Azerbaycan yüksekö¤retim kurumlar›na lisans ve yüksek lisans seviyesinde ö¤renci al›m› devlet taraf›ndan ku-rulmufl olan TQDK (Talebe Qabulu Devlet Komisyonu) taraf›ndan hayata geçirilmektedir. Bu kurum taraf›ndan yap›lan merkezi s›nav ile ö¤renciler üniversiteye yerleflmektedir. fiekil 1’de 1992-2010 y›llar› aras›nda üniversite s›nav›na baflvuran ö¤renciler ve s›nav neticesinde bir yüksekö¤retim kurumuna yerlefltirilmifl ö¤renci say›s› aras›n-daki k›yaslama mevcuttur. Buradan görülece¤i üzere y›llara göre üniversitede okumak isteyen gençlerin say›s›nda-ki art›fla ra¤men yüksekö¤retim kurumlar›n›n kontenjanlar›nda önemli ölçüde de¤ifliklik olmam›flt›r.
2010–2011 döneminde s›nava giren ö¤rencilerden sadece %26.19’u üniversiteye girebilmifltir. Bunlardan %33.58’i devlet bursu (%32.60 devlet, %0.98 özel üniversiteler) ile ö¤renim görmeye hak kazanan ö¤rencilerdir. Kendi imkânlar›yla e¤itim alacak ö¤renciler ise %66.42 (%56.18 devlet, %10.24 özel üniversiteler) olmufltur (TQDK, 2010:31).
Tablo 2: Azerbaycan’da e¤itim harcamalar›n›n devlet bütçesi içerisindeki yeri. 2010 y›l› 2011 y›l› (Planlanan) (1000 azn) (%) (1000 azn) (%)
Umumi bütçe 12,275.300 12,748.300
E¤itim harcamalar› 1,276.900 10.4 1,338.163 10.5
Kaynak: Merdanov, 2011:42
Tablo 3: Azerbaycan’da ö¤renci bafl›na düflen y›ll›k harcama.
Ö¤renci bafl›na düflen y›ll›k harcama (AZN)
2008 2009 2010
Okul öncesi e¤itim 703 810 816
‹lkö¤retim 420 545 550
Mesleki orta ö¤retim 943 1,108 1,133
Genel orta ö¤retim 566 741 750
Yüksekö¤retim 986 1,358 1,548
Yüksekö¤retim (Devlet burslu) - - 1,700
Kaynak: Merdanov, 2011:43 140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 16,961 40,316 12,992 50,629 15,807 54,437 19,018 50,131 22,118 47,585 24,975 49,080 26,311 57,303 27,586 28,251 29,306 27,577 27,462 65,979 77,701 81,950 51,069 70,077 28,785 28,475 25,629 26,729 28,132 29,030 30,510 90,415 99,000 104,264 103,367 116,520 112,875 112,509
fiekil 1: 1992–2009 aras› yüksekö¤retim kurumlar›na baflvuru ve yerlefltirme say›lar›. Kaynak: TQDK, 2010:24
C. Bulut, fi. Durmaz
Günümüz itibar›yla Azerbaycan’da 51 adet yüksekö¤retim kurumu faaliyet göstermektedir. Tablo 4’te Devlet ve Özel üniversitelerin say›s›, bu kurumlarda okuyan ö¤renciler ve faaliyet gösteren akademik personel ile ilgili bilgiler verilmifltir.
Azerbaycan’da 2010–2011 E¤itim dönemi itibar›yla e¤itim almakta olan yabanc› ö¤renci say›s› 6173 adettir. Bu ö¤renciler aras›nda en yüksek oran› %56 ile Türkiye vatandafllar› oluflturmaktad›r. Di¤er ülkeler s›ras›yla %22 ‹ran, %4 Çin, %3 Türkmenistan ve Rusya, %2 Pakistan ve Irak, %8 ise di¤er milletlere aittir (Merdanov, 2011:344).
Azerbaycan’da tahsil alan yabanc› ö¤renci say›s› en yüksek rakama 7,150 ö¤renci ile 2008–2009 döneminde ulaflm›flt›r. 2002 y›l›nda 1864 olan yabanc› ö¤renci say›s›, 2010–2011 e¤itim dönemi itibar›yla 6,173 olarak gerçek-leflmifltir (Merdanov, 2011:342). Son y›llarda artan rekabet ve alternatif e¤itim imkânlar› Azerbaycan üniversitele-rinde e¤itim alan yabanc› ö¤renci say›s›n›n düflmesine sebep olmufltur.
Azerbaycanl› ö¤rencilerin yurtd›fl›nda e¤itim görmek üzere tercih ettikleri yollar çeflitlidir. Bunlardan en fazla olan› kendi imkânlar›yla dünyan›n farkl› ülkelerinde e¤itim alanlard›r ki E¤itim Bakanl›¤› verilerine göre bu say› on binden fazlad›r. ‹kinci olarak kullan›lan imkân Türkiye, Rusya, Çin gibi ülkelerin Azerbaycan için ay›rd›klar› kontenjanlard›r ki, bu kontenjanlar sayesinde 816 Azerbaycan vatandafl› belirtilen ülkelerde lisans, yüksek lisans, doktora, t›pta uzmanl›k vb. sahalarda yüksekö¤renim almak üzere yurtd›fl›na ç›km›flt›r. Üçüncü yol ise Azerbaycan Devleti taraf›ndan uygulanan “2007–2015 y›llar› aras›nda Azerbaycan Gençlerinin Yurtd›fl›nda E¤itim Görmeleri için Devlet Program›” çerçevesinde farkl› ülkelerde e¤itim gören ö¤rencilerdir ki bunlar›n say›s› 2010 y›l› itiba-r›yla 712 rakam›na ulaflm›flt›r (Merdanov, 2010:203-204).
Yurtd›fl›nda e¤itim alan Azerbancanl› talebelerin 2010 y›l› içerisinde Azerbaycan Milli E¤itim Bakanl›¤›na dip-lomalar›n›n tan›nmas› için yapt›klar› baflvuru say›s› 1,060 adettir. Bu ö¤rencilerin büyük ekseriyeti Türkiye ve Ba-¤›ms›z Devletler Toplulu¤u ülkelerinde e¤itim alm›fllard›r. Di¤er bir k›sm› ise Avrupa, Amerika, Asya ve Arap ül-kelerinde yüksekö¤retim e¤itimi alanlard›r. Denklik baflvurusu kabul edilmeyen ö¤rencilerden 37 tanesi Rusya Fe-derasyonu, 23 tanesi Gürcistan, 3 adedi Ukrayna, 2 adedi ABD ve 1 adedi Kazakistan’da e¤itim görenlerdir (Mer-danov, 2011:361-362).
2010 y›l›nda E¤itim Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra E¤itim Bakanl›¤› bünyesinde Akreditasyon fiube-si kurulmufltur. 2010 y›l›nda 15 yüksekö¤retim kurumu akredite sürecinden geçmifl ve befl y›l için lisanslar› yeni-lenerek faaliyetlerini devam ettirmelerine izin verilmifltir (Merdanov, 2011:329).
10 fiubat 2010 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaflkan› taraf›ndan imzalanarak uygulanmaya bafllanan “Yükse-kö¤retim Kurumlar›nda Yeni Maliye Sistemi” yükse“Yükse-kö¤retim alan›nda at›lm›fl önemli ad›mlardan biri olmufltur. Buna göre 2010–2011 e¤itim döneminden bafllayarak devlet, belirlenen branfllarda puan ve tercih s›ralamas›na gö-re seçilen ö¤gö-rencilerin ö¤gö-renim masraflar›n› üstlenmifltir. Bu tarihe kadar bu imkân sadece devlet kurumlar›na ta-n›n›rken bu karar ile özel üniversitelerde devlet burslu ö¤renci alma imkân›na kavuflmufltur. Devlet ve özel üni-versitelerin beraberce ifltirak ettikleri bu yar›fl, ilerleyen y›llarda artan rekabet ile hem e¤itim kalitesinin yükselme-sini netice verecek, hem de baflar›l› talebeler için daha genifl bir tercih imkân› sa¤layacakt›r.
Tablo 4: Azerbaycan’da bulunan devlet ve özel üniversiteler.
Devlet Üniversiteleri 2008/2009 2009/2010 2010/2011 Kurum say›s› 35 37 36 Ö¤renci say›s› 112,730 117,934 120,488 Akademik kadro 12,655 12,813 13,161 Özel Üniversiteler 2008/2009 2009/2010 2010/2011 Kurum say›s› 15 16 15 Ö¤renci say›s› 23,857 21,260 19,588 Akademik kadro 2,168 2,120 1,839 Kaynak: Merdanov, 2010:187
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
2010–2011 döneminde Devlet Bursu ile Ö¤renci Okutma Program›’na ülkede faaliyet gösteren 51 yüksekö¤-retim kurumundan 35 tanesi ifltirak etmifltir. Bu kurumlar›n 27’si devlet üniversitesi, 8’i ise özel üniversitedir (Merdanov, 2011:298). 2010 y›l› yerlefltirme s›nav› neticelerine göre Qafqaz, Hazar, Garb ve Azerbaycan üniver-siteleri haricinde di¤er özel üniversiteler bu programda baflar›l› olamam›flt›r. TQDK’nun yay›n organ› olan Abi-turiyent dergisi bu neticeyi baflar›l› ve s›nava iyi haz›rlanm›fl ö¤renciler taraf›ndan ismi belirtilen dört kurum ha-ricinde di¤er özel üniversitelerin tercih edilmedi¤i fleklinde yorumlanm›flt›r. Ayn› kaynakta verilen bilgiye göre özel üniversiteler içerisinde en yüksek netice Qafqaz Üniversitesi’ne aittir. Devlet burslu olarak ö¤renim hakk› ka-zanan ö¤rencilerden 279’u özel üniversiteleri tercih etmifltir. Bu ö¤rencilerin %91.4’ü Qafqaz Üniversitesi’ni seç-mifllerdir (TQDK, 2010:125).
Azerbaycan yüksekö¤retiminde önemli bir yere sahip olan Qafqaz Üniversitesi Türkiyeli yat›r›mc›lar taraf›n-dan Azerbaycan Tahsil Naz›rl›¤›’n›n karar›yla 1993 y›l›nda e¤itim-ö¤retim faaliyetlerine bafllam›fl ve Bakanlar Ku-rulu’nun 11 Eylül 1995 tarihli 203 say›l› karar›yla resmiyet kazanm›flt›r. Azerbaycan’da kurulan ilk yabanc› yük-sekö¤retim kurumu hüviyetine sahip olan Qafqaz Üniversitesi, Türkiye ile Azerbaycan aras›nda bir e¤itim köprü-sü görevini üstlenmifltir. Üniversitenin kurulufl gayesi; Azerbaycan-Türkiye iflbirli¤inin aktif kat›l›mc›s› olarak her iki ülkenin bilimsel, pedagojik ve teknik birikimlerini birlefltirerek Azerbaycan’›n, dünya devletleri aras›nda üst dü-zeyde yer almas› için, bilimsel bak›fl aç›s›na, yerel ve evrensel de¤erlere sahip, uluslararas› standartlarda yüksek e¤i-timli insanlar yetifltirmektir (Özeren, 2007:98).
Qafqaz Üniversitesi, Azerbaycan E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan “Özel Statülü Pilot E¤itim” uygulamas›na izin ve-rilen ilk yüksekö¤renim kurumudur. Bu çerçevede e¤itim programlar› Türkiye ve Bat› ülkelerindeki üniversiteler esas al›narak haz›rlanm›fl ve Azerbaycan’da ilk defa “kredili ders geçme sistemi” uygulanm›flt›r (Saniç, 2008:1).
Qafqaz Üniversitesi, Azerbaycan yüksekö¤retim alan›nda önemli bir yere sahiptir. Bu durum Azerbaycan E¤i-tim Bakan› Misir Merdanov taraf›ndan “Qafqaz Üniversitesindeki e¤iE¤i-tim ve ö¤reE¤i-tim sürecini ö¤reniyor, takip edi-yor ve di¤er üniversitelerimize örnek olarak görüedi-yoruz” sözleriyle ifade edilmektedir. Üniversitede Mühendislik, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler, Hukuk ve E¤itim olmak üzere dört fakülte bünyesinde faaliyet gösteren 22 bölümde li-sans e¤itimi verilmektedir. Sosyal ve Fen Bilimleri Enstitüsü bünyesinde ise 15 anabilim dal›nda yüksek lili-sans e¤i-timi, 2 anabilim dal›nda MBA program› ve 7 alanda doktora e¤itimi verilmektedir. Üniversiteyle ilgili bilgiler Tablo 5’te görülmektedir. E¤itim dili ‹ngilizce, Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesidir. ‹ngilizce e¤itim ren bölümlerde e¤itim süresi bir y›l haz›rl›k olmak üzere befl y›l, Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi’nde e¤itim ve-ren bölümlerde ise 4 y›ld›r (Rapor, 2011:2).
Qafqaz Üniversitesi, Azerbaycan ÖSYM tespitlerine göre, Azerbaycan’da ÖSS s›navlar›n›n yap›ld›¤› 1996’dan günümüze en çok tercih edilen özel üniversitedir. Ö¤renci Yerlefltirme Merkezi taraf›ndan en fazla devlet burslu ö¤renci gönderilen özel üniversitedir. Qafqaz Üniversitesi, 2010 y›l› s›nav›nda ö¤renci tercih etme s›ralamas›na göre özel üniversiteler aras›nda 1. s›rada, tüm üniversiteler aras›nda 3. s›radad›r. TQDK istatistiklerine göre 2010 y›l› s›nav›nda 181 ö¤renci 600 ve daha yüksek puan ile (tam puan 700) Qafqaz Üniversitesine girmifltir. En yük-sek puan alan ö¤rencilere verilen Cumhurbaflkanl›¤› Bursu’nu kazanan 25 ö¤renci, Qafqaz Üniversitesini tercih etmifltir (TQDK, 2010:22).
Tablo 5: Azerbaycan Özel Qafqaz Üniversitesi.
Ö¤renci Say›s› Lisans Yüksek lisans Doktora Toplam
K›z ö¤renci say›s› 726 90 13 829
Erkek Ö¤renci Say›s› 1,453 239 21 1,713
Toplam 2,179 329 34 2,542
Milliyetlere göre Azerbaycan Türkiye Di¤er Toplam
Ö¤retim eleman› say›s› 183 36 4 223
‹dari personel say›s› 140 9 3 152
Ö¤renci say›s› 2,182 308 52 2,542
C. Bulut, fi. Durmaz
‹lk olarak 1998 y›l›nda mezun veren üniversite, bugüne kadar 2332 Lisans; 226 Yüksek Lisans; 2 Doktora ol-mak üzere 2560 mezun vermifltir. Hâlihaz›rda mezunlar›n %87’si çal›flol-maktad›r. Mezunlar›n 336’s› Azerbaycan d›-fl›nda; Türkiye, Rusya, Amerika, Almanya baflta olmak üzere 46 farkl› ülkede çal›flmakta ya da e¤itimini devam ettirmektedir (Rapor, 2011: 2).
Son befl y›lda Qafqaz Üniversitesi 22 uluslararas› bilimsel konferansa ev sahipli¤i yapm›fl, ö¤retim elemanlar› taraf›ndan 21 monografi yay›nlanm›fl ve 500’ün üzerinde bilimsel yay›n yap›lm›flt›r. Qafqaz Üniversitesi dünyan›n 17 farkl› ülkesinde faaliyet gösteren 35 üniversite ile iflbirli¤i anlaflmas› yapm›flt›r (Rapor, 2011:3).
Qafqaz Üniversitesi, bir dünya üniversitesi olma hedefini benimsemifl ve bu istikamette tüm birimlerinde Stra-tejik Plan çal›flmas› yapt›rm›flt›r. Kalite çal›flmalar›n› ‹SO 9000 ve Bologna Süreci çerçevesinde sürdürmektedir. Bunlar aras›nda ö¤renci ve personelin yönetime kat›l›m›, bilgi paylafl›m›, Özde¤erlendirme yap›lmas›, birimlerin ka-lite/performans göstergelerinin ölçülmesi, tüm birimlerde müflteri memnuniyet anketleri uygulanmas› (ö¤renci, ders de¤erlendirme ve iç müflteri anketi), iç ve d›fl denetim yapmak ve yapt›rmak say›labilir. Ö¤renci ve personel otomasyon sistemi, WEB sayfas›n›n güncel tutulmas› ile h›zl›, fleffaf ve güvenilir bilgi paylafl›m› sa¤lanmaktad›r.
Üniversitede Bologna Süreci çerçevesinde derslerin ö¤renim ç›kt›lar›n› belirlenmesi, ders bilgi paketinin ha-z›rlanmas›, ECTS hesaplanmas› ve ders müfredatlar›n›n revize edilmesi gibi faaliyetler yerine getirilmifltir. Mobi-litenin artmas› ve birçok üniversite ile kurulmufl iflbirlikleri sayesinde Amerika ve Avrupa üniversiteleri ile lisans ve yüksek lisans seviyesinde ikili diploma programlar› aç›lm›fl, ö¤renci ve ö¤retim elemanlar›n›n de¤iflimi hayata geçirilmifltir.
Akademik ve Sosyal Dan›flmanl›k sistemiyle ö¤rencilerin ders kay›tlar›n›n yap›lmas›, baflar› durumlar›n›n takip edilmesi, Üniversite-Aile iflbirli¤i programlar› çerçevesinde ailelerin ziyaret edilmesi ve veli toplant›lar› teflkil edil-mesi vb. faaliyetler bu co¤rafyada yenilik olarak görülmektedir
Kariyer Planlama ve Sürekli Geliflim Merkeziyle üniversite ifl dünyas› aras›nda iflbirli¤i imkânlar› artt›r›larak staj, proje ortakl›¤›, seminerler, sponsorluklar, kariyer günleri gibi faaliyetler ö¤rencilerin okuduklar› dönemde pratik bilgiyle tan›flmalar› ve mezun olduklar›nda daha kolay ve tecrübe sahibi olarak ifle yerleflmeleri sa¤lanmak-tad›r.
Günümüzde Azerbaycan’da üniversitelerin kent d›fl›na tafl›nmas› ve kampus fleklinde planlanmas› gündeme gelmektedir. Bunun sebebi üniversitelerin büyük ço¤unlu¤unun Bakü’de yerleflmifl olmas›, flehir içinde yer azl›¤› ve fiyatlar›n yüksekli¤i sebebiyle yeni binalarla büyümelerinin zorlu¤udur. Bu nedenle Qafqaz Üniversitesi mo-dern kampusu ile bu sahada örnek olmaktad›r.
Hulasa, Qafqaz Üniversitesi Türkiye ve dünya tecrübesini Azerbaycan kanunlar›na ve ihtiyaçlar›na uygunlafl-t›rarak Azerbaycan’a getirmekte di¤er taraftan yetifltirdi¤i talebelerle Azerbaycan insan›na ait, bilgi, kültür ve tec-rübeyi Amerika, Avrupa, Türkiye ve pek çok ülkeye tafl›maktad›r.