Nitel veri toplama araçları

Nitel verilerin elde edilme sürecinde ise, deney grubundaki öğrencilerin, deney grubu öğrencilerinin velilerinin ve çalışmanın yapıldığı okulda görevli öğretmenlerin uygulanan eğitime ilişkin görüşlerinin alınmasına yönelik olarak araştırmacı tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır. İlerleyen bölümlerde hazırlanan üç ayrı yarı yapılandırılmış görüşme formu ile ilgili ayrıntılı bilgi verilmiştir.

Tablo 48

Nitel Veri Toplama Araçları ve Kullanım Amaçları

Ölçme Aracı

Ölçme Aracının Kullanım Amacı Kime Uygulanacağı Araştırmanın Hangi Aşamasında Kullanılacağı İşle m Önc esi İşle m S üre cinde İşle m S onra sı Öğrenci görüşme formu Çalışmaya Yönelik Görüşlerini Belirleme Deney Grubu x Öğretmen görüşme formu Çalışmaya Yönelik Görüşlerini Belirleme Öğretmen x Veli görüşme formu Çalışmaya Yönelik Görüşlerini Belirleme Veli x

3.3.2.1. Yarı yapılandırılmış görüşme formları

Bu çalışmada nitel araştırma tekniklerinden görüşme yöntemi kullanılmıştır. Bu şekilde okul dışı etkinlik temelli değerler eğitimi programının yapılması sürecine yönelik deney grubundaki öğrencilerin görüşlerinin ortaya çıkarılması amacçlenmıştır. Süreçle ilgili veri toplanmasının temel nedeni, araştırma sürecince neler olup bittiğini anlayabilmek ve grubun araştırma sürecinden nasıl etkilediğine ilişkin daha ayrıntılı bilgiler elde etmek içindir. Bundan dolayı bu araştırmada süreçle ilgili ayrıntılı veriler elde edebilmek için nitel yöntemler kullanılmıştır.

Görüşme tekniği ile var olan bir tezin test edilmesinden ziyade insanların tecrübelerini, algılarını, düşüncelerini ve ifadelerini derlemek ve anlamlandırmaya dayanmaktadır. Böylelikle araştırmacı görüşme tekniği aracılığıyla görüşme yapılan kişilerin iç dünyasına girmeye ve verileri onun nazarından kavramaya çalışmaktadır. Görüşme esnasında kuralların kullanılma durumuna göre; yapılandırılmış görüşme, yarı yapılandırılmış görüşme ve yapılandırılmamış görüşme olmak üzere üç çeşit görüşme tekniği bulunmaktadır (Türnüklü, 2000).

Bu çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği yapılandırılmış görüşme tekniği gibi katı, yapılandırılmamış görüşme tekniği gibi de tamamen serbest değildir. İki uç görüşme tekniğinin ortasında gri tondadır. Görüşme konusu, araştırmacı tarafından önceden analiz edilmiştir ve görüşme boyunca hangi evrelerin izleneceği ve nelerden söz edileceği önceden belirli bir cetvele bağlanmıştır (Mayring, 2011, s.73). Görüşme cetveli olsa da görüşme esnasında duruma göre esneklik yapılabilmektedir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği sahip olduğu belirli düzeyde standartlık ve aynı zamanda esneklik nedeniyle eğitim bilim araştırmalarına daha uygun bir teknik görünümü vermektedir (Türnüklü, 2000, s.547).

Bu teknikle, görüşme yapacak kişiye sorulacak sorular bir form halinde önceden hazırdır. Yalnız görüşmenin gidişatına göre soruların sorulma sırasında değişiklik yapılabileceği gibi araştırmacı sondalarla bulguları daha da zenginleştirmek isteyebilir. Görüşmeci önceden hazırladığı konu veya alanlara sağdık kalarak, hem önceden hazırlamış olduğu soruları sorma, hem de bu sorular konusunda daha ayrıntılı bilgi alma amacıyla ek sorular sorma özgürlüğüne sahiptir (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.50).

Başta görüşme yapılacak grubun yaş düzeyi dikkate alınarak, daha sonra araştırmacıya ve katılımcılara sağlayacağı esneklikten yararlanabilmek amacı ile yarı yapılandırılmış

görüşme tekniği kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin kullanılacağı kararlaştırıldıktan sonra, yarı yapılandırılmış görüşme formunun hazırlanması aşamasına geçilmiştir. Görüşme formunda yapılan okul dışı etkinlik temelli değerler eğitimi programının değerlendirilmesine yönelik ve yapılan uygulama ile ilgili genel düşüncelerin alınabileceği sorulara yer verilmiştir. Görüşme formu hazırlanırken birtakım noktalara dikkat edilmiştir. Dikkat edilen konular literatürde belirlenen görüşme hazırlama kıstasları olarak karşımıza çıkmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.156-153).

1. Sorular kolay anlaşılabilecek şekilde hazırlanmıştır. 2. Deneyimlere odaklı sorular sorulmuştur.

3. Soruların açık uçlu olmasına dikkat edilmiştir.

4. Görüşme esnasında görüşülenin yönlendirilmesine neden olacak sorulardan kaçınılmıştır.

5. Soruların çok boyutlu olmasından ziyade bir noktaya odaklanılmasına dikkat edilmiştir.

6. Alternatif sorular hazırlanmıştır. Görüşme esnasında sondalara yer verilmiştir. 7. Açık uçlu sorular sorulmuştur.

8. Sorular mantıksal bir sisteme göre hazırlanmıştır.

Yukarıdaki kriterler ve literatür dikkate alınarak öğrenci, öğretmen ve veli olmak üzere üç ayrı yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formlarının geliştirilme ve veri toplama süreçlerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir.

 Öğrenci görüşme formu

Yarı yapılandırılmış görüşme formu geliştirme konusundaki literatür incelenmiştir. Daha önce yapılmış çalışmalardaki yarı yapılandırılmış görüşme formunda ne gibi sorular sorulduğu taranmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme formu geliştirme noktasında var olan kriterler göz önüne alınarak öğrencilerin gerçekleştirilen çalışmaya ve öğrencilerde meydana gelen davranış değişikliklerine yönelik olmak üzere 60 sorunun yer aldığı ve üç bölümden oluşan taslak bir form hazırlanmıştır.

Taslak form hazırlandıktan sonra değerler eğitimi, vatandaşlık eğitimi ve ölçek geliştirme uzmanı olmak üzere üç uzmanın görüşüne başvurulmuştur. Görüşü alınan uzmanlar daha önce nitel çalışmalar ve görüşme formu geliştirme süreçlerinde bulunmuşlardır. Uzmanlardan gelen dönütler dikkate alınarak ölçekten 8 madde çıkartılmıştır. Yine

uzmanlardan gelen dönütler dikkate alınarak bazı cümle yapılarında değişiklikler yapılmıştır. Böylece uzmanların tavsiyeleri yönünde görüşme formuna son şekli verilmiştir. İki öğrenci ile deneme amaçlı uygulama yapılmıştır. Öğrencilerden gelen cevaplara göre soruların yerleri değiştirilmiştir. Benzer içeriğe sahip ve öğrencilerin aynı cevapları verdiği 2 sorular formdan çıkartılmıştır. Öğrencilerden istenen cevap alınmadığı zaman sondalara ve paralel sorulara yer verilmiştir. Hazırlanmış olan yarı yapılandırılmış görüşme formunun son hali ekler bölümünde yer almaktadır.

Okul dışı etkinlik temelli değerler eğitimi programı sona erdikten sonra 18 öğrenci ile görüşme yapılmıştır. Görüşmeler okulda gerçekleştirilmiştir. Bir öğrenci ile görüşme ortalama 20-30 dakika sürmüştür. Verilerin toplanması esnasında ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Ayrıca, her bir öğrenciden ses kaydı yapılacağı bildirilmiş ve ses kaydı için izin alınmıştır. Görüşmelere başlamadan önce, öğrencilere niçin görüşme yapıldığı ve yapılan ses kayıtlarının kimseyle paylaşılmayacağı, sadece çalışma için kullanılacağı belirtilmiştir. Öğrencilerin rahat edebilmeleri için kayda başlamadan önce farklı bir ses kaydı yapılmış ondan sonra gerçek görüşme sürecine başlanmıştır. Sorular sorulurken doğal davranılmıştır. Öğrencilerle samimi bir konuşma süreci benimsenmiş ve temel iletişim yöntemlerine dikkat edilmiştir.

 Öğretmen görüşme formu

Okul dışı etkinlik temelli değerler eğitimi etkinliklerinin uygulandığı okulda görev yapan öğretmenlerin yapılan çalışmayı değerlendirmeleri ve çalışma hakkındaki görüş ve düşüncelerini ortaya çıkarmak için yarı yapılandırılmış görüşme tekniği uygulanmıştır. Uygulamaya geçmeden önce öğretmenler için ayrı bir yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmıştır.

Yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanırken ilk önce literatür taranmıştır. Ardından öğretmenlere hangi sorular sorulması gerektiği çalışmanın amacı da dikkate alınarak araştırmalar yapılmıştır. Daha sonra görüşme formu geliştirme kriterleri dikkate alınarak 10 madde şeklinde tasarlanan taslak görüşme formu oluşturulmuştur. Gerekli durumlarda sondalara da yer verilmiştir. Uzman görüşüne sunulan taslak görüşme formu, gelen önerilere göre son şekli verilerek kullanıma hazır hale getirilmiştir. Geliştirilen form 7 maddeden oluşmaktadır. Öğretmen görüşme formu ekte verilmiştir.

Öğretmenlere görüşme hakkında bilgilendirmeler yapılmıştır. Kabul eden öğretmenlerden randevu alınmıştır. Öğretmenlere görüşme esnasında kayıt yapılacağı belirtilmiştir. Öğretmenlere yapılan kayıtların çalışmanın maksadı doğrultusunda kullanılacağı kesinlikle çalışma dışında herhangi bir amaçla kullanılmayacağı ifade edilmiştir. 6 öğretmenle görüşme süreci başarı ile gerçekleştirilmiştir. Yapılan görüşmelerin her biri yaklaşık olarak 10 dakika sürmüştür.

 Veli görüşme formu

Yapılan çalışmanın bir boyutu velilerle gerçekleştirilen uygulamalara dayanmaktadır. İki haftada bir defa veli toplantıları düzenlenmiştir. Ayrıca velilerle sürekli iletişim halinde olunarak sürekli yapılan çalışmalar hakkında bilgilendirmeler yapılmıştır. Nihayetinde velilerin yapılan okul dışı etkinlik temelli değerler eğitimi programı hakkında görüşleri alınmak istenmiştir. Bu nedenle velilere yönelik görüşme formu hazırlanmıştır.

Görüşme formu geliştirme aşamasında literatür taranmıştır. Velilerle daha önce yapılan çalışmalardaki görüşme maddeleri incelenmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği uygulanmaya karar verildiği için yarı yapılandırılmış görüşme tekniği geliştirme ilkeleri dikkate alarak velilerle yapılacak görüşmeler için ayrı bir form tasarlanmıştır. Çalışmanın amacı da dikkate alınarak üç bölümden oluşan sondalarla birlikte 23 madde olarak tasarlanan form uzman görüşüne sunulmuştur. Gelen dönüte göre 7 madde çıkartılmış 2 yeni madde dahil edilmiştir. Böylelikle yarı yapılandırılmış görüşme formuna son şekli verilmiştir. Geliştirilen form çalışmanın verimliliğine yönelik, öğrencilerde görülen davranış değişikliğine yönelik ve velilerin eğitim sürecine yönelik olmak üzere üç boyut olmak üzere 18 maddeden oluşmaktadır. Ayrıca görüşme formunda 9 tane sonda yer almaktadır. Veli görüşme formu ekte verilmiştir.

Veri toplama sürecinde velilere görüşme hakkında bilgilendirmeler yapılmıştır. Görüşmenin yapılacağı gün ve saat hakkında randevu alınmıştır. Velilere görüşmenin kayıt edileceği belirtilmiştir. Yapılacak kayıtın kimse ile paylaşılmayacağını sadece çalışmanın maksadı çerçevesinde kullanılacağı ifade edilmiştir. 17 veli ile görüşme yapılmıştır. Bir görüşme ortalama 10-15 dakika civarında gerçekleşmiştir.