oturması yani padi ah olması anlamında kullanılmı tır. Biat anlamı ise, devlet erkânı, ulema ve ordunun, tahta geçen padi aha ba lılıklarını bildirmeleri ve böylelikle biat her zaman cülus törenlerinin önemli bir parçası haline gelmi tir. Cülus ve biat töreninden sonra tahtta yeni oturan padi ah, Eyüp Sultan ile atalarının türbesini ziyaret ederdi. Kılıç ku anma ilk dönemlerde görülmemektedir ve bu nedenle bu ziyarete de türbeler ziyareti denmi tir.
ekil 4.55. Cülus töreni.
Kaynak: http://www.yeniansiklopedi.com/wp-content/uploads/2011/11/minyatur-culus_armagan.jpg, (15.02.2012).
127
XVI. yüzyılın sonuna kadar ehzadeler sancakta oldu u için, padi ah öldü ünde ve yeni ehzadenin tahta davet edilmesi gerekti inde bir hüküm yazılır ve özel bir haberci aracılı ı ile ehzadenin kendisine ula tırılmaktaydı. Halkın ve ordunun ayaklanmaması için padi ahın ölümü herkesten gizli tutulmaktaydı. Türkler arasında eski bir gelenekte, ölen padi ahın arkasından herkes yasa bürünüyordu bununla beraber siyah, mor veya kahverengi gibi koyu renkli elbiseler giyinilip ba larına da emle denilen siyah örtüler takarlardı.
Hükümdarın öldü ü haberini alan sonra hemen ba kente gelen ehzadenin, o dönemde ilk gün veya bazen de ikinci gün, tahta oturması ve biatleri kabul etmesi için bir tören yapılmakta üphesiz bu törene de cülus töreni denilirdi (Bkz. ekil 4.55., s.126). Cülus törenleri ise sabahın erken saatlerinde yapılmakta ve geleneklere göre önce yeni padi ah tahta çıkar, sonra ölen padi ahın cenaze namazı kılınırdı. Cülus töreni sırasında devlet erkânı ve saray halkı Babüssaade kapısı önünde toplanırdı. Yeni hükümdara biat ederek ona ba lılıklarını sunduktan sonra askere cülus bah i i da ıtılır ve terakkileri yapılırdı. Devlet erkânına da de erli arma anlar, telli ve parlak kuma lardan dikilmi olan hilatler verilir, bununla birlikte yastan çıkılırdı. Yeni padi ah daha sonra büyük camilerden birinde, genellikle Ayasofya’da ilk Cuma selamlı ına çıkardı. Bundan sonraki törende ise ba ta Eyüp Sultan olmak üzere bütün atalarının türbelerini ziyaret etmekti.
Hükümdar öldü ündeyse kendisinden ba ka karde i olan ehzade her eyden önce cülus törenini gerçekle tirir sonra di er i lemleri yaparlardı. E er padi ah olacak ehzadenin hayatta ya ayan karde i yoksa tahta geçme konusunda bir engel olmayan ehzadenin bazen önce babasının cenazesini kaldırdıktan sonra da tahta cülus etti i de olurdu.
XVI. yüzyıldaki cülus törenlerinin sonuncusu olan, III. Murat’ın ölümüyle Manisa sanca ından gelerek tahta çıkan III. Mehmet için 27 Ocak 1595 tarihinde yapılmı tır.
XVII. yüzyılın ba ında tahta geçi lerde artık ekber yani ya ça büyük olan ehzadenin seçilmesi yöntemi uygulandı ı için, daha karde ler arasında taht kavgaları da olmuyordu. Aslında ehzadeler sanca a gitmeyip, sarayda hep
128
gözaltında oldu undan dolayı ortada saltanatta hak iddia edecek güç de kalmamı tı. Kafesteki ehzadelerin çocuk sahibi olması da yasaklandı ından beri, padi ah öldü ünde tahta aday olarak da geriye çocuk ya ta ehzadeler kalıyordu. Bu çocuk ya ta ehzadelerinde ço u sünnet bile olmadan cülus edilmekteydi. Kapatıldıkları uzun kafes hayatında ehzadeler ruh sa lıkları bozuk, korkak ve öz güvenlerini kaybetmi olarak da tahta çıkıyorlardı. Bu sırada yeniçerilerin de gücü artmı ve isteklerini tahta geçiren bir güce sahip olmu lardı.
XVII. yüzyılın cülusları benzer gelenek içinde sürmü ve artık türbe ziyaretlerinde kılıç ku anma bu dönemde ba lamı tır. ehzadeler sanca a çıkmadı ı ve sarayda kafeste oldu u için, cülus töreni padi ahın ölümüyle aynı günde veya ertesi günde yapılmı tır. Törenden sonra yeni padi ahın Eski Saray’da bulunan annesi de Valide Alayı denilen büyük bir törenle Yeni Saray’a getirilirdi. Padi ahlar çok gururlandıkları bu olaydan ötürü annelerini Yeni Saray’ın avlusunda kar ılarlardı.
XVII. yüzyılın ilk padi ahı, 14 ya ında olan ve sanca a gitmeden tahta çıkan I. Ahmet’ti. Geleneksel cülus töreniyle birlikte 22 Aralık 1603 tarihinde Babüssaade önünde kurulan tahta oturan padi aha eyhülislam, vezirleri, ulema ve ocak a aları biat etmi ti. Kılıç ku anma töreni ise 4 Ocak 1604 tarihinde yapılan genç padi ah, Eyüp’te Hz. Muhammed’in kılıcını ku anmı tı114.
I. Ahmet’in yerine geçen I. Mustafa’nın ruh sa lı ı bozuk olmasıyla üç ay içinde ilk saltanatına son verilerek tahttan indirilmi ti (22 Kasım 1617- 26 ubat 1618). Tahttan indirme sırasında, önce ulufe divanının yapılması kararla tırılmı tı. Devlet erkânı toplantıdayken askerler de avluda oldu u bilinir. Mustafa odasına kilitlenmi , aynı anda Genç Osman olarak ünlenen I. Ahmet’in o lu olan II. Osman tahta geçirilmi tir. Henüz 14 ya ında olan deneyimsiz sultan, yenilikçi fikirleri ve yeniçeri oca ını yola getirmek gibi dü ünceleri nedeniyle askerin dü manlı ını kazanmı tır. Tam üç yıl sonra II. Osman’ın Yedikule zindanlarında bo durulmasıyla, I. Mustafa ikinci kez tahta oturmu tur. Fakat I. Mustafa’da bir yıldan biraz fazla bir süre dayanabilmi , yerine hemen çocuk padi ahlardan 12 ya ında olan IV. Murat
129
geçirilmi tir. IV. Murat, cülus töreninin ardından Eyüp Sultan türbesinde yapılan kılıç alayı töreninde çifte kılıç ku anmı tır.
IV. Murat’ın genç ya ta ölümüyle yerine yine ruhen hasta olan Sultan brahim geçmi tir. Cülus törenlerinin bütün gerekleri yerine getirilerek devlet erkânı biat etti. Lakin a ırı heyecanı, acelecili i ve devlet i lerindeki yetersizli i nedeniyle tahttan indirilince, yerine ehzadelerin ekberi yani ya ça büyük olan yedi ya ındaki o lu IV. Mehmet geçirilmi tir. IV. Mehmet’in cülusunu planlayan eyhülislam Abdürrahim Efendi ve ulema toplulu u, ocak a aları ve kapıkulları At Meydanı’nda toplandılar sonra brahim’in annesi Kösem Sultan’a, ehzade Mehmet’i gönderilmesini ayrıca camide cülus yapılaca ını bildirdiler. Yanlız Kösem Sultan camide cülus olmayaca ını ve saraya gelmeleri gerekti ini söylemi ti. Topluluk saraya geldikten sonra brahim im irli e yani kafes hayatına kapatılmı tı ve o lu IV. Mehmet için cülus hazırlıkları ba lanmı tı. Hazırlıkların en ilginç ve önemli tarafı ise, bu küçük çocu u gösteri li hale getirmek için sarf edilen gayret olmu tur. Küçük ehzadenin öncelikle kalabalıktan korkmaması için, cülus törenindeki davetli sayısı sınırlı sayıda tutulmu tu. Haremde giydirilen çocu u, Darüssaade a ası Babüssaade önünde hazırlanan tahta kuca ında getirmi tir. Çocuk padi ah olan IV. Mehmet önce eyhülislam ve sadrazam biat etmi , daha sonra IV. Mehmet büyükannesi Kösem Sultan ile Bostancıba ı’na teslim etmi lerdir115.
IV. Mehmet ava merakı yüzünden devlet i lerini aksattı ı için tahtından indirilen yerine II. Süleyman geçirilmi tir. IV. Mehmet’ten sonra cülusu Edirne’de yapılan padi ahlar arasında II. Ahmet (23 Haziran 1691), II. Mustafa (6 ubat 1695) ve III. Ahmet’tir (22 A ustos 1703). Sadece III. Ahmet’in kılıç ku anma töreni
stanbul’da, Eyüp Sultan’da olmu tur.