye piyasası Kanunu’nun 7. maddesinin 3. fıkrası uyarınca Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi anonim ortaklıklar tarafından halka arz yoluyla satılan payların bedellerinin tam olarak ve nakden ödenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, halka arz yolu
194 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.584; TANÖR, II.Cilt, s.108 AKBULAK/ AKBULAK, s.53
195 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.585
ile satılan paylarda, sermaye borcunun yerine getirilmemesi kural olarak söz konusu değildir.197
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 16/A maddesi ile sermayenin yüzde onu ve daha fazlasına sahip olan pay sahiplerine yüklediği kamuya bildirim yükümlülüğü ve çağrı yoluyla vekalet veya pay senedi toplayarak anonim ortaklığın yönetimini ele geçiren pay sahiplerinin sahip olmadığı diğer payları almak üzere çağrıda bulunma yükümlülüğü, halka açık anonim ortaklıklara özgü istisnalardır.198
Pay sahibinin sermaye borcunu yerine getirmemesinin sonuçları, TTK m.407’de düzenlenmektedir. Buna göre, sermaye koyma borcunu zamanında ödemeyen pay sahibi, ihtara gerek duyulmaksızın temerrüde düşmüş sayılır ve temerrüt faizi ödemekle yükümlü duruma gelir. Ayrıca, mütemerrit pay sahibi, yönetim kurulu tarafından iştirak taahhüdünden ve yaptığı kısmi ödemelerden doğan haklarından mahrum edilebilir, yerine başka ortak alınabilir ve kendisine verilmiş pay senedi varsa bunlar iptal edilebilir. Esas sözleşme ile mütemerrit pay sahipleri, cezai şart ödemeye de zorlanabilir.199
2- Pay Sahibinin Tali Yükümlülükleri
Anonim ortaklıklarda pay sahiplerine, konusu para dışında kalan bazı tali yükümlülükler getirilebilir. Ancak, tali yükümlülükler sadece esas sözleşme ile ihdas edilebilir.200
Tali yükümlülük, pay sahibinin asli yükümlülüğü olan taahhüt edilen pay bedelini ödemenin yanında ikincil derecede düzenlenmeli ve asli yükümlülüğü bertaraf edici
197 TANÖR, II. Cilt, s.108-110
198 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.586
199 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.603;TANÖR, II. Cilt, s.110 200 TANÖR, II. Cilt, s.110
özellik taşımamalıdır. Tali yükümlülükler, payların tamamına yüklenebileceği gibi payların bir kısmına da yüklenebilir.201
Tali yükümlülükler, belirli zamanlarda tekerrür eden, dönemsellik özelliği taşıyan ve konusu para olmayan edimler olmalıdır. Devamlı nitelik taşıyan yapmama edimleri tali yükümlülük olarak nitelendirilemez. Pay sahibini az ya da çok ara ödemeye zorlayan veya ayni ya da şahsi teminat vermeye yönelik bulunan edimler, tali yükümlülük olarak adlandırılamaz.202
Tali yükümlülükler ancak esas sözleşme ile getirilebilir. Kuruluştan sonra esas sözleşme değişikliği ile pay sahibine tali bir yükümlülük getirilmek istendiği takdirde, o esas sözleşme değişikliğinin tüm pay sahipleri tarafından onaylanması gerekmektedir.203
3- Sır Saklama Yükümlülüğü
TTK m. 363 f.2 uyarınca her pay sahibi, her ne suretle olursa olsun öğrenmiş olduğu, anonim ortaklığa ait iş sırlarını sonradan ortaklık hakkını kaybetmiş olsa dahi daima gizli tutmakla yükümlüdür. Söz konusu hüküm ile pay sahiplerine herhangi bir biçimde öğrendikleri ortaklıkla ilgili sırlar bakımından susma ve bunları gizli tutma yükümlülüğü getirilmiştir.204
Anonim ortaklığın üretim usulleri, yatırım projeleri, finans teknikleri ve geleceğe ait plan ve projeleri ortaklık sırrı kapsamındadır. Ancak yapılıp tamamlanmış işlemlerin gerek kendileri gerek sonuçları ortaklık sırrı olarak tanımlanamaz.205
Sır saklama yükümlülüğüne riayet etmeyen pay sahibine, hem hukuki hem de cezai sorumluluk yüklenmektedir. Pay sahibi, sır kapsamında yer alan bilgiyi üçüncü kişilere aktarması nedeniyle anonim ortaklığa verdiği zararlardan sorumludur.206
201 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.609-610 202 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.610 203 TANÖR, II. Cilt, s.110
4- Kamuyu Aydınlatma İle İlgili Bildirim Yükümlülüğü
Sermaye piyasası Kanunu’nun 16/A maddesine göre, pay senetleri borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim ortaklıkların yönetim kurulu üyeleri, genel müdür ve yardımcıları ile sermayenin %10 ve daha fazlasına sahip pay sahipleri, Sermaye Piyasası Kurulu’nun kamuyu aydınlatma açısından gerekli gördüğü bilgileri, Seri: VIII No:39 sayılı “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği”nde öngörülen şekil ve esaslar dahilinde Kurul’a ve ilgili borsalara ve teşkilatlanmış diğer piyasalara bildirmekle yükümlüdürler.207 Söz konusu yükümlülük tüm halka açık anonim ortaklıklar için değil, sadece pay senetleri borsalar ve diğer teşkilatlanmış piyasalarda işlem gören anonim ortaklıklar için geçerlidir.208
205 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.582
206 TEKİNALP/ (Poroy/Çamoğlu), Ortaklıklar, s.582; NOMER (Sadakat), s.95
207 Kamuyu aydınlatma hakkında geniş bilgi için bkz. YANLI, 95 vd.; KARSLI, s.612- 622, AKBULAK/AKBULAK, s.16- 17; KARAYALÇIN, Y: Sermaye Piyasası Hukukunda Yeni Gelişmeler, BATİDER, C.XVIII, S.4, s.119 vd.
İKİNCİ BÖLÜM
İHRAÇ VE HALKA ARZ
I- İHRAÇ
İhraç, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3. maddesinin (c) bendinde, sermaye piyasası araçlarının ihraççılar tarafından çıkarılıp, halka arzedilerek veya halka arzedilmeksizin satışı olarak tanımlanmaktadır. Halka arz edilmeksizin satış ile sermaye piyasası araçlarının blok ya da tahsisli olarak satışı ifade edilmektedir.209
İhraç kapsamında yer alan sermaye piyasası araçları, söz konusu Kanun maddesinin (b) bendinde tanımlanan “menkul kıymetler” ve “diğer sermaye piyasası araçları” olarak belirlenmiştir. SPKn. m.3 (b) bendinde yer alan tanıma göre “menkul kıymetler”, ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel getiri sağlayan, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen kıymetli evraktır. 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3. maddesinin (b) bendinde “diğer sermaye piyasası araçları”, menkul kıymetler dışında kalan ve şartları Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen evrak olarak ifade edilmekte ve nukut, çek, poliçe, bono ve mevduat sertifikaları ayrı tutulmaktadır. Kurulca belirlenecek diğer sermaye piyasası araçlarının kapsamını belirleyen herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.210 Diğer sermaye piyasası araçları, sermaye piyasalarında işlem görmeye elverişli her türlü evrak şeklinde genel olarak tanımlanmakta ve böylelikle Sermaye Piyasası Kurulu’nun sermaye piyasalarının hızla değişen dinamik yapısını gözeterek yeni sermaye piyasası araçları yaratmasına olanak sağlanmaktadır.211
209 ŞENGÜL, S: Sermaye Piyasası Mevzuatı Açıklama ve Yorumları, Ankara 2002, s.14 210 ÜNAL (Sermaye Piyasası), s.40
II- İHRAÇÇI
İhraççı kavramı 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na 3794 sayılı Kanun ile eklenmiştir. Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3. Maddesinin (h) bendinde yer alan tanıma göre ihraççı, anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir. Ancak ihraççı kavramına giren kurumlar, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3. maddesinde sayılmış olanlarla sınırlı değildir. Nitekim Sermaye Piyasası Kanunu’nun 4. maddesinde, genel ve katma bütçeli idareler ve T.C. Merkez Bankası da ihraççı olarak nitelendirilmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: III No: 20 sayılı “Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği”nin 2. maddesinde yabancı ortaklıklar da ihraççı olarak tanımlanmaktadır.212