Hukuk Fakültelerinde yaflanan s›k›nt›lar “sistem kaynakl›”, “ö¤renci kaynakl›” ve ö¤retim üyesi kaynakl›” ol-mak üzere üç ana bafll›kta toplanabilir. Bu sorunlar›n neredeyse tamam› hem devlet hem de vak›f üniversiteleri bünyesinde kurulan hukuk fakülteleri için geçerlidir. fiüphesiz afla¤›da belirtilen bafll›klara yenilerini eklemek ya da bunlar› daha alt bafll›klara ay›rabilmek mümkündür. Bu bildiride sistem kaynakl› sorunlara a¤›rl›k verilmifltir; asl›nda di¤er sorunlar da görülece¤i gibi do¤rudan veya dolayl› flekilde bu konuyla ba¤l›d›r.
Sistem Kaynakl› Sorunlar
a) Hukuk fakültelerinin say›s›n›n artt›r›lmas›, yeni aç›lan hukuk fakültelerinin çok say›da ö¤retim üyesi-nin bulundu¤u flehirlere uzakl›¤› ve mevcut birikimin de¤erlendirilmesindeki güçlükler
Yeni kurulan devlet ve vak›f üniversiteleri bünyesinde hukuk fakülteleri aç›lmaktad›r. Siyasi tercihler, bilhassa vak›f üniversiteleri için hukuk fakültesi ö¤renci maliyetinin di¤er bölümlere göre daha düflük olmas›, ö¤renci kon-tenjan›n› doldurma avantaj›, üniversite s›nav›na giren ö¤renci say›s›n›n yaratt›¤› bask› gibi etkenlerle hem devlet üniversitelerinde hem de vak›f üniversitelerinde hukuk fakülteleri açma yönünde bir yar›fl bafllam›flt›r. Hangi se-beple olursa olsun bu konuda do¤ru bir stratejinin izlenmemesinin yaratt›¤› sorunlar, bir yandan sistemden kay-naklan›rken bir yandan da bizatihi sistem sorunu oluflturur hale gelmifltir. Say›lar› altm›fl› geçen hukuk fakülteleri yetiflmifl ö¤retim üyesi, araflt›rma görevlileri ve kütüphane gibi alt yap› oluflturulmadan aç›lmaktad›r.
Ankara, ‹stanbul gibi büyük flehirlerdeki hukuk fakültelerinin kadrolar›nda yer alan ö¤retim üyeleri ortalama-s›, aç›lan fakültelerin norm kadrolar›nda olmas› gereken ö¤retim üyesi ihtiyac›na karfl›l›k verememektedir. Sadece 2011 y›l›nda yaflananlar özetlenecek olursa san›r›m konu kendili¤inden aç›kl›¤a kavuflacakt›r. YÖK taraf›ndan 2008-2009 akademik y›ldan itibaren hukuk fakültelerinin ö¤renci alabilmesi için norm kadrolar› içeren bir yaz› gönderildi. Esasen kadrolu ö¤retim üyesi ve araflt›rma görevlisi zorunlulu¤u getirilmesi ilkesel olarak gerekliydi, zira vak›f üniversiteleri genellikle iki-üç ö¤retim üyesini kadrolar›na al›p, mali politikalar nedeniyle kadroya al-maktansa “d›flar›dan” derse ö¤retim üyesi ça¤›rmay› tercih ediyorlard›. Araflt›rma görevlisi de al›nmay›nca anabi-lim dallar› bak›m›ndan s›navlar›n yap›lmas› da dahil çok ciddi s›k›nt›lar yaflan›yordu. Ancak as›l sorun flu noktada ortaya ç›kt›: YÖK kadrolu ö¤retim üyesinin zorunlu oldu¤u anabilim dallar›n› kazuistik olarak saymay› tercih
et-Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
ti. O dönemde aç›lm›fl olan hukuk fakülteleri bu say›l› anabilim dallar›ndaki eksiklerini tamamlamaya çal›fl›rken 2011 y›l›nda yeni aç›lan hukuk fakülteleriyle birlikte mesele içinden ç›k›lmaz hale geldi. Zira yaz›da say›lan alt› anabilim dal›nda görev yapan toplam ö¤retim üyesi say›s› yetersiz kald›. Etik olmayan geliflmelere ve pazarl›klara karfl›n bu anabilim dallar›nda ö¤retim üyeleri temin edilemedi. Ö¤retim üyesi bulamayan ve bu nedenle ö¤renci kontenjan› verilmesi tehlikeye giren üniversitelerden gelen talep ve bask› nedeniyle YÖK geri ad›m atmak zorun-da kald›; norm kadro zorunlulu¤unu zamana yayarak ö¤renci kontenjan› verilmesini herhangi alt› anabilim zorun- dal›n-dan ö¤retim üyesi istihdam› flart›na ba¤lad›. Tüm üniversitelerin ö¤retim üyeleri ve araflt›rma görevlilerine iliflkin bilgiye sahip olmas› gereken YÖK’ün bafltan itibaren planl› ve tutarl› davranmas› gerekirdi. E¤er bu yap›labilsey-di her hukuk fakültesi rekabet etmek amac›yla alan›nda iyi olan ö¤retim üyelerini kadrolar›na katabilecekler, yap›labilsey-di¤er alanlardaki eksik kadrolar› da görevli olduklar› baflka üniversiteden derse ça¤›rmak suretiyle en iyi e¤itimi ö¤ren-cilerine sunabileceklerdi. Ancak bu f›rsat kaç›r›lm›fl oldu.
b) Devaml› de¤iflen sistemin getirdi¤i sak›ncalar
Gerek üniversite s›navlar›nda, hukuk fakültesi e¤itim ve s›nav sisteminde gerekse ö¤retim üyesi yetifltirilmesi-atanmas›-yükseltilmesi gibi esasa iliflkin yap›da k›sa süreli ve geçifl süreci öngörmeden de¤ifliklikler yap›lmaktad›r. Mevcut uygulama veya de¤iflikliklerin olumlu ya da olumsuz etkilerine iliflkin veriler toplanmamakta, toplananlar de¤erlendirilmemekte veya sonuçlar manupüle edilmektedir. Bu durum do¤al olarak objektiflikten uzak bir uygu-lamay› ve belirsizli¤i de beraberinde getirmektedir. Ne ö¤renciler ne de akademik kadrolar k›sa, orta ve uzun va-dede önlerini görebilmekte; bu durumun getirdi¤i motivasyon eksikli¤i nitelik ve nicelik bak›m›ndan hukuk e¤iti-mini olumsuz etkilemektedir.
c) Derslerin dönemlik yap›lmas› ve bunun sonucunda her yar›y›l vizeler için uzun zaman kayb›
Öncelikle vak›f üniversitelerinde bafllayan bu yanl›fl uygulamay› standart uygulamaya (y›ll›k ders program›) çe-virmek yerine baflta ‹stanbul ve Marmara Üniversitesi Hukuk Fakülteleri olmak üzere devlet üniversiteleri dönem-lik sisteme geçirilmifltir. Böyle bir sistemde do¤al olarak ö¤renci baflar›l› olsun ya da olmas›n birinci dönemin ders konular›ndan sorumlu tutulamamaktad›r. Oysa hukuk fakültelerinde ders program›, hangi dersin hangi s›n›fta okutulaca¤›, derslerin ve konular›n birbiriyle öncelik ve ba¤lant› iliflkisi hukuk formasyonu için son derece önem-lidir. On dört haftadan oluflan bir yar›y›l›n yaklafl›k iki haftas› vizelerle geçmektedir. Bilindi¤i gibi hukuk fakülte-lerinde konu ve kitaplar›n kapsam› her gün bir dersin s›nav›n›n yap›lmas›na elveriflli de¤ildir; bununla birlikte zo-runlu olarak her gün yap›lan s›navlar ö¤rencinin baflar›s›n› olumsuz etkileyici nitelik tafl›maktad›r. Ö¤renci say›s›-n›n fazla oldu¤u fakültelerin bu s›navlar› teste dönüfltürmüfl olmas›, otomasyona ba¤l› not sisteminin befl-on gün içinde kapanmas› ve bu k›sa sürede ka¤›t okuma, liste yapma not girme gibi son derece önemli olan aflama ö¤re-tim üyesini zamanla yar›fl›r hale getirmifltir.
d) Bütünlemenin kald›r›lmas›, yerine yaz okulunun ikame edilmifl olmas›
Yar›y›l (dönemlik) uygulaman›n bir özelli¤i bütünleme s›navlar›na yer verilmemesi, bunun yerine yaz okulla-r›n›n ikame edilmesidir. Bu uygulama içinde ö¤retim üyeleri y›l içinde zaman yetersizli¤inden erteledikleri bilim-sel çal›flmalar›n› yapamad›klar› gibi dinlenme imkan›n› dahi kaybetmifllerdir. Yedi hafta ve aç›lan dersin y›l içinde-ki ders saatinin iiçinde-ki kat› olarak yap›lan uygulama do¤al olarak ö¤rencilerin baflar›s›z olduklar› dersler itibariyle ça-k›flmay› da beraberinde getirmektedir. Toplam on veya on iki kredi ile s›n›rl› olarak ders al›nabilmekte, dolay›s›y-la ö¤renciler baflar›s›z oldukdolay›s›y-lar› tüm dersleri tedolay›s›y-lafi imkan›n› budolay›s›y-lamamaktad›r. Bahar yar›y›l›n› takip eden hafta bafl-layan yaz okullar› ö¤rencilerin ve ö¤retim üyelerinin en yorgun olduklar› döneme denk gelmesi her iki taraf›n da motivasyonunu olumsuz etkilemektedir.
e) Alt yap›ya, bilhassa kütüphanelere gerekli önemin verilmemesi
Vak›f üniversitelerinin büyük bir k›sm› bina, yurt, yemekhane, kütüphane gibi temel gereksinimleri temin et-meden herhangi bir apartman dairesinde e¤itime bafllamak üzere fakülteler açabilmektedir. S›radan bir ortamda e¤itime bafllayan hukuk fakültesi ö¤rencisinin mesleki itibar› ve bunun gereklerini de fark edemez. Kald› ki ço¤u üniversite, hukuk fakültesi için tek yat›r›m olan kütüphaneye gereken önemi vermemekte, mali k›s›tlamalar sebe-biyle bilimsel kaynaklar temin edilememektedir. Oysa hep örnek verdi¤imiz Almanya, Fransa ya da ‹sviçre’deki hukuk fakültesi ö¤rencileri derslerden arta kalan zamanlar›n› geç saatlere kadar kütüphanelerde geçirmekte ve her bilimsel kayna¤› elinin alt›nda bulabilmektedir. Bu eksiklik akademik kadrolar›n bilimsel çal›flmalar›n› da olumsuz etkilemektedir. Vak›f üniversitelerinin uygulamalar›na göre genellikle tam gün fakültede bulunmas› gereken ö¤-retim üye ve yard›mc›lar› araflt›rma için di¤er kütüphanelere gidebilme imkan› bulamamakta, izin almalar› sorun olabilmektedir.
P. Somer
f) S›n›rl› olarak say›lm›fl anabilim dal› zorunlulu¤u sebebiyle Hukuk Fakültelerinin kendilerini ön plana ç›karabilecekleri alan eksikli¤i
YÖK Yürütme Kurulu karar›yla hukuk fakülteleri için on üç anabilim dal› say›larak Roma Hukuku, ‹nsan Hak-lar› Hukuku, Avrupa Birli¤i Hukuku, Karfl›laflt›rmal› Hukuk gibi mevcut veya yeni geliflmekte olan alanlar al›nan anabilim dal› olmaktan ç›kar›lm›flt›r. Dolay›s›yla bu alanlarda yetiflen ve/veya yetiflmekte olan ö¤retim üye ve yar-d›mc›lar›n›n bilgi-birikimlerinin önü kesilmifltir. Daha sonra bir baflka karar ile yukar›da belirtilen alanlarda ana-bilim dal›n›n kurulmas› üniversitelerin tercihine b›rak›lm›flt›r. Ancak pek çok üniversite çeflitli sebeplerle bu alan-larda anabilim dal› kurmamay› tercih etmifllerdir. fiüphesiz tüm hukuk fakülteleri için belli bir standard›n belirlen-mesi bir zorunluluktur. Ne var ki, bu yöntemle hukuk fakültelerinin birbirlerine oranla bir alanda öne ç›kmalar›-n›n ve rekabet etmelerinin de önüne geçilmifltir.
g) Artan hukuk fakültesi say›s› ve ö¤renci kontenjan art›fl›n›n› taban puan› afla¤› çekmesi ve giderek daha niteliksiz ö¤rencinin hukuk fakültelerine kay›t olabilmeleri
Hukuk fakültelerinde dersler konferans usulü verilmektedir. Vak›f Üniversitelerinin ald›klar› ortalama ö¤ren-ci say›lar› bir kenara b›rak›l›rsa, sürekli artan devlet üniversiteleri hukuk fakültelerine her y›l yüzlerce ö¤renö¤ren-ci y›t yapt›rmaktad›r. Herhangi bir dersten baflar›s›z olan ö¤rencilerin de say›s› eklendi¤inde ö¤retim üyesinin bu ka-dar ö¤renciyle, olmas› gereken gibi ders yapabilme, ö¤renci ile birebir iliflki kurabilme, onlar› kütüphaneye yön-lendirecek flekilde ödev verebilme ve bu ödevlen de¤erlendirme imkan› ortadan kalkmaktad›r. Almanya örne¤in-de oldu¤u gibi hukuk fakültelerinin ve ald›klar› ö¤renci say›lar› s›n›rland›r›lmal›; mevcut fakültelerörne¤in-den önümüzörne¤in-de- önümüzde-ki on y›lda bile tamamlanamayacak eksiklikleri bulunanlar daha iyi koflullara sahip olanlarla birlefltirilerek baz›lar› kapat›lmal›d›r. Böylelikle mevcut s›n›rl› kontenjan içinde daha iyi ö¤renciler bu fakültelere girebilmek için yar›fla-cak ve dolay›s›yla fakülteler de puan ve bununla do¤ru orant›l› olarak nitelikli ö¤renci yap›lar› itibariyle birbirle-riyle rekabet edebilme imkan›na kavuflacakt›r.
Ö¤renci Kaynakl› Sorunlar
Hukuk fakültelerini tercih eden ö¤rencilerin orta ö¤retim düzeyleri oldukça düflüktür. Lise e¤itimindeki kali-te kayb› do¤al olarak hukuk e¤itimine yans›maktad›r. Ö¤renci lise y›llar›nda araflt›rmaya yöneltilmedi¤inden sor-gulama bilinci geliflmemekte, mant›k kursor-gulamas›ndan yoksun kalmaktad›r. Üniversite s›navlar›n›n test fleklinde yap›lmas› ve genellikle ö¤rencilerin lisedeki son iki y›l› sadece test çözerek geçirmeleri sosyal bilimler alan›nda ya-pacaklar› e¤itim için onlar› olumsuz etkilemektedir. Hukuk e¤itimine bafllama yafllar›n›n düflük olmas›, alt yap› ek-siklikleri, vak›f üniversitelerinin bir k›sm›na göreceli olarak düflük puanla girebilme imkanlar› gibi nedenlerle, ö¤-rencilerin alacaklar› hukuk fakültesi diplomalar›n›n tüm yaflamlar›nda belirleyici olaca¤›na ve meslek e¤itimi ald›k-lar›na yönelik alg›lama eksikleri de dikkat çekicidir. Mesle¤e girifl s›navlar›n›n çeflitli sebeplerle ertelenmesi nede-niyle mezun kalitesinde standart tutturulamamaktad›r.
Bilindi¤i gibi vak›f üniversitelerinin tamam›nda haz›rl›k s›n›flar› mevcuttur ve ö¤renci burada ‹ngilizce dersler almaktad›r. Küreselleflen dünya ile entegrasyon dikkate al›nd›¤›nda bunun elefltirilecek bir taraf›n›n da kalmad›¤› söylenebilir; ne var ki ‹ngilizce haz›rl›k s›n›flar›n›n as›l fakülte e¤itimi ile ba¤lant›s›n›n kopuk olmas›, pedagojik olarak ö¤rencileri rehavete sürükleyen bir program uygulanmas› üzerinde durulmas› gereken bir noktay› olufltu-rur. Bir y›ll›k dil e¤itimine ra¤men ö¤renci hukuk fakültesine bafllad›¤›nda basit hukuk metinlerini bile okuyup an-lama seviyesine gelemedi¤i dersleri veren ö¤retim üyelerinin ortak tespitleridir.
Yeni geliflen bilim ve teknoloji çerçevesinde, küreselleflme ve AB hukuk sistemine entegrasyon sürecinde orta-ya ç›kan yeni alanlarla birlikte dört y›ll›k süre hukuk e¤itimi için yeterli de¤ildir. Giderek önem kazanan yeni alan-lar hukuk fakültelerinde ders müfredat›n› da güncellemeyi gerekli k›lmaktad›r. Bununla birlikte vak›f üniversitele-rinde toplam ders saatlerinin ve kredilerin azalt›lmas›na yönelik bask›lar bu yeni alanlar›n ö¤rencilere ana ders ola-rak okutulmas›n› imkans›z k›lmaktad›r. Seçimlik derslerin içine yerlefltirilen bu yeni alanlar›n önemini ö¤renci kavrayamamakta; kolay-zor geçilir ders ay›r›m› içinde not kayg›s›yla hareket etmektedir.
Çan e¤risi/ba¤›l sistem-flartl› geçme gibi farkl› uygulamalar ö¤renciyi çal›flmaya de¤il mevcutla idare etmeye yöneltmektedir. Bu sistemde ö¤renci ya s›n›fta en yüksek not alana göre oranlanmaktad›r ki hukuk fakülteleri için not ortalamalar›n›n çok yüksek olamad›¤› bilinen bir gerçektir. Veya ö¤renci dört y›l boyunca kald›¤› derslerden genel not ortalamas› ile geçebilmektedir. Genlikle kald›¤› dersler temel derslerden oluflmakta, not ortalamas›yla geçmesini kolaylaflt›ran dersler de seçimlik dersler olmaktad›r. Sonuçta her ikisinde de gelinen nokra, ö¤rencile-rin kolayc› yöntemi ya da yöntemin kolayl›k sa¤layan taraf›na meyletmeleri ve sistem gere¤i neredeyse yar›m ya-malak hukuk bilgisiyle mezun olabilmeleridir. Bilinç ve donan›m eksikli¤i burada da kendini göstermektedir.
Hu-Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
kuk fakülteleri için asgari geçme notu belirlenmeli ve tüm hukuk fakültelerinde geçerli olmak üzere bu not 60 pua-n›n alt›nda tespit edilmemeli, ana dersler flartl› geçme kapsam›ndan ç›kar›lmal›d›r.
Yar›y›l sisteminin en önemli dezavantaj› bütünleme s›navlar›n›n kald›r›lm›fl olmas› ve bunun yerine uygulanan yaz okullar›d›r. Ö¤rencinin ve ö¤retim üyesinin en yorgun oldu¤u akademik y›lsonunda e¤itimine bafllanan yaz okullar›nda motivasyon tamamen düflüktür. Ayr›ca mali ve pedegojik aç›dan ö¤renci ve ö¤retim üyesini karfl› kar-fl›ya getirmektedir. Hukuk fakülteleri için tekrar bütünleme sistemine dönülmeli, böylelikle hem ö¤renciye hem de ö¤retim üyesine çal›flabilme ve dinlenebilme imkan› sa¤lanmal›d›r.
Ö¤retim Üyesi Kaynakl› Sorunlar
Ö¤retim üyesi kaynakl› sorunlar› sadece ana bafll›klar› ile ele almak yeterli olacakt›r; zaten sorunun temel kav-ramlar› kendini açacak özellikleri de tafl›maktad›r.
- Araflt›rma Görevlisi olarak istihdam edilecek kiflilerin müracaatlar›nda, adaylar›n ALES gibi teknik s›nav-larla elenmeleri ve kurumlar›n akademisyenli¤i özveriyle yapabilecek kiflileri seçmelerinde önlerinde duran kat› s›-n›rlamalar
• Doktora yeterlik s›nav düzeylerinde düflüfl
• Doktora tezlerinde görülen kalite kayb› ve akademik etik kurallar›na uyulmadan yap›lan bilimsel yay›nlar • Yeterli ve yetkin ö¤retim üyesi eksikli¤i
• Ö¤retim üye ve yard›mc›lar›n›n gelirlerinin (maafl ve ücretler) yetersizli¤i
• Hukuk fakültelerinde kürsü gelene¤inin yok olmas›, vak›f üniversitelerinin “az eleman çok ifl” anlay›fl›n›n kürsü sistemini imkans›z k›lmas›
• Yeni yetiflen ve mesle¤in bafl›nda olan akademisyen adaylar›n kürsü gelene¤inden yoksun, örneklemeden uzak kendi bafllar›na yeni yöntemler oluflturma çabalar›
• ‹stanbul Ankara gibi büyük flehirlerin d›fl›nda aç›lm›fl olan hukuk fakülteleri ö¤retim üyelerinin “kadro ihti-yac› nedeniyle” süratle yetifltirilmelerine ra¤men bu kiflilerin çeflitli sebeplerle bu kadrolar› boflaltmalar› • Ö¤retim üyesi - araflt›rma görevlisi ve ö¤renci aras›ndaki iliflkilerin akademik sistem aleyhine geliflmesi • Vak›f üniversitelerinin ö¤retim üyelerine bak›fl aç›lar›, onlar› herhangi bir vas›fs›z çal›flandan ay›rma
nezake-tini göstermeden “ikame edilir” bulmalar› ve bu yaklafl›m› sürdürmeleri
• Atama ve yükseltme kriterlerinin bir vak›f üniversitesinden di¤erine önemli ve asli de¤ifliklikler içermesi, bu uygulaman›n getirdi¤i adaletsiz ve hakkaniyete uygun olmayan sonuçlar›n ö¤retim üye ve yard›mc›lar› üze-rindeki olumsuz etkileri