Prof. Dr. Ahmed Valiyev
Odlar Yurdu Üniversitesi Rektörü, Bakü, Azerbaycan
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011) 27-29 May›s 2011, ‹stanbul; 3. Cilt / Bölüm XIII / Sayfa 1743-1745
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev'in yürüttü¤ü istikrarl› ekonomi stratejisi sayesinde elde edilmifltir. Tabii ki, bu stra-teji çerçevesinde ekonomik büyüme sürecinin gidiflat›na etki edecek önemli faktörler aras›nda kalite-kontrolün yükseltilmesi, fleffaf ve eflit rekabet ortam›n›n sa¤lanmas› yer almaktad›r. Bu baflar›n›n süreklili¤i için anahtar rolü ülkenin yüksekö¤retim kurumlar› üstlenmelidir (Günay, 2007; Azerbaycan E¤itim Kanunu, 2009).
Bu anlamda, Azerbaycan yüksekö¤retiminde özel üniversitelerin yeri ve rolünün mercek alt›na al›nmas› ve in-celenmesi önem arz etmektedir. Bu amaçla pilot üniversite olarak Odlar Yurdu Üniversitesi (OYU) seçilerek özel üniversitelerin faaliyet alan›, e¤itim ve ö¤renim durumu incelenmifltir.
Tart›flma
Üniversite, mevcut ve beklenmeyen sorunlar› çözmeye elveriflli, esnek yap›ya sahip, küresel e¤ilimleri gözete-rek; yerel, ulusal ve uluslararas› hedefleri birlefltiren, derinlikli, kapsaml› ve bilgelikle ortaya konulmufl bir vizyo-na sahip olmal›d›r.
Yak›n geçmiflte SSCB’nin çöküflüne kadar Azerbaycan'da özel ö¤retim kurumlar› faaliyet gösteremezdi. Ba-¤›ms›zl›¤›na kavufltuktan sonra piyasa ekonomisine geçifl ile Azerbaycan'da özel üniversiteler kurulmaya bafllan-m›flt›r. De¤iflik nedenlerden dolay› özel üniversitelerin baz›lar› kapand› ve günümüzde Azerbaycan'da 16 (on alt›) özel üniversite faaliyetini sürdürmektedir. ‹statistik verilere göre 2009–2010 tarihlerinde, ülkede faaliyet gösteren 53 üniversiteden 37’sini devlet üniversitesi oluflturmaktad›r. Üniversitelerin büyük bir bölümü baflkent Bakü'de bulunmakta ve Bakü d›fl›nda 8 küçük üniversite faaliyet göstermektedir. Ülkede ö¤rencilerin toplam say›s› 139,194 olup bunlardan 117,934 ö¤renci devlet üniversitelerinde ve 21,260 ö¤renci özel üniversitelerde e¤itim görmekte-dir. Tüm nüfusun geneli dikkate al›nd›¤›nda hemen-hemen 10,000 nüfusun yaklafl›k 161-i ö¤rencilerden oluflmak-tad›r. Kuflkusuz, Azerbaycan'da e¤itim sisteminin geliflimi ve büyümesi için büyük olanaklar olmas›n›n yan› s›ra büyük talep de vard›r.
Azerbaycan’da özel üniversitelerde e¤itim gören ö¤rencilerin say›s› devlet üniversitelerine nispeten az olup yak-lafl›k 1,000-2,500 civar›ndad›r. Hiç kuflkusuz, özel üniversitelerin varl›¤› yüksekö¤retimde bir rekabet ortam›n›n olu-flumunu sa¤lam›flt›r. Günümüzde özel üniversitelere devlet taraf›ndan mali deste¤inin olmamas›na ra¤men, özel üni-versiteler e¤itim sürecinde yenilikçi yöntemlerin uygulanmas›na öncülük etmekte ve çeflitli giriflimlerle mevcut ola-naklar›n kullan›m›nda daha baflar›l› olmaktad›rlar. Örne¤in, üniversitelerde kredi sistemi ilk kez Hazar Üniversite-si'nde, bilgisayar teknolojisi deste¤i ile yap›lan s›navlar Odlar Yurdu Üniversitesi bünyesinde uygulanm›flt›r. ISO (In-ternational Standards Organization-Uluslararas› Standartlaflt›rma Örgütü) baz›nda yüksek e¤itimde kalitenin sa¤lan-mas› amac› ile ilk olarak Kafkas Üniversitesinde komisyon oluflturulmufltur. Bunun gibi birçok örnek gösterilebilir. Özel üniversiteler birçok Uluslararas› fonlarla iflbirli¤i yaparak birçok önemli etkinli¤i hayata geçirirler. Bu iflbirli¤i-nin temel amac› üniversitelerde bu fonlar› kullanarak e¤itim süreciiflbirli¤i-nin geliflimine katk› sa¤lamakt›r.
2010 y›l›ndan itibaren devlet ihtiyaç duydu¤u baz› dallarda eleman yetifltirmek için “vauçer sistemi” olarak ad-land›r›lan yeni bir sistemi uygulamaya koymufltur. Bu sitemin anlam›, e¤itim düzeyi yüksek olan geliflmifl ülkeler-deki üniversiteler içinden ö¤rencinin seçti¤i üniversiteülkeler-deki tüm e¤itim masraflar›n›n devlet taraf›ndan karfl›lanma-s›d›r. Ayn› ö¤renciye hem devlet, hem de özel üniversitelerde e¤itim alabilme flans› tan›n›r. E¤itim sektöründe re-kabetin gelifliminde “vauçer sistemi” öncül bir mekanizma olarak önemli bir rol oynamakta olup bu sisteminin ge-lifltirilme olanaklar›n›n oldu¤u gözlenmektedir.
Azerbaycan'›n bugünkü e¤itim sisteminin önemli görevlerinden biri yeni ekonomik düzende, üniversite ö¤renci-lerinin teorik ve pratik haz›rl›¤› aras›ndaki fark› aradan kald›rmay› sa¤lamakt›r. Bu bak›mdan kadro haz›rl›¤› süreci piyasa ekonomisi ilkelerine uygun olmal›d›r. Bu amaçla, Odlar Yurdu Üniversitesi olarak (OYU), üniversitemizde sis-temli bir flekilde e¤itim programlar› ve ders içerikleri güncellefltirilmektedir. Bologna süreci çerçevesinde yeni yön-temler daha genifl kapsamda kullan›lmaktad›r; Geliflmifl ülkelerin öncül üniversitelerinin standartlar›na uygun olan ve onlar›n e¤itim program›na ciddi flekilde uyum gösterme koflulu ile ortak iflbirli¤i anlaflmalar›m›z mevcuttur. Üniver-sitenin geliflimi için “Tempus” program› çerçevesinde daha genifl olanaklar kullan›lmaya bafllan›lm›flt›r.
Üniversitenin yap›s› ve yürütülmesi, bilimin ne oldu¤una dair belirli bir felsefi zemin üzerine oturmal›d›r. Üni-versitenin felsefesi, epistemolojik bir zemini, olmal›d›r. Üniversite, coflku ve aflk dolu bir atmosfer ister (Günay, 2007). 2005 ve 2006 y›llar›nda, Odlar Yurdu Üniversitesi dan›flmanlar› ve uzmanlar› taraf›ndan üniversitelerin karfl›-laflt›¤› önemli konulardan biri olan diploma alm›fl mezunlar›n ifl bulma düzeyinin tespit edilmesi konulu bir soru-ce-vap anket çal›flmas› hayat geçirilmifltir. Bu anket çal›flmas›nda, ifl piyasas›yla içli d›fll› olan di¤er bir ifade ile daha “pra-tik üniversite” özelli¤ini tafl›yan üniversitelerin belirlenmesi için “umut” göstergesi adl› bir araflt›rma yap›lm›flt›r. Bu gösterge, Azerbaycan'›n dört devlet ve dört özel üniversitesinde 4,630 soru anketi baz›nda de¤erlendirilmifltir. Arafl-t›rma yap›lan üniversitelerde yaklafl›k 42,000 ö¤renci e¤itim görmektedir. Yap›lan anketler sonucu, özel
üniversite-A. Valiyev
lerdeki ö¤rencilerin ifl bulma oran› devlet üniversitelerine göre daha yüksek oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Baflar›y› getiren en önemli etkenler, özel üniversitelerin ayakta kalmas› için piyasan›n taleplerine cevap verecek flekilde kendi prog-ramlar›ndaki de¤ifliklikleri daha h›zl› yapma iste¤i ve daha esnek yap›ya sahip olmalar›d›r. Ayr›ca, ö¤rencilerin ifl bul-ma konusunda e¤itim ve ö¤retim boyunca “umut” göstergesinin yüksek tutulbul-mas› için ek çaba göstermeleridir.
Özel ve devlet üniversiteleri mezunlar›n›n diplomalar› tek bir standarda sahiptir ve bu diplomalar Azerbaycan E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan verilmektedir. Devlet veya özel üniversitelerde e¤itim ve ö¤retim almak için baflvuru-da bulunan abaflvuru-daylar için, ö¤renci seçme ve yerlefltirme s›nav› devletin oluflturdu¤u tek bir merkez taraf›nbaflvuru-dan yap›l-maktad›r. Bu merkez taraf›ndan üniversitelere yerlefltirmek için ortak puanlama sistemi oluflturulyap›l-maktad›r. Azer-baycan E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan devlet veya özel üniversitelerin tüm ihtisas ve bilim dallar› ile ilgili e¤itim programlar› ortak bir flekilde belirlenir ve kontrol edilir. Aç›kt›r ki birçok ö¤retim üyesi ve profesörler ayn› zaman-da hem özel, hem de devlet üniversitelerinde çal›flmaktad›rlar. Böylece devlet üniversitelerinde oldu¤u gibi özel üniversitelerdeki e¤itimin kalite ve seviyesi devlet standartlar›na uygundur. Özel üniversiteler olarak ö¤retim ele-manlar›na daha cazip olanaklar sunuldu¤u için e¤itimin kalitesi devlet üniversitelerinden daha üst seviyededir.
Uluslararas› e¤itim sistemi ile bütünleflmek yolunda olan OYU’da kuruldu¤u günden itibaren e¤itim sürecin-de en mosürecin-dern uluslararas› teknolojiler kullanmaya çal›flm›flt›r. Bu do¤rultuda üniversitemiz Amerika Birleflik Dev-letleri, ‹ngiltere, Almanya, ‹talya, ‹sviçre, Türkiye, Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti ve Rusya'n›n önde gelen yük-sekö¤retim kurumlar› ile bir dizi önemli iflbirli¤i anlaflmas› imzalam›flt›r. Kurumsal yöneticilik alan›nda ABD'nin Lincoln Üniversitesi ile üniversitemiz aras›nda ortak iflbirli¤i program›na bafllan›lm›flt›r. Bu program tamamlan-d›ktan sonra ö¤rencilerimiz her iki üniversite taraf›ndan karfl›l›kl› olarak tan›nan BBA veya MBA diplomalar›n› el-de etmektedirler. Odlar Yurdu Üniversitenin mezunlar› Avrupa ve Amerika ülkelerinel-de kolayca ifl bulabilecekleri bilinci içerisindedirler. Ayr›ca, mezun olan ö¤rencilerimizin birço¤u Almanya, ABD, Fransa ve benzeri gibi bir-çok yabanc› üniversitede Yüksek Lisans düzeyinde e¤itimlerini devam ettirmektedirler. Türkiye ve Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti üniversiteleri ile birlikte hem kadro seçimi, hem de bilim alan›nda ortak çal›flmalar yap›lmak-tad›r. Örne¤in, uzun y›llard›r üniversitemiz ö¤retim üyeleri ve Süleyman Demirel Üniversitesi ö¤retim üyeleri or-tak bilimsel araflt›rma ve projeler gerçeklefltirmektedirler. Bunlar›n yan› s›ra 22-23 Eylül 2011 tarihlerinde Ba-kü'de Odlar Yurdu Üniversitesinde Süleyman Demirel Üniversitesi ve di¤er kurulufllarla birlikte uygulamal› me-kanik ve modern bilgi teknolojileri konulu uluslararas› sempozyum düzenlenecektir. Bu kongrede söz konusu alanlarda bilime yön veren dünyaca ünlü bilim adamlar› davetli konuflmac› olarak yer alacakt›r.
Sonuç
Tüm bu baflar›lara ra¤men, üzülerek ifade etmeliyim ki kardefl ülke olan Türkiye'de Azerbaycan'›n özel üni-versitelerine karfl› net bir tav›r yoktur. Örne¤in, yöneticisi oldu¤um OYU nün diplomas› halen Türkiye’de tan›n-mamaktad›r. Üniversitenin rektörü olarak, YÖK yönetiminden tüm e¤itim sürecinin kontrolü ve Azerbaycan E¤i-tim Bakanl›¤› standartlar›na titizlikle uyup uymad›¤›n› denetlemek için e¤iE¤i-tim alan›ndaki uzmanlar›n inceleme yapmak üzere gönderilmesi için müracaata bulundum. Bu konuflmam arac›l›¤› ile YÖK yönetimine, ilgili uzman-lar›n gönderilmesi talebi ile yeniden müracaat ediyor ve tüm harcamauzman-lar›n Odlar Yurdu Üniversitesi taraf›ndan karfl›lanaca¤›n› beyan ediyorum.
Umar›m ki kardefl ülke Türkiye Cumhuriyetinin yetkili kurumlar› ile anlaflarak bu soruna çözüm bulaca¤›z. Odlar Yurdu Üniversitesi diplomalar›n›n YÖK taraf›ndan tan›nmas› üniversitemizin Türkiye üniversiteleri ile ifl-birli¤inin önemli ölçüde geliflmesine olanak sa¤layacakt›r.
Genelde, özel üniversiteler e¤itim ve ö¤retim sisteminde kendi yerlerini bulmay› baflarm›fllard›r. Özel üniver-sitelerin gelecekteki geliflimlerini toplumun talepleri ve e¤itim hizmetinin serbest piyasa kanunlar› belirleyecektir. Daha büyük fayda elde etmek için özel üniversiteler sadece kendi aralar›nda de¤il, ayn› zamanda di¤er ülkelerin baflar› kazanm›fl üniversiteleri ile daha genifl iflbirli¤i hayata geçirmelidirler. Özel üniversitelerin belirleyici özel-likleri esneklik, inovasyonlara girifl ve pratik sonuçlara yönlendirmek olarak tan›mlan›r.
Kaynaklar
Aliyev, ‹. (2009). Azerbaycan Respublikas› yüksekö¤retiminde 2009-2013 tarihleri aras›nda reformlar üzerine devlet program›. Azerbaycan Cumhurbaflkan›n›n, 295 No'lu Kararnamesi, Bakü, 22 May›s 2009.
Azerbaycan Respublikas›n›n "E¤itim Kanunu", Bakü, 2009.
Günay, D. (2007). Yirmi birinci yüzy›lda üniversite, de¤iflim ça¤›nda yüksekö¤retim. ‹zmir, Yaflar Üniversite-si Yay›n›,77-88, Editör: Coflkun C. Aktan.
Abstract
Higher education institutions have been facing serious challenges throughout the world. Insufficient financial resources, fierce global competition, declining enrolments are few examples of a large bundle of problems. Globally prevailing challenges have become even more serious for North Cyprus higher education sector. Today, there are two foundation and three private universities in North Cyprus, offering degrees in undergraduate and graduate levels. Universities in North Cyprus, which mostly offer English medium programs, recruit students mainly from Turkey, North Cyprus and from various Middle-East, Asian, and African countries. This study basi-cally aims to identify the challenges confronting the higher education sector which seriously contributes to the economic, social, cultural, and political development of North Cyprus. Most importantly, the study aims to devel-op policy recommendations to be addevel-opted by the universities and the state authorities. Expert Panel Methodology was employed to gather experts’ opinion about the challenges and to formulate policy guidelines regarding how these challenges can be tackled. The study shows that the challenges facing North Cyprus higher education sec-tor can be grouped as “internal” and “external”. “Internal” challenges include issues that can be tackled within the institutions utilizing internal and external resources. On the other hand, “external” challenges are those issues that are beyond the control of universities and need to be tackled even more cautiously. The findings of the study also show that there is a grave need for a detailed strategic plan and policies to be developed at state level for the sus-tainable development of the higher education sector in North Cyprus.
Key words: Expert panel methodology, higher education, north cyprus, strategic plan, university.
Introduction
Since the establishment of Higher Technological Institute (HTI) by the state in 1979, higher education sector has shown remarkable advancement in North Cyprus. The progress achieved by the HTI encouraged the private sec-tor to invest in higher education which resulted in rapid development of the secsec-tor in terms of student numbers and campus infrastructure. Consequently, higher education sector has become a leading actor in the economic, social, cultural, and political development of North Cyprus. According to official figures, higher education sector accounts for 6.7 percent of Gross Domestic Product (at 1977 prices) of North Cyprus in 2008 (SPO, 2011). However, the rapid and remarkable progress of the sector has almost stagnated in recent years due to a number of factors. A policy shift is urgently needed to identify the challenges causing the stagnation and to take necessary steps to reactivate the higher education sector. This study basically aims to identify the challenges that confront the higher education sector of North Cyprus and to develop policy recommendations to be adopted by the uni-versities and the state authorities.