Seri:V No:46 sayılı Tebliğ’in 38. maddesinde halka arza aracılığın, “En İyi Gayret Aracılığı” ve “Aracılık Yüklenimi” olmak üzere iki türde yapılabileceği belirtilmektedir. Aracılık yükleniminin ise “Bakiyeyi Yüklenim”, “Tümünü Yüklenim”, “Kısmen Bakiyeyi Yüklenim” veya “Kısmen Tümünü Yüklenim” şeklinde yapılabileceği öngörülmektedir.
Seri:V No:46 sayılı Tebliğ’in 38. maddesi uyarınca, “Aracılık Yüklenimi”, sermaye piyasası araçlarının satışıyla birlikte satılamayan kısmının aracı kuruluşlarca satış süresi sonunda satın alınacağının taahhüt edilmesinde veya sermaye piyasası araçlarının aracı kuruluşlarca peşinen satın alınarak bunları halka arz etmelerinde söz konusudur. En iyi gayret aracılığında ise böyle bir taahhüt bulunmamaktadır. Gerek Seri:V No:46 sayılı Tebliğ’in 38. maddesi, gerekse SPKn m.7 f.3 hükmü, sadece pazarlama hizmeti verilmesinden ve satış süresi sonunda satılamayan sermaye piyasası araçlarının iade edilmesinden ibaret olan “En İyi Gayret Aracılığı”nı aracılık yüklenimi kavramı dışında bırakmaktadır.341
1- En İyi Gayret Aracılığı
En iyi gayret aracılığı, Seri:V No:46 sayılı Tebliğ’in 8. maddesinde, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılması, satılamayan kısmın ise satışı yapana iadesi veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılması olarak tanımlanmaktadır.
Halka arz süresi sonunda satılamayan payları satın almayı taahhüt eden kişiler SPKn. m.7 f.3’de kurucular, pay sahipleri veya aracı kuruluşlar olarak belirlenmiştir. En iyi gayret aracılığında aracı kuruluşun bizzat taahhütte bulunmasından sözedilemez. Bu tür
aracılık yöntemi bakımından satılamayan payları süre sonunda almayı taahhüt edenler kurucular veya pay sahipleri olacaktır.342
En iyi gayret aracılığında aracı kuruluş, ihraççı ortaklık nam ve hesabına hareket etmektedir. Söz konusu yöntemde, aracı kuruluş, halka arz süresi içinde satılamayan pay senetleri için süre sonunda satın alma garantisi vermemektedir. Aracı kuruluşun temel fonksiyonu, halka arz süresi içinde en iyi gayreti göstererek pay senetlerinin satılmasını sağlamaktır. 343
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 7. maddesi uyarınca, Sermaye Piyasası Kurulu, satış süresi içinde satılamayan pay senetlerinin kendileri tarafından tamamen satın alınacağı ve bedellerinin kurucular, pay sahipleri veya aracı kuruluşlar arasından Kurulca belirlenenler tarafından ortaklığa karşı taahhüt edilmesini ister. Bu taahhüt, süre sonunda satılamayan payların kurucular, pay sahipleri veya aracı kuruluşlar tarafından satın alınıp bedellerinin nakden ödenmesini de kapsamaktadır.
Seri:I No:26 sayılı Tebliğ’in ek madde-1 hükmü gereği halka arzlarda aracı kuruluşlar çeşitli oranlarda yüklenimde bulunmak zorundadır. Ancak istisnai olarak belli durumlarda aracı kuruluşlar tarafından yüklenim aranmamaktadır. Söz konusu Tebliğ’in ek madde-1 hükmüne göre halka arz tutarının 511.520.000.-YTL344’nin üzerinde olması durumunda, bu tutarı aşan kısım için aracılık yükümlülüğü aranmamaktadır. Bu durumda, bu tutarı aşan kısım için en iyi gayret aracılığı mümkün olabilmektedir. Söz konusu bilgiler çerçevesinde, en iyi gayret aracılığı yönteminin aracı kuruluş açısından herhangi bir riski mevcut değildir. Aracı kuruluş, halka arz süresi içinde en iyi gayreti gösterdiği halde satış istenilen sonucu vermez ve pay senetlerinin tamamı
341 ÜNAL (Sermaye Piyasası), s.465; MANAVGAT,Ç: Sermaye Piyasasında Aracı Kurumlar, Ankara 1991, s.79-81; BERZEK, s.55
342 BERZEK, s.55; YASAMAN, s.110; TANÖR,II.Cilt, s.276-277
343 SUMER, s.80; TANÖR,I.Cilt, s.280; ÜNAL, O.K: Sermaye Piyasalarında Halka Arz Sözleşmeleri ve Sözleşme Serbestliği, GÜHFD 1997, C.I, S.1, s.102
344 Tebliğde belirtilen tutarlar her yıl Maliye Bakanlığı’nca ilan edilen yeniden değerleme katsayısı dikkate alınarak Kurulca belirlenir ve Kurul Haftalık Bülteni’nde ilan edilir (Seri:I No:26 m.34)
satılamazsa herhangi bir alım taahhüdünde bulunulmamış olduğundan aracı kuruluşun finansal bir yükün altına girmesi söz konusu olmamaktadır.345
2- Aracılık Yüklenimi
Aracılık yüklenimi, Seri:V No: 46 sayılı Tebliğ’in 38. madde hükmü uyarınca,”bakiyeyi yüklenim”, “tümünü yüklenim” ve “kısmen bakiyeyi yüklenim” ya da “ kısmen tümünü yüklenim”dir. Aracılık yükleniminde satılamayan pay senedinden doğan riski aracı kuruluş üstlenmektedir.346
a- Bakiyeyi Yüklenim
Bakiyeyi yüklenim, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmın tamamının bedeli, satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının satışı yapana karşı taahhüt edilmesini ifade etmektedir (Seri:V No:46 m.38 f.4a). Bakiyeyi yüklenimde, aracı kuruluş, belirlenen satış süresi içinde sermaye piyasası araçlarını pazarlamakta, satış süresi sonunda ise satılamayan payları satın almayı taahhüt etmektedir.347
Kısmen bakiyeyi yüklenim ise, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmın bir bölümünün bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının satışı yapan ortaklığa karşı taahhüt edilmesidir (Seri:V No:46 f.4c). Söz konusu yöntemde, pay senetleri halka arz edilmek üzere satışa sunulmakta, ancak satış süresi sonunda satılamayan pay senetlerinin sadece bir kısmının aracı kuruluş tarafından süre sonunda satın alınacağı taahhüt edilmektedir. Bakiyeyi yüklenim yönteminde aracı kuruluş satış süresi sonunda satılamayan payların tamamını, kısmen bakiyeyi yüklenim yönteminde ise satılamayan payların sadece belirlenen kısmını satın almayı taahhüt etmektedir.348
345 TANÖR, II.Cilt, s.278; KOÇ,Ö: Şirketlerin Halka Açılması ve Bir Uygulama, Ankara 1998; s.36 346 KOÇ, s.35
347 TANÖR,II.Cilt, s.277; ÜNAL (Sermaye Piyasası), s.464- 465; BERZEK, s.55; KARSLI, s.121; YASAMAN, s.110; ÜNAL(Halka Arz), s.102- 103
b- Tümünü Yüklenim
Tümünü yüklenim, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, bedeli satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının satışı yapana karşı taahhüt edilmesini ifade etmektedir (Seri:V No:46 m.38 f.4b). Söz konusu yöntemde bir aracı kuruluş ya da birden fazla aracı kuruluş birleşerek halka arz edilecek pay senetlerinin bedellerini, satış başlamadan önce tam ve nakden ödeyerek ihraççı ortaklıktan satın almaktadır. Belirlenen halka arz fiyatından daha düşük bir fiyat karşılığında satın alınan pay senetleri daha sonra halka arz edilmektedir.349 Tümünü yüklenim aracılığında, aracı kuruluş kendi nam ve hesabına işlem yapmaktadır.350 Bu yöntemde, halka arz edilen pay senetlerinin satılamama riski tamamen aracı kuruluşa aittir.351
Kısmen tümünü yüklenim ise, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının satışı yapan ortaklığa karşı taahhüt edilmesidir ( Seri:V No:46 f.4c). Söz konusu yöntemde, aracı kuruluş halka arz edilecek pay senetlerinin bir kısmını bedelini tam ve nakden ödeyerek satın aldıktan sonra halka arz etmektedir. Tümünü yüklenim yönteminde satış süresi başlamadan önce halka arz edilecek pay senetlerinin tamamı aracı kuruluş tarafından satın alınırken, kısmen tümünü yüklenimde halka arz edilecek pay senetlerinin sadece bir kısmı satın alınmaktadır.352