Oturma birimler

Oturma birimleri, Peyzaj Mimarlığı dış mekan tasarım düzeninde insanların konforu kadar, onların yorulan fiziki yapılarının dinlendirilmesi için kullanılan konstrüktif elemanlardır [Uzun, 1997b].

Oturma birimleri; insanların dinlenmek, oturmak, izlemek veya gözlem yapmak amacı ile uzun ve kısa süreli kullandıkları donatılardır. Tasarım çeşitliliğinin çok fazla olduğu ülkemizde; yapı, boyut, renk ve materyal vb. açısından çok farklı birimlere rastlanmaktadır. Ancak elbette ki bu çeşitlilik, gelişigüzel bir imalatı gerektirmemelidir.

Kullanıcının ergonomisi düşünülmeli, kullanıcıların boyutları da dikkate alınmalıdır. Ayrıca sırt dayama yerleri ile oturma yerleri kullanıcıların rahatlığı göz önüne alınarak planlanmalıdır. Kullanım mekanı gözetilerek, boyut, renk ve detay açısından mekana uygun tasarlanmalı, kent kimliğini ön plana çıkarıcı detaylarla zenginleştirilmelidir. Bunun yanı sıra, planlamalarda iklim şartlarına uygun malzemeler seçilmesi ve kullanılan elemanların belli aralıklarla bakımlarının yapılması da dikkat edilmesi gereken noktalardan birisidir.

Genel olarak bakıldığında Tekirdağ kentinde, donatı elemanlarından biri olan oturma elemanlarına uygulama aşamasından sonra gereken bakım ve onarımın yapılmadığı, özen gösterilmediği ve kendi kaderlerine terk edildiği görülmektedir. Onarılmayan ve bakımları yapılmayan, kırılmış, paslanmış, çürümüş elemanlar görsel kirlenmeye neden olmalarının yanı sıra işlevlerini yerine getirememekte ve çeşitli tehlikeleri de beraberinde getirmektedir [Şekil 4.39].

Bunun yanı sıra son yıllarda yapılan düzenlemelerde, oturma elemanlarının olumlu örneklerine de rastlanmaktadır. Özellikle sahilin doldurulmasıyla elde edilen açık alanlarda, oturma alanı düzenlemeleri artmıştır. Yeni yapılan mekanlardan biri olan Yüzüncü Yıl Mahallesi’ndeki Barış Manço Parkı’nda yer alan oturma birimleri de en

azından şimdilik, amacına hizmet eden görünümleriyle örnek elemanlardan sayılabilir [Şekil 4.40].

Şekil 4.39. Bakımsız bir oturma birimi örneği [Özgün]

Şekil 4.40. Barış Manço Parkı’ndan oturma birimi örnekleri [Özgün] 4.1.3.2. Aydınlatma elemanları

Kentsel alanlarda aydınlatma elemanları; hava karardığında güvenlik ve korumayı sağlamak, bunun yanı sıra bitki, çeşme, heykel, bina ve bunun gibi görsel açıdan dikkati çekmesi istenen objeleri belirginleştirmek için kullanılırlar. Trafik ve yaya yollarının, meydanların, kentsel açık alanların, sokakların, yeşil alan, park ve bahçelerin, otoparkların ve ev girişlerinin aydınlatılmasında, sanatsal nitelikteki aydınlatmalarda,

ışık oyunlarında ve koruma amacı güden kullanımlarda değişik aydınlatma elemanları kullanılmaktadır.

Özellikle köşe noktaları, kavşaklar, toplanma noktaları aydınlatma grupları ile zenginleştirilerek daha fazla aydınlatılmalıdır [Kuntay, 1994].

Aydınlatma elemanları, kullanılacak yerlerdeki işlevlerine ve çevre düzenine uyumlu şekilde seçilerek kullanılmalıdır. Fonksiyonel işlevinin daha fazla olduğu bilinen aydınlatma elemanlarının estetik kullanımları da mümkündür. Ses ve ışık gösterisi yapılan yerlerde, tarihi özellikli yapıların iç ve dış dekoratif aydınlatmasında da kullanılırlar. Işık miktarı da kullanım alanları için farklıdır, ihtiyaç doğrultusunda tasarlanır ve uygulanır.

Aşağıda aydınlatma elemanlarıyla ilgili Bakan [1981], tarafından verilen planlama şekilleri görülmektedir [Şekil 4.41, Şekil 4.42, Şekil 4.43].

Şekil 4.41. Sokak kesitleri ve aydınlatma özellikleri [Bakan, 1981]

Şekil 4.42. Konut bölgesinde ulaşım sistemleri kademelenmesi ve aydınlatma düzeninin kurulması [Bakan, 1981]

Şekil 4.43. Değişik sokak aydınlatma elemanları [Bakan, 1981]

Tekirdağ’da 1927 yılından önce, şehrin cadde ve sokakları daracık olup cadde ve sokak başlarında fenerler içerisinde numaralı teneke gaz lambaları yanardı [Satkın, 1996].

Bugün Tekirdağ kent merkezinde aydınlatma elemanları incelendiğinde, özellikle trafiğin yoğun olduğu Mimar Sinan, Hükümet, Peştamalcı ve Muratlı Caddelerinde ve bunlara bağlı sokaklarda yeterli aydınlatma elemanının yer almadığı görülmektedir. Mevcut aydınlatma elemanlarının ise bakım ve onarım çalışmaları [boya, tamir vs.] yetersizdir. Aynı zamanda estetik açıdan da kent kimliğini yansıtacak özellikte değildirler. Bununla birlikte, Atatürk Bulvarı boyunca sahil şeridinde ve Zübeyde Hanım Parkı’nda bazı olumlu aydınlatma eleman örnekleri de görülmektedir.

Şekil 4.44‘de Namık Kemal Caddesi’ni Mimar Sinan Caddesi’ne bağlayan Zübeyde Hanım Parkı’ndaki dekoratif aydınlatma elemanları görülmektedir.

Sahil şeridinde yer alan çeşitli amaçlar için farklı yüksekliklerde kullanılan aydınlatma elemanları, işlevsel açıdan olumlu örneklerdir. Ancak Şekil .4.45’de görülen aydınlatma elemanı insan ölçeğinden uzaktır.

Şekil 4.45. Barış ve Özgürlük Parkı’nda yer alan ve insan ölçeğinden uzak bir aydınlatma elemanı [Özgün]

Genel olarak bakıldığında, kentin estetik anlamda hak ettiği değeri yansıtacak bir tasarıma rastlanmamıştır. Estetikten ve özgünlükten uzak tasarımlar, bulunduğu mekanı da olumsuz etkilemektedir [Şekil 4.46]. Tekirdağ kentinin tarihi kimliğinin yanı sıra sayfiye kenti olma özelliği dikkate alınarak, yapılan tasarımların her alanda olduğu gibi aydınlatma elemanlarıyla da belirginleştirilmesi gerekmektedir. Bu anlamda, kentin kendine has, özgün tasarımlara ihtiyacı vardır. Örneğin; 1927 yılı öncesi kentin cadde ve sokaklarını aydınlatan tenekeli gaz lambalarına benzeyen modern tasarımlar, kentin çehresini görsel açıdan bir nebze de olsa değiştirebilir.

4.1.3.3. Çöp kutuları

Kentsel atıkların yerel yönetimlerce toplandığı elemanlardır. Ulaşabilme ve temizleme kolaylığı, bu elemanın önemli özelliğidir. Bu elemanlar farklı tip ve büyüklükte olabilir. Daha çok işlevsel kullanım amacı olan çöp kutuları, bazı durumlarda diğer donatı elemanlarıyla birlikte de tasarlanıp, kullanılabilir.

Şekil 4.46. Barış ve Özgürlük Parkı’ndan bir aydınlatma elemanı [Özgün]

Çöp kutuları, mekanların özelliğine, ihtiyaca ve özellikle de ihtiyacı karşılayacak miktarda yerleştirilmelidir. Dış mekan kullanış birimleri ve yaya yolu sirkülasyonu ile doğrudan ilişkili olacak şekilde konumlandırılırlar. Bir alana yerleştirilen çöp kutularının talebi karşılayacak miktarda olup olmadığı, o mekanı kullanan kişilerin sayısı, yoğunluğu ve çöp kutularının boşaltılma sıklığı ile doğrudan ilişkilidir. Mekana yetmeyen çöp elemanları alanın kirlenmesine, fazla ve gereksiz yerleştirilenler ise karmaşaya neden olmaktadır. Her iki durumda da bir görsel kirlilik oluşmaktadır. Ayrıca zaman, işgücü ve maliyet açısından da bir kayıp da söz konusudur.

Çöp elemanlarının alana yerleştiriliş biçimleri de çok önemlidir. Sağlam ve ergonomik olmalıdırlar. Diğer taraftan insan ölçülerine uygun şekilde, antropometrik ölçüler doğrultusunda yapılan bir konumlandırma tercih edilmelidir. Örneğin, elektrik direklerine monte edilen çöp kutularının çocuk, genç ve yetişkinlerin uzanabileceği optimum boyutlarda olması, kullanımı kolaylaştırır [Gökçen, 2001].

TSE, evsel nitelikli atıklar ile tehlikeli atıkların toplanması ve taşınması için gerekli birtakım stratejiler geliştirmiştir. Toplama yöntemleri, toplama sırasında kullanılan konteynır ve araç türleri ve boyutları tartışılmış; standartlar tavsiye edilmiştir. Yapılan tavsiyeler, mevcut Türk Katı Atıkların Kontrolü ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü

Yönetmeliği’ne ve ilgili AB mevzuatına uygundur. Bu standartlar bazında yapılan toplamalarda, katı atıkların kaynakta ayrı toplanması ve ekonomiye geri kazandırılmasına özellikle önem verilmiştir [Anonim, 2006e].

Atık toplama, konteynırlar ile yapılmakta ve çok farklı toplama sistemleri uygulanmaktadır. Bunlar sistemsiz toplama, yükleme-boşaltmalı toplama, değiştirmeli toplama ve yek yönlü toplama şeklindedir. Sistemsiz toplamada, çöp için kullanılan kaplar, herhangi bir standarda tabi değildir. Bu durumda konut sakinleri, çöplerini kendi temin ettikleri poşet, teneke vb. kaplara doldurup belirli bir yere veya yol kenarına bırakırlar. Türkiye'de sistemsiz toplama, hala oldukça yaygındır.

Yükleme-boşaltmalı sistemde, konut sakinleri çöplerini standart kaplara (kutu ya da konteynıra) doldurur. Münferit ev ve apartmanlarda, sakinler çöp kutularını belirli saatlerde veya günlerde sokağa bırakırlar. Toplu konutlarda veya müşterek konteynır kullanılan başka yerleşimlerde, konteynırlar sabit olarak belediye araçlarının da kolayca ulaşabileceği bir yerde bulunur. Kutu ve konteynırlar, mekanik şekilde kaldırılır ve sıkıştırmalı çöp araçlarına boşaltılır [Anonim, 2006e].

Yükleme-boşaltmalı toplama sisteminde kullanılan standart kutu ve konteynırlar, Çizelge 4.2'de sıralanmıştır.

Çizelge 4.2. Yükleme- boşaltmalı toplama sisteminde kullanılan standart kutu ve konteynırlar [Anonim, 2006e]

İsim Hacim Kullanım alanı

Çöp kutusu 35 veya 50 l _• Müstakil ev/ daire

• Yalnız yaşayan kişiler (karışık veya ayrı toplama için)

• Kaynakta ayrı toplama yapıldığında toplanan fraksiyonlar için farklı kutuların kullanılması

Çöp kutusu 80 – 120 l. _• Birkaç kişinin oturduğu müstakil ev/ daire

• Büro ve küçük ticarî müesseseler Konteynır 120 veya 390 l _• Toplu konut

• Büro ve küçük ticarî müesseseler Büyük konteynır 0.75 veya 1,7 m3 _• Toplu konut

• Sokaklarda umumî kullanım • Ticaret ve sanayi

• Büyük idareler • Oteller

• Hastaneler (evsel nitelikli atıklar için) • Pazaryerleri

Büyük konteynır 2.5 veya 5,0 m3 _• Ticaret ve sanayi

• Sokaklarda umumî kullanım

• Hastaneler (evsel nitelikli atıklar için) • Büyük idareler

• Oteller • Pazar yerleri

Yükleme- boşaltmalı sistem, oldukça esnek bir sistemdir. Yukarıda da belirtildiği gibi, değişik kullanım alanları için değişik kutu ve konteynırlar mevcuttur. Bunların hepsi, sıkıştırmalı çöp kamyonlarına mekanik şekilde boşaltılabilir. Türkiye'de, standart çöp kutuları pek yaygın değildir. Bunun sebebi, gelir seviyesinin yüksek olduğu kesimlerde

müstakil evlerin/yerleşimlerin fazla yaygın olmaması, apartman dairelerinde ise bunlara ayrılacak yeterli büyüklükte yer olmamasıdır. Yerleşimin daha seyrek olduğu kenar mahallelerde ve küçük yerleşim birimlerinde ise gelir seviyesi genellikle daha düşüktür. Bundan dolayı buralarda yaşayan halk bu kutuları alamadıkları gibi, belediyeler de bunları toptan sağlayacak bütçeye sahip değillerdir. Buna karşılık, konteynır ve büyük konteynır kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Belediyelerin çoğu, 0.77 l veya 1,1 m3'lik konteynırları yol kenarına yerleştirmekte, hane halkı da çöp poşetlerini bu konteynırlara bırakmaktadırlar. Bu amaç için 2.5 veya 5 m3'lik büyük konteynırlar de kullanılmaktadır. Ancak bunlara daha nadir olarak rastlanılmaktadır. Ayrıca, bunların sayısı ve sıklığı yetersiz olduğu için, buna paralel olarak genellikle sistemsiz toplama da uygulanmaktadır. Toplu konut ve sitelerde, genellikle apartman sahasında bulunan 120 veya 240 l'lik konteynır veya daha büyük konteynırlar kullanılmaktadır. En büyük boy (2.5 veya 5 m3) konteynır, genellikle sanayi, pazar, hastane veya ticari yerleşim yerlerinde kullanılmaktadır [Anonim, 2006e].

Günümüzde kullanılan çöp kutuları ve konteynırları genel olarak plastik (termoplastik sert plastikler) veya galvaniz kaplamalı demirden imal edilmektedir. Metal konteynırlar daha dayanıklıdır. Ancak plastik konteynırlar daha hafif olmaları, temizlik işçileri ile konut sakinleri tarafından daha kolay hareket ettirilebilmeleri nedeniyle daha avantajlıdırlar. Bunların ayrıca, maliyetleri de daha düşüktür ve hareketleri sırasında daha az gürültü çıkarırlar. Bu nedenle giderek plastik konteynırların kullanımı artmaktadır. Bazı çöp kutuları ile çöp konteynırlarının tümü tekerlekli olarak imal edilmektedir. Bu da hareket kolaylığı için gereklidir [Anonim, 2006e].

Tekirdağ ‘da belediye aracının giremediği bazı dar ve yokuş sokaklarda, hala sistemsiz toplama mevcuttur. Halk kendi imkanlarıyla topladıkları çöpleri, poşetlere veya küçük çöp kutularına koyarak yol kenarlarına bırakmaktadırlar. Bunun dışında yükleme- boşaltmalı sistem de uygulanmakta, halk çöplerini konteynırlarda biriktirmektedir. Gün içinde gelen belediye araçları, çöpleri konteynırlardan çöp araçlarına boşaltmaktadır. Genel olarak 0.77 l veya 1,1 m3'lik metal konteynırlar kullanılmaktadır. Çöp kutuları ise, bulundukları ortama göre çeşitlendirilmiştir. Kent merkezinde farklı büyüklük ve şekillerde çöp kutularını görmek mümkündür.

Yaşanan sorunların başında yanlış kullanımlar gelmektedir. Öncelikli olarak gözlenen ilk problem, çöplerin açıkta bırakılmasıdır. Bir çok mahallede çöpler poşetsiz, direkt olarak çöp kutularının veya konteynırların içine bırakıldıklarından ortaya sağlıksız bir görüntü çıkmaktadır. Bu nedenle özellikle yaz aylarında karasinek populasyonunda bir artış gözlenmektedir. Ayrıca düzenli toplanmayan ve ağızları sıkıca kapatılmayan konteynırlar sokaklarda yaşayan kedi ve köpekler tarafından karıştırılmakta, çöpler yere saçılmaktadır.

Bir diğer sorun da, konteynır ve çöp kutularına yeterli bakım ve onarımın yapılmamasıdır. Bir çoğunun dış yüzü paslanmış, tekerlekleri kırılmış ve çöp artıklarıyla kirlenmiş durumdadırlar. Bu nedenle birçok mekanda bakımsızlık nedeniyle amacına hizmet etmeyen bu donatı elemanları, insan sağlığını tehlikeye atmakta aynı zamanda da görsel açıdan estetik olmayan bir görünüm sergilemektedir [Şekil 4.47].

Kente gelişigüzel konumlandırılan çöp kutuları hem trafiği aksatmakta hem de insan sağlığını olumsuz etkilemektedir. Birçok mekanda ya birden fazla konteynır bulunmakta, ya da hiç bulunmamaktadır. Yoğun kullanım mekanlarının tespitiyle konumlandırılması gereken elemanların, rastgele yerleştirildiği gözden kaçmamaktadır. Şekil 4.48’de amaçsızca yol ortasına bırakılan çöp konteynırı araç trafiğini olumsuz olarak etkilemektedir.

Şekil 4.49’da bakımsızca mahalle köşelerinden birine bırakılan konteynır görülmektedir. Konteynır üzerine bilinçsizce yapıştırılan afişler nedeniyle görsel açıdan estetik olmayan bir görüntü sergilemektedir. Ayrıca konteynırın arkasındaki duvara yazılan yazı da oldukça ilginçtir.. Büyük bir ihtimalle çöplerini konteynıra atmak yerine çoğu mekanda olduğu gibi çöp kutusunun kapağını açmaya üşenen, çöpünü köşeye ya da konteynırın üstüne bırakan halk için yazılmış bir uyarı yazısıdır. Görsel açıdan da estetik olmayan bu görüntü, vandalizm göstergesinden başka bir şey değildir ve elbette ki onaylanamaz.

Şekil 4.47. İnsan sağlığını tehlikeye sokan donatı elemanları [Özgün]

Şekil 4.48. Kentteki bir çöp konteynırının yanlış konumlandırılması [Özgün]

Şekil 4.50’de de, yine kent halkını uyarmak amacıyla yazılmış bir uyarı yazısı bulunmaktadır. Fazla yorum gerektirmeyen bu duyuru, belki de gelmemiz gereken seviyeyi bir kez daha ortaya koymaktadır. Modern kentliler olarak, üzerimize düşen vazifelerin aslında bu tarz uyarılarla bize anımsatılmadan yapılması temennimiz olacaktır.

Bir çok mekanda çöp kutularında modern tasarımlara da rastlanmıştır. Ancak maalesef bu elemanlar da vandalizmden nasibini almıştır. Şekil 4.51’de yer alan çöp kutuları görsel açıdan estetik olmayan örneklerdendir. Birçok mekanda olduğu gibi Tekirdağ’da da çöp kutuları kırılıp dökülmekte, bilinçsiz kullanım nedeniyle de çöp artıklarıyla kirlenmektedir.

Şekil 4.50. Uyarı amaçlı örnek bir duyuru [Özgün]

Bir diğer sorun da çöp kutularının zamanında boşaltılmamasıdır. Kentin ana caddeleri dahil bir çok sokakta gün içerisinde dolu olarak görülen çöp kutuları görsel açıdan hiç de hoş olmayan manzaralara sebep olmaktadır. Halbuki kentin yoğunluğuna göre hesaplanıp, konumlandırılması gereken bu elemanlarda biriken çöplerin toplama aralıkları da göz önünde bulundurularak bu tür görünümlere meydan verilmemesi gerekmektedir[Şekil 4.52].

Şekil 4.51. Bakımsız ve kirli görünümlü çöp kutuları [Özgün]

Şekil 4.52. Peştamalcı Caddesi’nde zamanında boşaltma işlemi yapılmamış bir çöp kutusu [Özgün]

Şekil 4.53’de de, Barış ve Özgürlük Parkı’nda yer alan dekoratif bir çöp kutusu görülmektedir.

Çöplerle ilgili esas sorun, hala ayrıştırma yönteminin uygulanmasıdır. Yabancı ülkelerde köylerde bile her evde çöpler –cam, plastik, organik ve diğer olmak üzere- ayrı kaplar içinde biriktirilerek kentin belli yerlerindeki büyük konteynırlara ayrı ayrı boşaltılmaktadır. Ülkemizde ise büyük kentlerimizde bile bu sistemin hala uygulamaya konulamamış olması üzücüdür. Esas kirlilik, ayrıştırılmamış çöp yığınlarının oluşturduğu yığınlardır.

Şekil 4.53. Barış ve Özgürlük Parkı’ndaki taştan yapılmış bir çöp kutusu [Özgün]