ORGANİZASYONEL TOPLAM İŞ GÜVENLİĞİ (SİSTEM GÜVENLİĞİ

5.4.1. Sistem Güvenliği ve İş Sağlığı Güvenliği Yaklaşımları

Sistem güvenliğini doğru bir şekilde anlayabilmek için önce sistem tanımını yapmak gerekmektedir. Sistem, belirli bir ortamda belirli bir operasyonu veya işlevi ifa etmek için bir araya gelmiş insanlar, prosedürler ve ekipmanlar bütünüdür [33]. Bu tanımdan hareketle bir sistemin insan, makine-ekipman, prosedürler ve ortam olmak üzere toplam 4 unsuru vardır.

Daha önce de ifade edildiği gibi kazaların oluşmasına neden olan etkenler; işyerlerindeki güvensiz durumlar ve çalışanların yaptığı güvensiz davranışlardır. Ortam ve Makine-Ekipman güvensiz koşulları, insan ise güvensiz davranışı temsil etmektedir.

Dolayısıyla bu dört bileşenlerden;

• Makine-ekipmandan kaynaklanan riskler sistem güvenliği yaklaşımı ile

• Şekil 5.10’da da ifade edildiği üzere, İnsan, prosedür/talimat ve ortamdan kaynaklanan riskler ise iş sağlığı ve güvenliği yönetimi yaklaşımı ile yönetilebilir

Sistem güvenliği yaklaşımı ise tehlike tanımlamasına, tehlike analizine ve tehlike eliminasyonuna bilimsel, teknik ve yönetimsel becerilerin uygulanmasını veya bir sistemin (programın, projenin, faaliyetin veya ürünün) hayat döngüsü boyunca tehlikelerinin kontrolünü veya yönetimini şart koşar [34].

Şekil 5.10. Sistem güvenliğinin elemanları.

5.4.2. Organizasyonlardaki Sistem Güvenliği ve İş Sağlığı ve Güvenliğinin Güvence Altına Alınması ve Uygunluk Değerlendirme

Kuruluşta sistem güvenliği elemanlarından kaynaklanan risklerin yönetimi kapsamında gerçekleştirilen önlemlerin uygunluğu ve kuruluş tarafından etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığı ancak yetkin, tutarlı ve tarafsız bir üçüncü taraf uygunluk değerlendirmeye tabi tutularak geçerli kılınabilir. Buradan hareketle, sistem güvenliği açısından kontrol noktaları olan sistemin kavramsal aşaması, tasarım aşaması, üretim aşaması, kurulum aşaması, test etme aşaması, kullanım aşaması, bakım-onarım aşaması ve bertaraf etme/elden çıkarma aşamasında gerçekleştirilen her türlü faaliyetten kaynaklanabilecek olası riskleri minimize etmek amacıyla gerçekleştirilen tüm

faaliyetlerin etkinliği de yine üçüncü taraf uygunluk değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. Sistem güvenliği kontrol noktalarından biri olan makine-ekipmanın kavramsal aşamasının amacı üretilmesi planlanan sistemin hatalarının minimize edilmesi, maliyetlerin yönetilmesi, risklerin analizi ve projenin olası başarısını değerlendirmektir. Özellikle yüksek miktarda yatırım içeren makine-ekipmanlar için ön-tasarım aşamasından önce sistemin ekonomik olarak maliyeti ve uygulanabilirliği yapılarak teknik, finansal ve hukuki olarak değerlendirilmesi gereklidir. Bu nedenle, makine ve ekipmanların kavramsal aşamasında e-fizibilitesi yapılarak risk yönetimi tüm yönleri ile ele alınmalı ve bağımsız uygunluk değerlendirmeye tabi tutulmalıdır.

Sistemin bir diğer unsuru olan insandan kaynaklı risklerin en aza indirilmesi bir diğer boyuttur. Çünkü iş ortamında oluşan hataların ve dolayısıyla risklerin diğer kaynağı insan faktörü ve operatör hatalarıdır [34].

Kuruluş, insan bileşeni açısından ele alındığında elemanlar; iş ekipmanını kullanan operatör, tehlikeli bölgede bulunan ve doğrudan/dolaylı risklere maruz kişiler, ekipmanın bakımı-onarımından sorumlu kişiler ve ekipmanın periyodik kontrolünden sorumlu kişiler olarak ele alınabilir.

İnsandan kaynaklı hatalar belirsizliğin en yüksek olduğu ve yönetilmesi en zor alan olması nedeniyle ihtiyaca özel programların oluşturulması önem arz etmektedir. Bunun temel sebebi insan kaynaklı hata türlerinin makine-ekipmana oranla daha az öngörülebilir olmasıdır. İnsan güvenirliliğini kesin olarak belirlemek oldukça zor olmakla birlikte, makine-ekipmana oranla insan performansı üzerine daha az güvenilir veri mevcuttur.

Giderek artan teknolojik yenilik hızına ve personel uzmanlaşmasındaki gelişime paralel olarak, insan-makine ara yüzünde görev yapan personelin yeterliliğini artırmak ve sürekliliğini sağlamaya yönelik personel belgelendirme programları geliştirilmelidir. Bu nedenle, devreye alınan makine-ekipmanın güvenlik şartlarına özel yeterlilik gerektiren ve insan-makine ara yüzünde aktif görev yapacak personelin yetkinliğini artırıcı ve böylece insan hatalarından kaynaklı riskleri en aza indirmeyi amaçlayan personel belgelendirme programlarının oluşturulması bir zorunluluktur.

Personel belgelendirme programı genel olarak aşağıdaki alanlarda oluşturulabilir; 1. İş ekipmanlarının hizmete alınması aşamasında görev yapacak personele yönelik 2. İş ekipmanlarının nihai kullanım noktasında insan-makine ara yüzünde görev

yapacak ekipmanı kullanan operatörlere ve gerekirse dolaylı olarak maruz kalabilecek çalışanlara yönelik

3. İş ekipmanlarının periyodik kontrolünden sorumlu personele yönelik

4. İş ekipmanlarına yönelik teknik servis hizmeti verenlere yönelik personel belgelendirme programlarının oluşturulması, yeterlilik kriterlerinin objektif olarak belirlenmesi, sürekliliğinin sağlanması ve artırılmasına yönelik yararlı olacaktır

Bir diğer sistem güvenliği kontrol noktası, kuruluş içerisinde iş ortamından kaynaklanan risklere yönelik davranışsal tepkiler geliştirerek önlem almaya yönelik oluşturulan

prosedürler/talimatlardır. Sistem güvenliği hiyerarşisinde makine-ekipman uyarı cihazları bulundurulmasından kaynaklanan artık risklerin önlenmesi prosedürler ve talimatlar ile sağlanabilir. Bu prosedürler ve talimatlara örnek olarak tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve makine-ekipman kullanım talimatları verilebilir.

Söz konusu prosedürlerin/talimatların içerik olarak yeterliliği, kuruluşun ihtiyacını karşılayıp karşılamadığı, kuruluşta ilgili taraflara duyurulup duyurulmadığı, uyulup uyulmadığı, gözden geçirilme ve gerekli olduğunda revize edilme ihtiyaçları açısından üçüncü taraf uygunluk değerlendirmeye tabi tutulmalıdır.

Şekil 5.12. Sistem güvenliği hiyerarşisi.

Bir diğer sistem güvenliği unsuru olan operasyonel ortam, makine-ekipman operasyonu ve personel için gerekli ortamı ifade etmektedir. İnsanlar sıcaklık, nem, ışık seviyesi, gürültü seviyesi ve diğer çevresel faktörler konfor limitleri içerisinde olduğunda daha iyi performans göstermektedir. Havalandırma, iyi ışıklandırma, ses yalıtımı ve diğer fiziksel boyutlar stresi azaltarak çalışanların uzun zaman periyotlarında daha yüksek performansla çalışmasını sağlamaktadır. Bu önlemler daha önemli olmasına rağmen uygulaması daha zordur.

Sistem güvenliğinin tesisi için yapılması gerek çalışmalara ve yönetim sistemlerine bakıldığında ikisi arasındaki bağlantının kurulması mümkün olmamaktadır. Birbirinden bağımsız gibi durmaktadır. Aslında birbirinden bağımsız değil tam anlamıyla ilişkilidir. Ancak yönetim sistemlerinde bu ilişkinin nasıl olması gerektiği ve nasıl yönetileceği ortaya konulmadığından kaza sebeplerinin bulunmasında başarılı olunsa bile kusurun kime ait olduğu doğru olarak tespit edilmesi mümkün olmamaktadır.

6. BİLİRKİŞİ KAZA İNCELEMELERİ VE KUSUR DAĞILIM