Osmanlılarda 17. Yüzyılda Kullanılan Kuma lar

17. yüzyıl Osmanlı giyiminde kullanılan bazı kuma ları inceleyece iz.

5.1.1.1. Aba

Kalın yünlü bir kuma olan dokunması ve kullanılması zamanımıza kadar devam etmi olup yıkanmı ve taranmı yün yapa ının keçele tirilmesiyle elde edilmektedir (Bkz. ekil 5.6.).

ekil 5.6. Aba kuma örne i.

Kaynak: http://www.sider.org.tr/public/page.aspx?id=22, (17.02.2012).

5.1.1.2. Altıparmak

Çizgileri ve çe itli en az üç renk bir arada kullanılıp yapılan yarı ipekli bir kuma tır. Renk sayısı en fazla altıya kadar yükselmi ti. Renkli iplikler ipekli ve hareli olan bu kuma larda, erkek gömlekleri ve pe li kadın elbiseleri dikilmi ti (Bkz.

ekil 5.7.).

ekil 5.7. Altıparmak kuma örne i. Kaynak: Öztürk, 2010:43.

150

5.1.1.3. Atlas

Dokuma teknolojisinde, Dokuma Örgüsü’nden aynı adı ta ıyan bundan dolayı dokuma örgüsü ile dokunan kuma lara verilen ad oldu u bilinmektedir. Saten sözcü ü ile e anlamlı olan “Atlas”, en eski ipekli dokuma tekniklerinden biri olmaktadır. Atlas, ince ipekten sık dokulu, düz renkte, sert ve parlak bir kuma halindedir. Atlas, kaftanlar en çok kırmızı, mor, mavi ve ye il renklidir. Atlas, tel adedine ve doku özelli ine göre de erlenen özel yapılan bir kuma tır.

Osmanlı padi ahlarına ait giyim e yası arasında atlastan kaftanlara çokça rastlanmaktadır. Atlasların düz dokulu yanı sıra uzunlamasına yollu olan ve "taraklı" denilen atlas kuma larda kullanılmı tı. Kaliteli atlas türüne de "D BA" denilmektedir (Bkz. ekil 5.8.).

ekil 5.8. Atlas kuma örne i. Kaynak: Öztürk, 2010:44.

5.1.1.4. Beledi

Beledi kuma ı zmir ve Bursa‘da beledi bilinip, Konya‘da “velidi”, di er bölgelerimizde “Karao lan dimisi” denmi olup dokuma maddesi tamamen pamuktur (Bkz. ekil 5.9.).

ekil 5.9. Beledi kuma örne i.

151

5.1.1.5. Bindallı

Bindallı, büyük dallarla süslü bir kuma tır (Bkz. ekil 5.10.).

ekil 5.10. Bindallı kuma örne i.

Kaynak: http://www.antikosmanli.com/bindalli_kaftan.html, (21.02.2012).

5.1.1.6. Çatma

Dokusuyla farklı, kadifenin bir cinsi olan ve Fransızların "Velours a Double Hauteur" dedikleri kuma a “Çatma” denilir (Bkz. ekil 5.11., s.152). Çatma kuma ın kadifeden farkı ise zemine oranla desenlerinin veya süslemesinin havının daha yüksek olu u esas olarak bilinmektedir. Eski kayıtlarda ala, evsad, ednâ türleri ile “Kadife-i çatma” olarak geçmi ti. Dokundu u bölgelere göre de; Üsküdar, Bursa, Bilecik ve Aydos çatmaları ismiyle anılmaktadır.

Çatma kuma ta zemin ipek olup, çiçekli desenlerle kabartma kadifedir. Ço u lale desenlidir. Bunların içerisinde “altın telli” çatma çok de erli bir kuma tır.

Çatma kuma lar, kaftan dikiminde, yastık, yorgan yüzünde, divan örtüsü, at ku amında, silah kınlarında, ok torbalarında (sadak) ve çok çe itli alanlarda kullanılmı tı. Dı ülkelere, dönemin Osmanlı kadifeleri de erli ihraç malzemesi ve

152

hediyelik e ya olarak gönderilmi tir.

ekil 5.11. Çatma kuma örne i.

Kaynak: http://www.dostboard.net/thread.php?postid=75566, (22.02.2012).

5.1.1.7. Canfes

Dört ayrı renkte dokunmu olup atkı ve çözgüsü ince bükülmü tür. Canfes, renkli ve ince bir ipekli kuma tır (Bkz. ekil 5.12., s.153). Bezaya ı örgü özelli inde, bir kat çözgü ve bir kat atkı ipli i sıralaması ile dokunmu tur. Ba lıca çe itleri yanardöner ve kumru gö sü eklindedir.

Saray dokumalarının en belirgin özelli i ise onların yapımlarında en kaliteli, pahalı ve gösteri li malzemelerin kullanılmı oldu u bilinir. Bunlar dönemin geçerli modasına göre, i inin ehli ustalar tarafından dokunmu tu.

Osmanlı devletinde zenginli in ve ihti amın bir göstergesi olarak övünçle kullanılmı tır. Gerekti inde de hediye olarak yollanır ve verilirdi. Padi ah giysileri ise haremin gereksinimleri, devlete eme i geçenlere ödül olarak verilen hilat kaftanları, merasim giysileri hep bu kuma lardan dikilmi ti.

153 ekil 5.12. Canfes kuma ı örne i.

Kaynak: http://www.bulmacabul.com/2011/04/osmanl-doneminde-avusturya-dan-gelen.html, (23.02.2012).

5.1.1.8. Hatai

Klaptan ve ipekle dokunmu sert bir kuma tır. Çözgü ipli i ham ipekten olup, kuma a istenilen sertlik bununla verilmi ti. Hatai kuma ı (Bkz. ekil 5.13.), atkısı ise büklümlü iki ipek telli ve bir klaptanlıdır.

ekil 5.13. Hatai kuma örne i.

154

5.1.1.9. Hind Kuma ı

Pi mi ipekle ve krem renkte dokunmu bir kuma tır. Bürümcü e benzeyen bir hale sahip dokumadır (Bkz. ekil 5.14.).

ekil 5.14. Hind kuma örne i.

Kaynak: http://www.resimyukle.com/yaldizli-hint-kumasi_1sbg, (24.02.2012).

5.1.1.10. Kadife

Atkı ve çözgü ipli i ile ipekli olan havlı bir kuma tır. Atkı ipli inde klaptan bulunan kadifelere "telli kadife" denilir. Kadife kuma ın dı yüzeyindeki havlı kısım ise esas çözgülerin arasında olan fazla çözgülerden yapılırdı. Bunlar kuma ın yüzüne atkının bulundu u kısımlarda yerle tirilen teller aracılı ı ile çekilip çıkarılırdı ve düzlenirdi (Bkz. ekil 5.15.).

ekil 5.15. Kadife kuma örne i.

Kaynak: http://www.trtex.com/de/dosemelik-kumaslar/1402/prestige-dosemelik-kumaslar/p433/kadife-dosemelik-kumaslar-53, (24.02.2012).

155

5.1.1.11. Kemha

Atkı ve çözgü ipli i ipek, üst sıra atkı ipli inde ayrıca altın, ala ımlı gümü veya do rudan do ruya gümü lü klaptanla dokunmu ipekli kuma a “Kemha” denilir. Kemha kuma ı, 6600 tel ile dokundu u bilinmektedir. Seraser kuma ile farkı tel yerine klaptanla dokunmu olması, desen ve renk özelli i ile daha gösteri li olması halindedir. ran (Yezd) ve Avrupa (Frenk) kemhalarının XV. yüzyıl sonlarına kadar çok ilgi gördü ü kayıtlarda geçmektedir. Sim ve sırma ile dokunmu kemhalar da bulunmaktadır. XV. yüzyıl sonu ile XVI. yüzyıl ba larında çe itli isimler altında sekiz tür kemhanın ülkemizde dokundu u belirlenmi ti.

Kemha dokuma merkezleri, Bursa, Edirne ve Amasya gibi kentlerdir. stanbul’da saraya ba lı dokuma atölyeleri kurulması ile kemha daha çok stanbul’da dokunan bir kuma olmu tur. Osmanlı Kemha’larının deseni, Osmanlı Saray Sanatı paralellindedir. Yabancı etki, motiflerde görülmez. Çatma kuma larında zaman zaman talyan etkisi görülmektedir. Klasik Dönem Osmanlı Sarayında bu dokumanın çok kullanıldı ını, saraydaki yerli kemha çe itlerinden ba ka, Venedik, Frenk ve Acem Kemhalarının da kullanılmaktaydı. Kemha kuma ının çok kullanılmasına sebep olarak bu ipekli kuma ın oldukça karma ık dokuma tekni i sonucu, kalın, a ır olması ve gösteri li oldu undan saray ya antısına çok uygun olmasıyla bilinmektedir (Bkz. ekil 5.16.).

ekil 5.16. Kemha kuma örne i.

156

5.1.1.12. Kutni (Kutnu)

Çözgü ipli i ince ipek olup atkı ipli i ise iki pamuk ipli i ve bir ipek ipli inden dokunan enine ve boyuna çizgili (yollu) kaba kalın dokulu bir kuma tır (Bkz. ekil 5.17.).

ekil 5.17. Boyuna kutni kuma detayı. Kaynak: Öztürk, 2010:56.

5.1.1.13. Seraser

“Seraser” kelimesi, farsça sözcük olup tümü veya boydan boya anlamındadır. Seraser, çözgü ipli i ipek atkı ipli i altın ala ımlı gümü tel veya gerçek gümü tel

157

kullanılarak dokunan kuma tır (Bkz. ekil 5.18.). Osmanlı saray geleneklerine göre devlete hizmeti geçenlere verilen en de erli hilatlar arasında seraser de sayılırdı.

stanbul'da saraya ba lı tezgâhlarda en iyi türünün sahip oldu u Seraserci ba ının nezaretinde dokundu u ve " stanbul Seraseri" denildi i bilinmektedir.

Düz dokuluların yanı sıra çiçekli seraser kuma larda kullanılmı tı. ki doku arasında kullanılan malzemeye göre farklılıklar da bulunmaktaydı. Özellikle sahtesi dokunmasın diye tezgâhlar daima kontrol altında tutulmu tu. Bu kuma larda fazla altın ve gümü kullanılmasından dolayı, dokumasında kaliteyi dü ürmemek ve israfı önlemek için sıkı kontrol ediliyordu. Fakat yine de son zamanlarda bozulmu olup IV. Murat zamanında altın ve gümü telli kuma ların dokunması yasaklanmı tı.

ekil 5.18. Seraser kuma örne i.

158

5.1.1.14. Tafta

Tafta, dayanıklı ve sert bir kuma tır (Bkz. ekil 5.19.). Dokunduktan sonra kuma ın yüzüne özel bir zamk sürülerek pürüzleri düzeltilirdi. Giyim ku amda oldu u kadar ordu ve donanma için de özellikle kırmızı, ye il ve beyaz taftalar üretilmi ti.

ekil 5.19. Tafta kuma örne i.

Kaynak: http://osmanlikadinsultanlari.blogspot.com/2011/04/sarayl-kadn-giysileri.html, (26.02.2012).

5.1.2. Osmanlılarda 17. Yüzyıl Dokumalarında Kullanılan Malzemeler