Nitel Veri Toplama Araçları

Nitel veri toplama araçlarına ilişkin genelleme Tablo 3.10’da sunulmaktadır. Bu çalışmada, gözlem, görüşme ve doküman yöntemlerinden faydalanılmıştır. Söz konusu yöntemler hakkında daha detaylı açıklamalar takip eden bölümde yer almaktadır.

Tablo 3.10

Nitel Veri Toplama Türleri

Veri Toplama Biçimi Veri Türü Veri Türünün Tanımı

Gözlem Alan notları ve çizimler.

Araştırmacı tarafından gözlem boyunca tutulmuş veri metinleri ve çekilmiş fotoğraflardır.

Görüşme ve Anket

Açık uçlu görüşmelerin ya da ankette yer alan açık uçlu soruların transkripsiyonu.

Görüşme kayıtlarının metne dönüştürülmesinden elde edilen veri metinleri ya da ankette yer alan sorulara verilen açık uçlu cevapların transkripsiyonudur.

Doküman

Dokümanlar hakkında kâğıt ve kalem ile kaydedilmiş notlar ya da optik olarak taranmış dokümanlar.

Araştırmacı için erişilebilir olan kamusal (örneğin, toplantılardan notlar) ve özel (örneğin, dergiler) kayıtlardır. Görsel ve İşitsel Materyaller Resimler, fotoğraflar, videokasetler, nesneler ve sesler

Araştırmacı ya da başka biri tarafından kaydedilmiş

resimleri ya da

insanların/mekânların

seslerini içeren görsel ve işitsel materyallerdir.

“Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and

qualitative research. Boston, MA: Pearson Education..” kaynağından uyarlanmıştır.

3.3.2.1 Görüşme

Görüşme yöntemi veri toplama süreci için sözlü, sözsüz, konuşma ve duyma olarak kullanılan çok algılı iletişim yolları sunan esnek bir ölçme aracıdır (Cohen et al., 2007). Bu araç, araştırma sürecinin her basamağında kullanılabilir ve araştırma kapsamında yer alan sorulara cevap bulmak amacıyla en az iki kişi arasında sözlü olarak yürütülen bir veri toplama biçimidir (Büyüköztürk et al., 2009).

Görüşme süreci, araştırmacının bir ya da daha fazla katılımcıya genel, açık uçlu sorular sorması ve verilen cevapları kaydetmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir (Creswell, 2012).

93

Ayrıca, görüşme yöntemi anket ve gözlem gibi çeşitli veri toplama yöntemleriyle de bütünleştirilerek kullanılabilmektedir (Büyüköztürk et al., 2009). Araştırmacının sorduğu açık uçlu sorular sayesinde katılımcılar, araştırmacının herhangi bir görüşü ya da geçmiş araştırma bulguları ile sınırlandırılmadan kendi deneyimlerini en iyi şekilde ifade edebilmektedirler (Creswell, 2012).

Görüşme yöntemi araştırmacılar için birçok avantaj sunmaktadır. Örneğin; görüşme süreci katılımcılara yaşadıkları dünyaya ilişkin yorumlarını tartışma ve kendi bakış açılarıyla herhangi bir durumu nasıl ele aldıklarını açıklama imkanı sunmaktadır (Cohen et al., 2007). Ayrıca, araştırmacının süreç içerisinde hazır olmasından dolayı katılımcıya karmaşık gelebilecek yönergelerin araştırmacı tarafından açıklanması ve araştırmacı ile katılımcılar arasındaki işbirliğinde en etkili yollardan biri olması özellikleri de görüşme yönteminin avantajları arasında gösterilmektedir (Büyüköztürk et al., 2009). Tüm bunların yanı sıra, görüşme yöntemi ile araştırmacının ulaşılmak istenilen bilgiyi ortaya çıkarmak için özel sorular sorabilmesi ve katılımcıların bireysel bilgilerine yönelik detaylı açıklamalar yapmalarına olanak verme söz konusu olduğu için bu yöntemin oldukça popüler bir yöntem olduğu ifade edilmektedir (Creswell, 2012). Görüşme yönteminin sunmuş olduğu bu avantajlar göz önüne alındığı için bu çalışmada nitel veri toplama aracı olarak kullanılmıştır.

Bu araştırmada, nitel veri toplama aşamasında yarı-yapılandırılmış görüşme tekniğinden faydalanılmıştır. Çünkü bu teknik, benzer konularda veri toplama sürecindeyken farklı katılımcılarla farklı şekillerde görüşme yapmak için yeterli esnekliği sunmaktadır (Noor, 2008). Görüşme soruları, araştırmanın amaçları ve alt problemleri doğrultusunda dikkatle hazırlanmıştır. Öncelikle hazırlanan taslak form için üç uzmandan görüş alınmış ve gelen öneriler doğrultusunda görüşme sorularının son hali verilmiştir. Yarı-yapılandırılmış görüşme formu (EK 7) 6 açık uçlu sorudan oluşmaktadır. Görüşme sürecinin akışına göre, ihtiyaç duyulduğunda öğretmen adaylarını cevapları hakkındaki detayları belirtmeye yöneltmek için ek (tamamlayıcı) sorular sorulmuştur.

Görüşme süreci katılımcılar arasından rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen 12 öğretmen adayı ile yürütülmüştür. Her bir gruptan birer öğrenci seçilerek oluşturulan katılımcıların 6’sı deney grubundan ve 6’sı kontrol grubundandır. Seçilen katılımcılar Tablo 3.11’de sunulmuştur.

94 Tablo 3.11

Katılımcı Dağılımı

Deney Grubu Kontrol Grubu

ÖA 2, ÖA 5, ÖA 9, ÖA 12, ÖA 13, ÖA 18

ÖA 22, ÖA 24, ÖA 27, ÖA 28, ÖA 30, ÖA 33

Görüşmeler esnasında ses kaydı yapmak için her bir katılımcıdan süreç başlangıcında izin alınmıştır. Sürecin tamamlanmasının ardından her bir kayıt numaralandırılmış ve metne dönüştürülmüştür. Analiz aşamasında, içerik analizi metodu kullanılmış ve katılımcıların vermiş oldukları benzer cevaplar doğrultusunda her bir soru için kategori, tema ve kodlar oluşturulmuştur.

3.3.2.2 Gözlem

Gözlem, araştırma sorularına yanıt bulabilmek için ihtiyaç duyulan verilerin insan, toplum ya da doğa gibi belirli amaçlara odaklanılarak çıplak gözle ya da bir araç kullanımı vasıtasıyla izlenmesi ile gerçekleştirilen bir veri toplama süreci olarak tanımlanmaktadır (Büyüköztürk et al., 2009). Yani, gözlem araştırma ortamlarının ve gözlemlenen bireylerin incelenmesiyle açık uçlu ve ilk elden bilgi toplama süreci olarak ifade edilmektedir (Creswell, 2012).

Veri toplama sürecinde gözlem yönteminin kullanımı çeşitli avantajlar sunmaktadır. Bilgiyi oluştuğu ortamda kaydetme, gerçek davranışları inceleme ve fikirlerini ifade etme noktasında güçlük çeken bireyleri izleme şeklinde belirtilen olanakları sunması, bu yöntemin avantajları olarak açıklanmaktadır (Creswell, 2012). Ayrıca bu yöntemde, sürecin doğal ortamda gerçekleştirilmesinden dolayı yapaylık unsurlarının diğer yöntemlere kıyasla daha az olması ve zaman sınırlaması içermemesi avantajları sunduğu belirtilmektedir (Büyüköztürk et al., 2009). Gözlem yönteminin sunduğu bu olanaklar dikkate alındığı için bu çalışmada nitel veri toplama araçlarından biri olarak kullanılmıştır. Cooper, Schindler and Sun (2003), gözlemin 3 boyutla birlikte düşünülmesi gerektiğini ifade etmektedirler. Söz konusu 3 boyut ve bu çalışma kapsamındaki yerleri aşağıdaki gibidir:

 İlk boyut, gözlemin doğrudan olup olmadığının belirtilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Doğrudan gözlemde, araştırmacı ortamda bulunmaktadır. Doğrudan

95

olmayan gözlem ise kamera gibi kayıt cihazlarını gerektirmektedir. Bu çalışmada, doğrudan gözlem yöntemi kullanılmıştır. Araştırmacı, sınıf ortamında hazır bulunmuş ve gözlem formu ile süreçleri takip etmiştir.

 İkinci boyut, araştırmacının varlığının bilinip bilinmediği ya da gizli olup olmadığı (örneğin, arkasını gösteren bir ayna ya da gizli kamera kullanımı) ya da kısmen gizli olup olmadığı (örneğin, araştırmacı kendini gösterir, fakat araştırmacı olduğu saklı tutulur) belirtilmelidir. Bu çalışmada, araştırmacı gizli bir rol oynamamıştır. Öğretmen adaylarına gözlem yapılacağı ve kendilerine bu sayede dönüt sunulacağı ifade edilmiştir.

 Üçüncü boyut, gözlemcinin üstlendiği rolün belirtilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Bu çalışmada, araştırmacı katılımcı olunmayan gözlem yaklaşımını kullanmıştır. Söz konusu gözlem türünde, gözlemci sürece hiçbir şekilde dışarıdan etki etmemektedir. Bu çalışmada, öğretmen adaylarının yürütmüş oldukları uygulamalara müdahale edilmemiş ve araştırmacı sadece izleyici rolüyle ortamda bulunmuştur.

Bu çalışmada, Mento and Giampetro-Meyer (2000) tarafından geliştirilmiş olan yapılandırılmış gözlem formu kullanılmıştır. Gözlem formu 10 alt başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklar sırasıyla; ders başlangıcı, öğrenci yanıtı, öğrenci katılımı, materyal, materyali sunma/tartışma ilerleyiş denetimi, öğrenci hissi, öğrenci katılım şekli, pedagojik yaklaşımlar, yinelenen öğrenci değerlendirmeleri ve ders kapanışı olarak belirtilmektedir. Gözlem formu EK 8’de sunulmaktadır.

3.3.2.3 Doküman

Okul sonrası etkinlik olarak tasarlanan uygulamalara ilişkin nitel veri toplama sürecinde doküman kullanılmıştır. Doküman, nitel araştırmacının bir çalışmadaki bölge ya da katılımcılar hakkında bilgi edinmek için kullandığı toplumsal ya da kişisel kayıtları içermektedir (Creswell, 2012). Dokümanlar; alan notları, günlükler ve anı defterleri, kayıtlar, biyografiler, otobiyografiler, formal kayıtlar, zaman cetvelleri / zaman çizelgeleri, teknik belgeler, toplantı tutanakları, öğrenci çalışmalarının örnekleri, hatırlatıcı notlar ve e- postalar, raporlar ve istatistikler, yazışmalar, planlar, kitapçık ve ilanlar, tanıtım ve rehberler, arşivler, hikayeler, bir yıl içerisinde gerçekleşen olayların kayıtları ve kronolojiler, fotoğraf ve eserler, görüşme ve konuşmalar, politik belgeler, birincil ve ikincil

96

kaynaklar, gazete yazıları, kitaplar ve yazılar ve toplumsal kayıtlar gibi çok çeşitli biçimlere sahiptir (Cohen et al., 2007). Bu kaynaklar, nitel araştırmalarda belirli bir olgunun anlaşılmasına yardımcı olan önemli bilgiler sunmaktadır (Creswell, 2012).

Bu çalışmada, her bir öğrenciden sürece ilişkin görüşlerini açıklayan bir kompozisyon yazmaları istenmiştir. Bu doküman, birincil kaynak niteliğindeki deney grubu öğrencilerinden toplanan yazı dokümanıdır (Cohen et al., 2007). Kompozisyon yazımı öncesinde, öğrencilere kompozisyonun ana fikri hakkında bilgi verilmiştir. Bu aşamada, kompozisyonun içeriğinde (a) dijital oyunların derslerde kullanımının etkileri, (b) kendi deneyimleri doğrultusunda, dijital oyunların derslerde kullanılmasını isteme ya da istememe yönündeki görüşleri ve (c) yaşamış oldukları uygulama sürecine yönelik görüş ve önerilerini bildirmeleri istenmiştir. Öğrenciler 40 dakikalık oturum kapsamında kompozisyonlarını tamamlamışlardır.