Ortak Tarım Politikası’nın doğumunun tarihlendiği yıllarda Topluluğun içinde bulunduğu tarımsal koşullar özetlenirken, tarımdaki işletme sayısının çokluğundan ileri
gelen parçalılığın tarımda teknoloji kullanımına izin vermediği, bu yapının verim düşüklüğünü sonuçladığı, üretimde arzu edilen artışların kaydedilemediği ve Topluluğun birçok üründe kendine yeterli olamadığı, bu tabloya eklenen yüksek tarımsal nüfusun, üretici gelirlerinin diğer sosyal sınıflara göre çok daha düşük olmasına neden olduğunun altı çizilir. Gerçekten de oluşturulan Ortak Tarım Politikası’nın ilke ve amaçları da, bu sorunların çözümüne yönelik olarak seçilmiştir.
Dönemin başında, Ortak piyasa düzenleri (common market order) oluşturulmaya başlamıştır. Günümüzde sayıları 21’i bulan Ortak Piyasa düzenleri 66 kapsamına aldığı ürünlerin AB için önemine göre, özel politikala oluşturur. Başka bir deyişle, OTP’nin genel şemsiyesi altında, Topluluğun üretim fazlası olan veya üretim açığı olan ürünlerin gerektirdiği farklı politika yaklaşımları, ortak piyasa düzenleri ile yaşam bulurlar.
Müdahale alımları, dışalım ve dışsatım uygulamaları, dahilde işleme rejimi, vergileme, topluluk stoklarının ihale yoluyla satışı .. gibi birçok alt sektörel politika, ortak piyasa düzenleri aracılığıyla gerçekleştirilir.
Yalnızca hububat ortak piyasa düzenine giren ürün listesinin şaşırtıcı kabarıklığı 67 , 21 ortak piyasa düzeninin kapsamına aldığı ürün yelpazesinin genişliği hakkında fikir vericidir.
Ortak Piyasa düzenlerinin oluşturulmasının ardından, dönemin ikinci önemli politika uygulama aracı olarak, 1966 ve 1967 yıllarında, ortak tarım fiyatları oluşturulmuş ve ilan edilmiştir. Desteklenen ürünün AB için önemine uygun olarak esnek bir yapı sergileyen ve
66 Hububat, Çeltik/pirinç, Şeker, Zeytinyağı, Sığır eti, Domuz eti, Koyun ve keçi eti, Kümes hayvanları eti, Yumurta, Şarap, Süt ve süt ürünleri, Yaprak tütün, Su ürünleri, Taze meyve-sebze, İşlenmiş tahıl ürünleri ürünleri, İşlenmiş meyve-sebze ürünleri, Keten ve Kenevir, Şerbetçi otu, Kurutulmuş hayvan yemleri, Tohumluklar, Yağlı tohumlar, İpek böceği ve Muz
67 Gökhan, Günaydın, “AB-Türkiye Hububat Sektörü Politikaları”, AB Genişleme Sürecinde Türkiye, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ocak 2003, Ankara, s.235 : AB hububat sektörünü düzenleyen 1766/92 no’lu tüzük (Official Journal of the European Communities, 1.7.92, No L 181/21 – 39 : Hububat Pazarının Ortak Organizasyonuna İlişkin 30 Haziran 1992 tarihli Konsey Tüzüğü (EEC) No 1766/92 of 30 June 1992)’e göre AB Hububat Ortak Piyasa Düzeni’ne giren temel ürünler; ekmeklik ve makarnalık buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, sorgum, darı, triticale, kanarya tohumu, diğer hububat ve hububat ürünlerinin unlarıdır. Bunların yanında, 1766/92 sayılı Tüzük’te ek A listede verilen nişastalar, şekerler (laktoz, maltoz, glikoz ve fraktoz dahil), şuruplar.. gibi ürünler de AB hububat ortak piyasa düzenine girmektedirler. Bunların dışında, anılan Tüzük’te Ek B listede oldukça ayrıntılı olarak yer alan ve içeriğinde ya da hazırlanmasında / korunmasında hububat ürünleri, şeker, nişasta .. gibi hububat ortak piyasa düzenine giren ürünlerin çeşitli oranlarda bulunduğu yoğurt, dondurulmuş sebzeler, bitkisel – hayvansal yağlar, gliserin, glukoz, kahve içeren çikolatalar, patates, çeşitli soslar, malttan yapılmış çeşitli içkiler, sigara kağıdı, tuvalet kağıdı.. gibi birçok
iç pazarı korurken dış piyasalarda da rekabet üstünlüğü elde etmeye yönelik araçlar sunan fiyat sistemi içerisinde, fiyatlar ve temel işlevleri aşağıda sunulmaktadır; 68
Birlik içinde erişilmek istenen fiyatlar; Hedef (ya da gösterge) fiyatlar (target or indicative prices), optimum düzeyde bir rehber fiyat niteliğinde olup, 1 Temmuz 1995’ten itibaren iptal edilmiştir. 69 Yönelim fiyatı (guide price) sığır, dana eti ve şarap fiyatlarını;
amaç fiyat (norm price) tütün fiyatlarını; temel fiyat (basic price) ise domuz eti, meyve ve sebze fiyatlarını düzenlemektedir.
Birlik içinde destekleme yapılırken uygulanan fiyatlar; Müdahale (ya da destek) fiyatları (intervention or support prices), en az (minimum) düzeyde bir iç fiyat olup, üreticinin eline geçecek fiyat düzeyini garanti eder. Müdahale fiyatları, üretimin sürdürülebilir olmasını ve üreticinin refahının korunmasını sağlamaktadır. İç piyasa fiyatlarının ilan edilen müdahale fiyatının altına düşmesi halinde, müdahale kurumları tarafından satın almalar gerçekleştirilerek fiyat düzeyi korunmaktadır. 70
Müdahale fiyatı hububat, şeker, yağsız süt tozu, bazı peynir çeşitleri, zeytinyağı, kolza, ayçiçeği tohumu, tütün, sığır eti, dana eti, domuz eti fiyatlarını düzenler. Geri çekme fiyatı (withdrawal price) meyve-sebze ve balık türleri fiyatlarını; satın alma fiyatı (buying – in price) meyve-sebze fiyatlarını; minimum fiyat (minimuml price) ise şeker pancarı, nişastalık patates, bezelye ve fasulye fiyatlarını düzenler.
Üçüncü ülke rekabetine karşı iç piyasayı koruyucu fiyatlar; Eşik fiyat (threshold prices), ortak sınırlarda uygulanan bir en az (minimum) dışalım fiyatı olup, iç pazarı korumaya yönelik bir önlemdir. Topluluk iç pazarına, AB fiyatlarından daha düşük bedelle hububat, şeker, yağsız süt tozu, tereyağı, bazı peynir çeşitleri ve zeytinyağı dışalımının girmesine engel olan bir mekanizmadır. 1 Temmuz 1995’ten beri ve “müdahale fiyatının % 155’i” şekline dönüştürülmüştür. Set fiyatı (sluıice-gate prices) domuz ve tavuk eti, yumurta fiyatlarını; referans fiyat (reference prices) meyve-sebzeler, balık, sığır ve dana
68 Tarım fiyatları konusunda yapılmış bir sınıflandırma çalışması için bkz: Gülcan, Eraktan “Ortak Tarım Politikası”, AÜ Hukuk Fakültesi Sertifika Hukuku Programı, Ankara, 2003, s. 8 - 10
69 1528 / 95 no’lu Tüzük’le iptal edilen hedef fiyatlar, hububat, şeker, süt, zeytinyeğı, kolza ve ayçiçek tohumu fiyatlarını düzenlemek için kullanılmaktaydı.
70 1766/92 sayılı Tüzük ile açıklanan müdahale fiyatları, 1664 /95 sayılı Tüzükle 1995/96 pazarlama yılı ve sonrası için 119.99 ecu /ton’a, 1253 /99 sayılı Tüzük ile de 2000/01 pazarlama yılında 110.25 euro /ton ve 2001/2002 pazarlama yılında 101.31 euro /ton’a indirgenmiştir.
eti, şarap fiyatlarını; yönelim fiyatı (guide prices) sığır ve dana eti fiyatlarını; asgari ithal fiyatı (minimum import prices) ise kuru üzüm fiyatlarını düzenler.
İzleyen yıllarda yapılan OTP reformlarıyla, yukarıda belirtilen tarımsal fiyatlar önemli ölçüde değiştirilmiştir. Buna göre; birlik içinde erişilmek istenen fiyatlar hedef fiyat, 71 üretici hedef fiyatı, 72 temel fiyat 73 ve yönelim fiyatı 74; birlik içinde destekleme yapılırken uygulanan fiyatlar temel müdahale fiyatı, 75 müdahale fiyatı, 76 satın alma fiyatı, 77 asgari fiyat 78 ve asgari üretici fiyatı 79; üçüncü ülke rekabetine karşı iç piyasayı koruyucu fiyatlar ise eşik fiyat 80 ve ithalat fiyatı 81 olarak sınıflandırılabilir.
Tarım fiyatları yanında, yardımlar da,82 pazar desteklemelerinin önemli araçları niteliğindedirler. Başlıcaları üretim yardımları 83 (arz açığı olan ürünler için üretimi teşvik etmek amacıyla hektar başına yapılan ödemelerdir); fark giderici ödemeler 84 (piyasada oluşan fiyatlara müdahale edilmemekte, bu fiyatlar ile üretimin sürdürülebilirliğinin sağlanması için gerekli fiyat düzeyi arasındaki fark üreticiye ödenmektedir); tüketici yardımları 85 (piyasa fiyatının altında bir fiyatla tarımsal ürünlerin tüketiciye ulaştırılması için ya doğrudan tüketiciye ya da bu işlevi yerine getirecek üreticiye yapılan yardımlardır);
zorunlu alan koruma ödemeleri 86 (Toplulukta ürün arzını kontrol etmek için ekili alan miktarını azaltmak amacıyla, ekili alanlarının bir kısmını boş bırakan üreticiye ödenen yardımlardır); niteliğini değiştirme primi 87 (tarımsal arzın talepten yüksek olduğu
71 Beyaz şeker, kuru yonca ve süt
72 zeytinyağı
73 Şeker pancarı, karnıbahar, domates, portakal, mandalina, limon, sofralık üzüm, elma, armut, şeftali, domuz eti, koyun ve keçi eti
74 Şarap
75 Hububat
76 Pirinç, beyaz şeker, zeytinyağı, tereyağı, yağsız süttozu, sığır eti
77 Karnıbahar, domates, portakal, mandalina, limon, sofralık üzüm, elma, armut, şeftali
78 Şeker pancarı A ve B kotası, çiğit, ananas konservesi, domates salçası, kuru incir, armut konservesi
79 Şeftali ve erik konservesi
80 Ham şeker
81 Domates, portakal, mandalina, limon, sofralık üzüm, elma, armut, şeftali, kiraz, erik, salatalık.
82 Destekler ve yardımlar konusunda geniş bilgi için, bkz: Fatma, Can, Avrupa Topluluğu’nda Tarımsal Ürünlere Yönelik Destekler ve Çiftçilere Yapılan Yardımlar, T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Mayıs 2005, Ankara
83 Production aid
84 Deficiency payment
85 Consumer subsidies
86 Set aside payment
87
ürünlerin, kullanım amacının dışında dahi olsa tüketilerek stokların eritilmesine yönelik olarak ödenen primlerdir); dışsatım geri ödemeleri 88 (yerel fiyatların dünya fiyatlarının üzerinde olduğu durumlarda, dışsatımı olanaklı kılmak için yapılan ödemelerdir) olarak sayılabilir.
İzleyen yıllardaki OTP reformları Topluluk yardımlarını önemli oranda değiştirecek, çeşitli sınırlamalar 89 da OTP’nin uygulama araçları olarak devreye sokulacaktır.
Ortak piyasa düzenleri, tarım fiyatları ve yardımlar yanında dönemin diğer önemli uygulama aracı, finansman alanına ilişkindir. Böylesine geniş bir alanda, böylesine ayrıntılı kuralları uygulamaya odaklı bir politika setinin, ne denli büyük bir finansal kaynağa gereksinim duyacağı açıktır. Bu bağlamda, 1962 yılında Avrupa Tarımsal Garanti ve Yönverme Fonu (ATGYF) oluşturularak, OTP’nin finansmanına Topluluk katkısı sağlanmıştır.90
Ortak piyasa düzenleri, ortak fiyatlar ve ATGYF gibi araçlar hazırlanıp yürürlüğe sokulmuş olmakla birlikte, küçük üretici ağırlıklı bir tarım yapısının, AET için arzu edilen kapitalist gelişimi sağlayamayacağı açıktı. Bu bağlamda, küçük işletmelerde toprağa bağlı Avrupa’lı üreticilere dayalı tarım sistemi, OTP oluşturulduktan on yıl sonra, “yapısal sorun” olarak ilan edildi.