Yrd. Doç. Dr. Deniz Güney, Dr. Meltem Vatan
Y›ld›z Teknik Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi, Befliktafl, 34349 ‹stanbul, Türkiye Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011)
Türkiye’de üniversite girifl sistemi, Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÖSYM) taraf›ndan yap›lan mer-kezi s›nava dayan›r. Mermer-kezi s›navdaki baflar› ile lise ders notlar›n›n etkisi (ortaö¤retim baflar› puan›) birlikte he-saplanarak bir baflar› puan› elde edilmekte ve üniversite tercihleri bu puan s›ralamas›na göre yap›lmaktad›r. Baz› bölümler için ayr›ca, her bir üniversitenin kendisinin yapt›¤›, yetenek s›navlar› da uygulanmaktad›r.
Dünyada Üniversite Girifl Sistemleri
ABD’de merkezi bir yüksekö¤retim seçme ve yerlefltirme sistemi yoktur. Her üniversite kendi kabul flartlar›n› belirlemekte ve uygulamakta özgürdür. Genellikle üniversite baflvurusu için ö¤rencilerden; bir tür yetenek testi olan SAT ya da bir tür baflar› testi olan ACT sonuç belgesi, lise notlar›, okul ve s›n›f s›ralamas› (derecesi), müfre-dat d›fl› etkinlikleri, niyet mektubu ve ö¤retmenlerden al›nm›fl tavsiye mektuplar›n› içeren bir dosya istenir. Ö¤-renciler, belli bir fakülteye kabul edilir fakat bölüm seçme ve de¤ifltirme olanaklar› da vard›r.
‹ngiltere’de üniversite programlar›na kabul için, en belirleyici faktör olan, ‹leri-düzey (A-level) veya eflde¤eri lise bitirme s›navlar›nda (en az) iki dersten baflar›l› olma koflulu vard›r. Ayr›ca, ifl tecrübesi, niyet mektubu ve re-ferans mektubu gibi hususlar da etkili olur. Üniversiteler bunlar›n d›fl›nda baflka s›navlar veya belgeler isteyebilir. Örne¤in, t›p veya difl hekimli¤i fakültelerine baflvuru için, klinik yetenek testi (UKCAT) istenir. Girifl koflullar›n› genellikle belirlemekte özgür olan üniversitelere baflvurular UCAS (University and Colleges Admissions Service) adl› bir kurulufl arac›l›¤›yla yap›lmakta olup seçme (kabul) karar›, üniversitelere aittir.
Fransa’da 1808 y›l›ndan beri uygulanan, ulusal ölçekte ve klasik formatta (aç›k uçlu) sorular içeren, lise bitir-me s›nav› ya da olgunluk s›nav›n› (baccalauréat) geçbitir-mek, üniversiteye girifl için gerekli tek kofluldur. S›nava üç alanda girilir: 1- Fen Bilimleri, 2- Sosyal ve Ekonomik Bilimler, 3- Edebiyat (Sözel). Seçkin olarak görülen üni-versitelere (Grandes Écoles, Instituts D’études Politiques, Instituts Universitaires de Technologie, vs.) gitmek is-teyen ö¤renciler, olgunluk s›nav› d›fl›nda, üniversitelerin düzenledi¤i baflka s›navlara da girmek zorundad›r (Mi-nistère des Affaires Étrangères, 2007).
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
Tablo 1: Dünyada üniversite girifl sistemlerinin karfl›laflt›r›lmas› (Günay, 2009).
Lise bitirme Üniversite Üniversite Lise Standart Referanslar, s›navlar› girifl s›nav› - girifl s›nav› – notlar› yetenek mülakat vb. (olgunluk merkezi kurum taraf›ndan s›nav›
sertifikas›) yap›lan
ABD √ √ √
‹ngiltere √ √
Fransa √
Fransa (seçkin okullar) √ √
Avustralya √ √ Almanya √ Avusturya √ Hollanda √ Finlandiya √ ‹spanya √ √ ‹srail √ √ ‹sveç √ √ Japonya √ √ Norveç √ Kanada √
Çin Halk Cumhuriyeti √
Rusya √
Rusya (baz› üniversiteler) √
Avustralya’da e¤itim eyaletlerin sorumlulu¤undad›r. Her ö¤renciye, eyaletler taraf›ndan düzenlenen lise bitir-me s›navlar› ile okul notlar›n›n bir kombinasyonuna karfl›l›k gelen bir ENTER (Equivalent National Tertiary En-trance Rank) skoru verilir. Tercihlerini merkezi birimlere ileten ö¤renciler ENTER skorlar›na göre ülke çap›nda s›ralan›r (Victorian Tertiary Admissions Centre, 2004) ve bilgisayar taraf›ndan otomatik olarak yerlefltirilir. EN-TER skorlar› olmayan veya düflük olan ö¤renciler, mülakat veya yetenek testi gibi alternatif yöntemlerle de¤er-lendirilebilmektedir.
Almanya ve Avusturya’da lise bitirme s›navlar›n› baflar›yla geçebilen lise mezunlar›na Abitur sertifikas› verilir. Ö¤renciler bu olgunluk belgesiyle, üniversiteye gidebilirler. Baz› bölümlere (örne¤in t›p) ra¤bet çok fazlad›r ve bu bölümlere yerleflebilmek Abitur’da belli bir minimum puan› ya da ortalamay› almak gerekir.
‹sveç’te üniversiteye giriflte kullan›lan en önemli ölçütler, ö¤rencinin lisedeki notlar› ve standart bir yetenek s›-nav›nda ald›¤› puand›r. Yetenek s›nav› y›lda iki kez yap›l›r. Üniversiteler, kontenjanlar›n›n az bir k›sm›n›, baflvu-rulan alanla ilgili bilgi ve tecrübesi olan kiflilere ay›rabilir (Swedish National Agency for Higher Education, 2008). Japonya’da üniversiteye giriflte, ö¤renciler aras›nda ciddi bir rekabet vard›r. Ö¤rencilerin tamam› merkezi bir seçme s›nav›na girmek zorundad›r. Ard›ndan üniversitelerin yapt›¤› ikinci bir s›nava girerler. Yerlefltirme, genel-likle bu s›navlar›n ortalamas›na göre yap›l›r.
Kanada’da özel bir üniversite girifl s›nav› yoktur. En önemli ölçüt lisede al›nan dersler ve bu derslerin notlar›-d›r.
Çin Halk Cumhuriyeti’nde üniversite girifl s›nav›na girmek zorunludur. Genellikle lise son s›n›ftaki ö¤renciler s›nava girer fakat daha erken yafllardaki ö¤rencilerin de s›nava girme haklar› vard›r. Ö¤rencinin s›navda ald›¤› pu-an, matematik, Çince, Fen, Sözel, Yabanc› Dil gibi test alanlar›na göre a¤›rl›kl› olarak hesaplan›r.
Rusya’da üniversiteye giriflte f›rsat eflitli¤i sa¤lamak, rüflveti önlemek ve ö¤renciler için baflvuru masraflar›n› azaltmak için 1999’da, pek çok bölgede kabul gören, merkezi s›nav sistemi uygulanmaya bafllam›flt›r. E¤itim Ba-kanl›¤›, merkezi s›nav› veya kendi s›navlar›n› kullanmakta üniversiteleri özgür b›rakm›flt›r (Clark, 2005).
fiekil 1 OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) verilerine göre Do¤a Bilimleri, Mühendislik Bilimleri ve Sosyal Bilimler aras›ndaki tercih edilme istatistiklerini göstermektedir (OECD Educati-on database, 2007). Burada görüldü¤ü gibi geliflmekte olan ülkelerde mühendislik bilimlerinin a¤›rl›¤› yüksektir. Buna paralel olarak do¤a bilimleri de ayn› ölçekte a¤›rl›k kazanm›flt›r.
D. Güney, M. Vatan 50 40 30 20 10 0 Kore Finlandiya Almanya
Fransa ‹sviçre ‹sveç
Japonya* Birleflik Krall›k OECD Kanada ‹talya Avustralya Danimarka Norveç ABD Hollanda %
Do¤a Bilimleri Mühendislik Bilimleri Sosyal Bilimler
fiekil 1: Seçilen OECD ülkelerinde bilim ve mühendislik alanlar›nda tercih edilme yüzdeleri
Türkiye’de Mevcut Üniversite Girifl S›nav Sistemi
2011 - 2012 E¤itim - Ö¤retim y›l›nda üniversitelere yeni al›nacak ö¤rencilerin seçimi ve tercihlerine göre yer-lefltirilmesi ÖSYM - Ö¤renci Seçeme ve Yerlefltirme Merkezi taraf›ndan yap›lacakt›r. Genel ad›, Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme Sistemi - ÖSYS olan ve Yüksekö¤retime Geçifl S›nav› - YGS ile Lisans Yerlefltirme S›nav› - LYS ola-rak iki aflamada uygulanacakt›r. Bunun yan› s›ra 4702 Say›l› Kanun uyar›nca, mesleki ve teknik ortaö¤retim kurum-lar›ndan mezun olan/olacak ö¤renciler, bitirdikleri program›n devam› niteli¤indeki meslek yüksek okullar› ile aç›-kö¤retim ön lisans programlar›na s›navs›z girme hakk›na sahip olup yerlefltirme ÖSYS kapsam›nda yap›lacakt›r.
Türkiye'de mevcut s›nav sistemi; Türkçe, Sosyal Bilimler, Temel Matematik ve Fen Bilimleri alanlar›na göre ayr›lm›fl test gruplar›ndan, çoktan seçmeli olarak uygulanan testlerden oluflmaktad›r. Testlere verilen cevaplar her test için ayr› ayr› de¤erlendirilerek her bir alan için standart puan hesaplanacakt›r. Hesaplanan standart puanlar belirlenen a¤›rl›klara göre aday a¤›rl›kl› YGS puan› hesaplanacakt›r. YGS puanlar›n›n en az birinden 180 ve üstü puan alan ö¤renciler LYS'lere girme hakk› kazanacakt›r.
LYS s›nav alanlar› Matematik s›nav› (LYS 1), Fen Bilimleri S›nav› (LYS 2), Edebiyat - Co¤rafya s›nav› (LYS 3), Sosyal Bilimler s›nav› (LYS 4) ve Yabanc› Dil S›nav› (LYS 5) olarak her biri farkl› günde olmak üzere ayr› ay-r› yap›lacakt›r.
Ö¤rencilerin yüksekö¤retim kurumlar›na yerlefltirilmelerini sa¤layacak puan hesab›nda YGS ve LYS testlerin-deki puanlar›na ek olarak ortaö¤retim baflar› puan› katk›s› da olacakt›r.