Okul Öncesi Çoğulcu/Tercihli Din ve Ahlak Eğitimi Modeli

Çoğulcu okul öncesi din ve ahlak eğitimi modeli Türkiye’de şu ana kadar din eğitimi alanında uygulaması olan bir yaklaşım değildir. İlk olarak bu modelin ne olduğunu açıklayalım. Daha sonra ise bu modeli önermedeki amacı ve modelin avantajlı yön-lerini ortaya koymaya çalışalım. Türkiye’de okul öncesi eğitim alanında ilk ve orta öğretim kademesine göre daha fazla aktörün ve seçeneğin olduğu görülmektedir.

Sayısal olarak en fazla öğrencinin devam ettiği Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ana-okulları ve anasınıfları ilk kategoriyi teşkil etmektedir. İkinci grubu ise MEB’e veya Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı özel okullar oluşturmaktadır.

Okul öncesinde özel sektörün payının % 18 civarında olduğunu ve bu oranın ilk ve ortaöğretimde özel sektörün payının iki katı olduğunu belirtelim. Üçüncü grup ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve bazı kamu kuruluşları tarafından işletilen okul öncesi eğitim kurumlarıdır. Dördüncü kategoriyi ise 2013 yılı sonrası bu alana giren Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı 4-6 yaş grubu Kur’an Kursları oluş-turmaktadır.

Bu model okul öncesi eğitim kurumlarına iki seçenek sunmaktadır. Bu seçeneğin ilki okul öncesi ahlak eğitimi’dir. Bu derste çocuklara dini referansı önceleyen bir ahlak eğitimi önerilmektedir. Bir ahlaki konu işlenirken dini boyut ön planda olup felsefi bakıştan da istifade edilecektir. Burada temel amaç çocukların ahlaki bir me-sele veya kavramı kendi gelişim basamağına uygun eğitim konusu yapılırken ahlaki konu üzerinden kutsal ile irtibat kurmasını sağlamaktır. Böylelikle okul öncesi eği-tim programında eksik olan ahlaki ve dini gelişim boyutu eklenmiş olacaktır. İkinci seçenek ise okul öncesi din/İslam eğitimi modelidir. Burada İslam dini ve değerleri öğretisinin eğitim konusu yapılması esastır. Şüphesiz soyut dini konular okul öncesi dönemin gelişim seviyesine uyarlanarak ve/veya bu konuda geliştirilen pedogo-jik yaklaşımlardan faydalınılarak daha somut konuslar öğretim konusu yapılacaktır.

Böylelikle Türkiye’de okul öncesi eğitimde ihmal edilen dini gelişim boyutu eğitim programına ilave edilmiş olacaktır. Bu modeldeki iki seçeneğin ne anlama geldiğini kısaca açıkladıktan sonra hangi okul öncesi kurumlarda hangi modelin uygulanma-sının isabetli olacağına yönelik önerimizi sunalım.

Okul öncesi ahlak eğitimi seçeneğinin okul öncesinde resmi eğitim veren MEB ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı yerlerde uygulanması öneril-mektedir. Resmi kurumlara giden okul öncesi öğrenciler toplumun dindarlık dere-cesi farklı, değişik inanç gruplarından gelmektedir. Ahlak konusu ise seküler-dindar, Alevi-Sunni, Müslüman; Hristiyan vb. için ortak payda bulmanın en rahat olduğu alandır. Doğruluğun, yardımseverliğin, sorumluluğun, adaletin vb. ahlaki kavramla-rın önemi üzerine farklı inanç gruplakavramla-rının uzlaşmaları zor değildir. Yalnızca ahlaki ilke ve kavramların gerekçelendirmesinde farklı dini referans ve gerekçeler kullanacak-tır. Bu ise eğitim bilimi ve çocuk gelişimi açısından bir fırsat olarak görülebilir.

Okul öncesi din/İslam eğitimi seçeneğinin ise Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı 4-6 Yaş Grubu Kur’an Kursları’nın dönüştürülmüş okul öncesi modelinde uygulanması

tavsiye edilmektedir. Bu modelin Diyanet’le nasıl ilişkilendirilebileceğini izah etmeye çalışalım. Raporun dördüncü bölümünde Türkiye’de okul öncesi din eğitiminin ilk uygulaması olarak Diyanet 4-6 yaş grubu Kur’an Kurslarından detaylı olarak bah-sedilmişti. Bu uygulama 2013 yılında başlamış olup günümüze kadar halkın artan talebi ile devam etmektedir. 2020 itibarıyla Diyanet kurslarına giden okul öncesi öğ-renci sayısı 150 bini geçmiştir. Bu sayı okul öncesinde eğitim gören toplam öğöğ-renci sayısının yaklaşık %10’una yaklaşmaktadır. Ancak bu okul öncesi eğitim kurumu modern anlamda farklı gelişim alanlarını dikkate alarak geliştirilen bir tasarımdan daha ziyade Kur’an Kursu eğitim anlayışının okul öncesi yaş grubuna uyarlanması ile kurgulanmıştır. Türkiye’de 3-5 yaş arası okul öncesine erişim %45 gibi düşük bir düzeydedir. 5 yaşta ise %75’tir. MEB Strateji Belgesi ise 2023 itibarıyla 5 yaş gru-bunda erişimi %100’e çıkarmayı ve zorunlu hale getirmeyi planlamaktadır. Diyanet okul öncesi Kur’an Kurslarına devam eden öğrencilerin %55’e yakını 5 yaş grubu yani zorunlu eğitim öncesi yıldaki öğrencilerden oluşmaktadır. MEB’in 2023 hedefi gerçekleştiği takdirde bu yaş grubundaki öğrenciler normal ana sınıf ve anaokulları-na devam etmek durumunda kalacaklardır. Bu ise 4-5 yaş grubunda okul öncesine erişim imkânın artması ile birlikte Diyanet okul öncesi Kur’an Kursları kapanmak veya çok az sayıya düşmek riski ile karşı karşıya kalacaktır. Bu ise Türkiye için ilko-kul öncesi din eğitimi tecrübesinin kaybedilmesi anlamına gelecektir. Bu çerçevede Diyanet’in yaygın eğitim modeli ile yürüttüğü 4-6 yaş grubu Kur’an Kurslarının göz-den geçirilerek Kur’an Kursu felsefesingöz-den din eğitimi veren okul öncesi eğitim ku-rumuna dönüştürülmesinin bir öneri olarak üzerinde düşünülmeyi hak ettiğini söy-leyebiliriz. Diğer bir açıdan okul öncesi düzeyde Türkiye’de vatandaşlara program içeriği yönünden farklı seçenek sunulacaktır. Raporun ikinci bölümünde Belçika, Almanya ve İngiltere okul öncesi eğitim örneklerinden ve diğer Avrupa ve ABD gibi ülkelerden de anlaşıldığı gibi Kilise ve dini kurumlar okul öncesi eğitimde yüksek oranda paya sahiptir. Türkiye’de teolojik açıdan olmasa da kurumsal açıdan benzer fonksiyonu yerine getirecek kurum Diyanet İşleri Başkanlığı olabilir. Okul öncesinde yeni bir seçeneğin ailelere sunulmasının demokratik toplum ve din özgürlüğü açı-sından da değerli olduğu bir gerçektir. Diyanet Okul Öncesi Eğitim kurumu haline gelmiş modelde din eğitimi programın önemli bir parçasını oluşturabilir. Böylelikle velilere okul öncesinde farklı program uygulayan ve din eğitimini önemseyen bir seçenek sunulurken Diyanet açısından da sürdürülebilirliği olan okul öncesi eği-tim modeline doğru bir geçiş sağlanabilir. Burada şu sorular akla gelebilir. Diyanet bu fonksiyonu nasıl icra edecektir? Yukarıda zikredildiği gibi ilk ve ortaöğretimden farklı olarak okul öncesi eğitimde daha fazla kurum bu düzeyde eğitimin içindedir.

Bilindiği gibi Diyanet İşleri Başkanlığı resmi ve anayasal bir kurumdur. Bu kuruma son yıllarda yeni sorumluluklar verilmiştir. 2018 yılında Diyanet İşleri Başkanlığına önceki görevlerine ilaveten “Manevi Danışmanlık” konusunda Başkanlıkta faaliyet-lerde bulunmak ve diğer bakanlıklarda (Sağlık Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı vb.) yapılan manevi danışmanlık faaliyetlerinin koordinasyonu ile görevlendirilmiştir. Okul öncesinde de Diyanet kendi kurumsal potansiyelini yeni gelişmelere göre uyarlayarak vatandaşların talebini karşılayabilir. Zaten Diyanet İş-leri Başkanlığı tarafından işletilecek okul öncesi kurumlara isteyen veliler çocuklarını gönderecektir.

Çoğulcu modelin iki versiyonu ve hangi kurumlar tarafından uygulanması gerekti-ğine yönelik öneriyi açıkladıktan sonra okul öncesi özel eğitim kurumlarının din ve ahlak eğitimi açısından nasıl bir yol izleyeceğini ifade edelim. Okul öncesi eğitim kurumlarına “okul öncesi ahlak eğitimi” veya “okul öncesi din/İslam eğitimi” model programlarından birini seçme hakkı verilmesi isabetli olacaktır. Bu modelin en temel amacı okul öncesi din ve ahlak eğitiminde en azından iki seçenekten birini tercih etme imkânı tanımasıdır. Burada şunu ifade etmek faydalı olacaktır. Her iki seçe-nekte de programlar Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ilgili paydaşların etkin katılımı ile hazırlanacaktır.

Okul öncesi çoğulcu din ve ahlak eğitimi modelinde bu dersleri kim verecektir so-rusuna cevap vermeye çalışalım. Okul öncesi ahlak eğitimi formülünde bu boyut veya dersin resmi eğitim kurumları ve isteyen özel okul öncesi kurumlarda verilmesi öngörülmektedir. Bu dersi mevcut okul öncesi öğretmenlerinin alcakları hizmetiçi eğitim ve materyal desteği ile rahat bir şekilde verebileceği düşünülmektedir. Ha-len Eğitim Fakültelerinde öğrenci olan okul öncesi öğretmenliği öğrencilerinin bu konudaki yeterliliklerini artırmaya yönelik bir ders, lisans programına ilave edilebilir.

Okul öncesi programa ilave edilen bu yeni dersle herhangi yeni bir ekonomik mali-yete gerek duymaksızın öğretmen ihtiyacı mevcutlarla karşılanabilir. Diğer seçenek olan okul öncesi din/İslam eğitiminde ise bu program Diyanetin okul öncesi eğitim felsefesine göre güncellenmiş okul öncesi kurumunda uygulanacaktır. Bu tarz bir dönüşüm gerçekleştiği takdirde Diyanetin bu kurumlarda okul öncesi öğretmeni istihdamı gerekli olacaktır. Bu modelin din eğitimi ise mevcut çocuk gelişimi konu-sunda yeterlilik kazanan yüksek din tahsili görmüş öğreticiler vasıtasıyla karşılana-bilir. Orta ve uzun vadede ise İlahiyat Fakültesi programı veya tezsiz yüksek lisans şeklinde okul öncesi çocuk gelişimi ve din pedagojisi konusunda yeterlilik kazanmış öğretmenler istihdam edilebilir. Okul öncesinde din/İslam eğitimi modelini

benimse-yen özel okul öncesi eğitim kurumları da çocuk gelişimi konusunda yeterliliği olan ilahiyat fakültesi mezunlarını görevlendirebilirler.

Bu model Türkiye’de okul öncesi din ve ahlak eğitimine yer verildiği takdirde farklı gruplar tarafından üzerinde makul düzeyde uzlaşı sağlanması mümkün olan bir se-çenektir. Ayrıca tek tipçi bir model yerine velilere okul öncesi din ve ahlak eğitimi konusunda seçenek imkânı sunmaktadır. Benzer şekliyle özellikle Batı ülkelerinde uygulaması olan bir modeldir.