Organizasyonel Yapı Sorumluluk Yetki Ve Hesap Verebilirlik

İSG yönetim sistemlerinde sorumluluk, yetki ve hesap verebilirlik çerçevesinde ortak yaklaşım; üst yönetimin İSG Yönetim Sistemi ile ilgili sorumlulukların, hesap verebilirliğin ve yetkilerin kuruluş içerisinde tahsis edilmesini ve kuruluşun tüm seviyelerinde iletilmesini sağlaması ve İSG ilgili kaynakları temin etmesidir.

Çalışma kapsamında incelenen İSG Yönetim Sistemi Standartlarında sürekli iyileştirme yaklaşımı olarak PUKÖ döngüsü yaklaşımının esas alındığı ve bu döngünün odağında liderlik, kuruluş politikası ve çalışanın katılımı olduğu tespit edilmiştir. Yönetim sistemlerinde incelenmeyen ve kimya sanayicilerinin uyguladığı “üçlü sorumluluk” yönetim modeli de bu döngüye oturmaktadır.

İncelenen tüm İSG Yönetim Sistemi standartları, kuruluşun tüm seviyelerinde çalışanların kendi kontrolü altındaki İSG boyutları için sorumluluğu ve hesap verebilirliği üzerine almasını şart koşmaktadır. Ayrıca, kuruluşun iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi kapsamında kişilere görev ve sorumluluklarını tahsis ederken görevin gerektirdiği yeterlilik kriterlerini dikkate alması beklenmektedir. Çalışanlar kendi görevleri için belirlenmiş gerekli yeterlilikleri sağladıklarının görülmesi için periyodik olarak değerlendirilmesi ve yeterliliklerinde boşluk tespit edilmesi durumunda ilave öğretim, eğitim ve deneyim sağlanarak telafi edilmesi standartların bir başka ortak noktasıdır. Bu yeterlilikler kendi görevlerindeki faaliyetleri etkileyebilen planlanmış değişiklikler olması durumunda ayrıca değerlendirilir.

İSG Yönetim Sistemleri kapsamında sürekli iyileşmenin izlenebilmesi ve sürdürülebilirliğin sağlanması için İSG Politikası ile tutarlı olarak kuruluş içerisinde ilgili fonksiyonlarda ve seviyelerde İSG amaçları ve hedefleri belirlenmesi ve belirlenen hedeflere ulaşmak amacıyla faaliyetleri, sorumluları, hesap verebilirlikleri ve yetkileri içeren bir aksiyon planının oluşturulması tüm İSG Yönetim Sistemlerinde tespit edilen bir başka ortak gerekliliktir. Bu nedenle, kuruluşta ücretli-ücretsiz, kalıcı-geçici, mevsimlik, tam zamanlı-yarı zamanlı çalışanlar ve kuruluşun kontrolü altında çalışan tedarikçiler, sözleşmeliler, alt yükleniciler gibi tüm personele yönelik görevler, sorumluluklar, yetkiler ve hesap verebilirlikler tereddüte mahal vermeyecek şekilde açıkça tanımlanması kuruluş içerisinde anlaşılmasının sağlanması ve duyurulması beklenir.

Yönetim sistemleri yaklaşımlarında İSG ile ilgili riskler temel olarak insan hataları, ekipman/teçhizat, tesis/altyapı, doğal afetler ve diğer sebeplerden oluşabilmektedir [7]. Özellikle organizasyonel kaynaklı bu risklerin yönetilebilmesi ve seviyesinin azaltılması için kuruluşun bir takım koruma katmanları oluşturması beklenir. Bu açıdan İSG yönetim sistemleri PUKÖ yaklaşımı ile risk değerlendirmesi yapılması, koruma katmanlarının oluşturulması ve koruma katmanlarının etkinliğinin gözden geçirilerek kuruluşta sürdürülebilir bir iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi oluşturarak, iş ile ilgili faaliyetlerden kaynaklanan zararların minimize edilmesi noktasında etkin bir araçtır.

Şekil 5.9. İş sağlığı ve güvenliğinde insan kaynaklı faktörler.

İSG Yönetim Sistemleri risk değerlendirme bakımından kıyaslandığında genel çerçevelerinin benzer olduğu görülmüştür. İncelenen İSG Yönetim Sistemlerinde ifade edilen risk tanımı “Tehlikeli olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay ve maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi” olması açısından ISO 45001’deki risk tanımından (Amaçlar üzerine belirsizliğin olumlu veya olumsuz etkisi) farklılaşmaktadır. ISO 45001 kapsamında gerçekleştirilecek risk değerlendirilmesinde, diğer İSG yönetim Sistemi standartlarından farklı olarak, risklerin olumsuz etkileri ile birlikte olumlu etkilerin de dikkate alınması zorunludur [32].

Tüm İSG Yönetim Sistemlerinde risk değerlendirme metodolojileri konusundaki seçim kuruluşun faaliyetlerinin kapsamı, doğası, tanımlanan riskleri farklılık göstermesi nedeniyle kuruluşa bırakılmaktadır. Sadece ANSI/AIHA Z10 İSG standardında risk değerlendirilmesinin görev bazlı ve tehlike bazlı yapılabileceği ile ilgili genel tavsiye bulunmaktadır.

ISO 45001 İSG yönetim sistemi standardında kuruluşun risklerini belirlemeden önce kuruluşun etkileşim içinde olduğu iç ve dış konuların belirlenmesi üzerine açık bir vurgu bulunmaktadır. Bu vurgu dolaylı olarak ANZI/AIHA Z10 İSG yönetim sistemi standardında da yapılmaktadır.

Ayrıca ISO 45001 İSG standardında tehlike tanımlama sürecinde altyapı, ekipman, malzemeler, maddeler ve işyerinin fiziksel koşulları, araştırma, geliştirme, test etme, üretim, montaj, yapım, hizmet alımı, bakım veya bertarafı da dâhil olmak üzere ürün tasarımından oluşan tehlikelerin dikkate alınması gerekliliği standartta vurgulanan diğer önemli noktadır.

ISO 45001 İSG standardında, OHSAS 18001’den farklı olarak önleyici faaliyet tanımı yerini önleyici tedbirlere bırakmıştır. Bunun nedeni kuruluşun sadece mevcut değil olası risklerini tanımlaması ve potansiyel riskleri ile ilgili kontrol tedbirlerinin belirlemesinin zorunluluk haline gelmesidir.

OHSAS 18001 İSG Yönetim Sistemi Standardında, ILO-OSH Kılavuzlarından farklı olarak, düzeltici ve önleyici faaliyetin uygunluğunun risk değerlendirme süreci ile gözden geçirilmesi şartı bulunmaktadır.

Sonuç olarak, İSG Yönetim Sistemleri kuruluşun stratejik kararları, politika, bütçeleme, kaynakların (insan, altyapı, mali) tahsis edilmesi, planlama, programlama, iletişim, yönetme, tetkik etme gibi genel organizasyonel süreçlerinden kaynaklanan gizli şartların ve ani-kısa süreli etkileri olan aktif hataların proaktif olarak yönetilmesini sağlayarak iş güvenliği ile ilgili kazaların oluşumunun azalmasını sağlayan etkin bir araçtır. Buna rağmen, incelenen tüm İSG Yönetim Sistemleri kuruluşlardaki sorumlulukların belirlenmesi ve atanması konusunda genel ifadeler içermekte olup, iş kazalarının meydana gelmesine müteakip sorumluların belirlenmesi ve kusur dağılımı yapılabilmesi açısından yetersiz kalmaktadır. Bunun altında yatan sebebin, tüm İSG Yönetim Sistemleri’nin benimsediği yüksek iş sağlığı ve güvenliği olgunluk seviyesinin gerektirdiği “Sürekli İyileştirme” yaklaşımı sonucunda iş ortamında oluşan kazalar sonucunda sorumlu aramaktan çok, oluşan hatadan ders çıkarma ve tekrar etmesini önleme üzerine odaklanmaları olduğu tespit edilmiştir.

5.4. ORGANİZASYONEL TOPLAM İŞ GÜVENLİĞİ (SİSTEM GÜVENLİĞİ VE