Değerler ile ilgili Türkiye’de ve yurt dışında birçok akademik çalışma vardır. Bu çalışmalarının bir kısmı değerler eğitimi kapsamında yapılmıştır. Bu araştırmada özellikle değerler eğitimine yönelik eğitim programı hazırlanan ve uygulanan çalışmalar derlenecektir. Bu konuda ülkemizde ve yurt dışında yapılan akademik çalışmalar incelenmeye çalışılmış yapılan bu çalışmalardan bazıları aşağıda sunulmuştur.
2.2.1. Türkiye’de yapılan araştırmalar
İnal Yüksel (2006) vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinin öğretiminde öyküleri ders aracı olarak kullanmanın duyuşsal davranış özelliklerini kazanmaya etkisini belirlemek amaçlanmıştır. Öntest - sontest kontrol gruplu deneme modelinde olan araştırma 7.
sınıflarından seçilen 66 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar öykülerin kullanılması vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinin öğrencilerin duyuşsal davranış özellikleri kazanmayı anlamlı derecede artırdığı tespit edilmiştir.
Koç (2007) ise ilköğretim 7. sınıflarda okutulan vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinde öğrenciye kazandırılması amaçlanan evrensel değerlere ilişkin tutumlar üzerinde öğretim sürecinin etkisini araştırmıştır. Çalışmasının sonucunda vatandaşlık eğitimi çalışmalarının öğrencilerde evrensel değerlerin gelişmesine katkı sağladığını saptamıştır. Demirhan İşcan (2007) doktora tezinde, ilköğretim düzeyinde, evrensellik ve iyilikseverlik değerlerini kazandırmaya yönelik hazırlanan değerler eğitimi programının öğrencilerin değerlerle ilgili bilişsel davranışlarına, duyuşsal özeliklerine ve değerleri gösterme düzeylerine etkisini saptanmaya çalışmıştır. Deney grubunda, değerler eğitimi programı 17 hafta boyunca uygulanmıştır. Değerler eğitimi programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerin değerlere ilişkin bilişsel davranışları kazanma düzeyleri, kontrol grubu öğrencilerinden anlamlı bir biçimde yüksek bulunurken; duyuşsal özeliklere ilişkin puanları arasında anlamlı farklılık bulunamamıştır.
Balcı (2008) ise ilköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersindeki yedi ünitede doğrudan verilen değerlerin öğretimi için “değerler eğitimi etkinlikleri” hazırlamış ve 16 öğrenciye uygulamıştır. Sonuç olarak, sosyal bilgiler öğretiminde değerler eğitimi uygulamasının öğrencilerin değerleri gerçekleştirme düzeylerinde farklılığa sebep olduğu ayrıca, ilgili değerlerin bilişsel, duyuşsal ve davranışsal boyutta içselleştirilmesine yardımcı olduğu vurgulanmıştır.
Demirtaş ise (2009) doktora tez çalışmasında, çocuk yuvasında kalan korunmaya muhtaç çocukların değer eğitiminde yaratıcı dramaya dayalı olarak hazırlanmış olan değer eğitimi programının etkililiğini saptamaya çalışmıştır. Deney grubuna, araştırmacı tarafından geliştirilmiş olan eğitimde yaratıcı dramaya dayalı bir değer eğitimi programı uygulanmıştır. Program üçer saatlik 12 oturum olarak planlanmıştır. Sonuç olarak uygulanmış olan değer eğitimi programının etkili olduğu ifade edilmiştir.
Aladağ (2009) ilköğretim sosyal bilgiler öğretiminde değer eğitimi yaklaşımlarının öğrencilerin sorumluluk değerini kazanma düzeyine etkisini inceleyen bir doktora tezi hazırlamıştır. Deney grubunda, 8 hafta boyunca değer öğretimi yaklaşımlarına uygun olarak sosyal bilgiler dersi öğretimi yapılmış, kontrol grubunda ise var olan süreç gözlenmiştir. Verilerin analiz edilmesiyle elde edilen sonuçlarda, sorumluluk ölçeği,
bilişsel düzey ölçeği ve duyuşsal düzey ölçeğinden elde edilen puanlar arasında deney grubu lehine anlamlı fark bulunmuştur.
Çengelci (2010) ilköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminin gerçekleştirilmesine ilişkin bir durum çalışması üzerine doktora çalışması yapmıştır. Araştırma, yapılandırılmamış gözleme dayalı betimsel durum çalışması biçiminde desenlenmiştir. Araştırmada bütüncül tek durum deseni benimsenmiştir. Araştırma sonucunda ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminde kullanılan yaklaşımların telkin yoluyla değerler eğitimi, soru-yanıt yoluyla değerler eğitimi, değerlerin belirgenleştirilmesi yoluyla değerler eğitimi ve örtük program yoluyla değerler eğitimi olduğunu belirtmiştir.
Aktepe (2010) ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde “yardımseverlik” değerinin etkinlik temelli öğretimi ve öğrencilerin tutumlarına etkisini araştıran bir çalışma yapmıştır. Doktora tezi olarak hazırladığı araştırmada, etkinlik temelli yardımseverlik değer eğitiminin uygulandığı deney grubu ile uygulanmadığı kontrol grubunun tutumları arasındaki farkı ortaya koymak amacıyla deneysel yöntemden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda; yardımseverlik değerinin etkinlik temelli öğretimin yapıldığı deney grubundaki öğrencilerin tutum puanlarının yükseldiği görülmüştür.
Katılmış (2010) sosyal bilgiler eğitimine yönelik bir karakter eğitim programı hazırlanmıştır. Araştırma yarı deneysel desene göre yapılmıştır. Deney grubuna karakter eğitimi programı uygulanırken kontrol grubunda normal ders programı uygulanmıştır. Uygulama haftada 3 ders saati olmak üzere toplam 39 ders saati sürmüştür. Ulaşılan sonuçlara göre karakter eğitimi programının öğrencileri olumlu yönde etkilediği gözlemlenmiştir.
Tahiroğlu (2011) ise ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde doğa sevgisi, temizlik ve sağlıklı olma değerlerinin öğretimi ve değerlere ilişkin öğrenci tutumlarının belirlenmesi başlıklı bir doktora tezi hazırlamıştır. Araştırmada, nitel ve nicel araştırma desenlerinin bir arada kullanılması sonucu oluşan karma yöntem kullanılmıştır. Deneysel işlem, kontrol gruplu deneme modeline göre gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda değer eğitimi yöntemlerine uygun olarak geliştirilen etkinliklerin uygulandığı deney grubundaki öğrencilerin doğa sevgisi, temizlik ve sağlıklı olmaya önem verme değerlerine ilişkin tutum puanlarının yükseldiği görülmüştür.
Yarar Kaptan (2015) 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde hoşgörü değerinin karma yaklaşıma dayalı bilgisayar destekli etkinliklerle öğretiminin öğrencilerin tutumlarına etkisi tespit etmek amacıyla doktora tezi hazırlamıştır. Araştırma sonucunda; hoşgörü değerinin karma yaklaşıma dayalı bilgisayar destekli etkinliklerle değer öğretiminin yapıldığı deney grubundaki öğrencilerin lehine anlamlı farklılıkların olduğu tespit edilmiştir.
Gümüş (2016) ilkokul 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme ve vatanseverlik değerlerinin karma yaklaşıma dayalı etkinliklerle öğretiminin öğrenci tutumlarına etkisi tespit etmek amacıyla bir doktora çalışması yapmıştır. Araştırmada, deney grubunda karma yaklaşıma dayalı etkinliklerle değer eğitimi çalışmaları uygulanırken, kontrol grubunda uygulanmamıştır. Araştırma sonucunda, türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme ve vatanseverlik değerlerinin karma yaklaşıma dayalı etkinliklerle öğretildiği deney grubunun tutum puanlarında artış olduğu görülmüş ve deney grubu lehine anlamlı farklılıkların olduğu belirlenmiştir. Karma yaklaşıma dayalı etkinliklerle yürütülen değer öğretiminin öğrencileri etkilediği ve ilgili değerin öğrenimini kolaylaştırdığı tespit edilmiştir.
Demir (2018) tarafından yapılan araştırmada 2. sınıf hayat bilgisi dersinde sorumluluk değerini kazandırmada değer öğretimi yaklaşımlarının nasıl bir değişim gösterdiğini ortaya koymaya çalışılmıştır. Araştırma sürecinden sonra uygulamanın yapıldığı bütün şubelerde, öğrencilerin belirlenen sorumlulukları kazandıkları görülmüştür.
2.2.2. Yurtdışında yapılan araştırmalar
Meaney (1979) tarafından gerçekleştirilen araştırmada ise, ilköğretim öğrencilerine değerler eğitimi programı uygulanarak öz saygı, kendini ifade edebilme, kendine güven gibi değerler kazandırılmaya çalışılmıştır. Meaney uyguladığı değerler eğitimi programı 6 hafta boyunca devam etmiştir. Bu çalışmanın sonucunda da öğrencilerin davranışlarında ve tutumların olumlu değişiklikler meydan gelmiştir.
Hunt (1981) ise insani değerler eğitim programının öğrencilerin arkadaşlık ilişkileri, sorumluluk, çalışma, empati kurma gibi davranışlar kazanımında etkili olup olmadığını araştırmıştır. Elde edilen sonuçlar değerler eğitim programının etkili olduğu yönündedir. Germaine (2001) ilköğretim sekizinci sınıf öğrencileri ile çalışmasını yapmıştır. Araştırmada deney grubuna değerler eğitimi programı uygulayıp bu programın öğrencilerin kendilerine ve çevresindekilere yönelik saygı düzeyinde bir değişiklik olup
olmadığına yönelik ilişki düzeylerini incelenmiştir. Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin almış olduğu değerler eğitim programının, kendilerine olan öz saygı düzeyleri ile çevresindekilere olan saygı düzeylerinde artış olduğu görülmüştür.
Lamberta (2004) belirlediği öğrencilerden seçtiği 8 deney ve 8 kontrol grubu olmak üzere toplam 16 öğrenci ile çalışma yapmıştır. Deney grubuna 4 oturumluk değerler eğitimi programı uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise eğitim programı uygulanmamıştır. Deney grubuna uygulanan eğitim programında 12 tane değer kazandırılması amaçlanmıştır. Elde edilen bulgulara bakıldığında, özgürlük değerinde anlamlı bir bulgu elde edilmiştir.
El Hassan ve Kâhil (2005) tarafından yapılan araştırmada Yaşayan Değerler Eğitim Programının (LVEP) Lübnan’daki özel bir okuldaki ilkokul öğrencilerinde kişisel zekalara ilişkin bazı davranış ve tutumlar üzerindeki etkisini incelemektedir. 2. ve 3. sınıf öğrencisinden 76 örnek rastgele seçilmiştir. Deney grubundaki öğrenciler, programı uygularken, kontrol grubu eğitimlerine devam etmiştir. Çalışma sonucunda deney grubu öğrencileri ile kontrol grubu öğrencileri arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur.
Kropp (2006), tarafından ahlaki gelişim programının öğrencilerin sorumluluk düzeylerinde etkili olup olmadığı incelenmiştir. Uygulanan program sonucunda elde edilen bulgular programa katılanların sorumluluk alma düzeyinde önemli düzeyde etkili olduğu görülmüştür.
Perry ve Wılkenfeld (2006), tarafından gerçekleştirilen gündem belirleme modeline (The Agenda Setting Model) dayalı değerler eğitim programı sonucunda öğrencilerin sorumluluk alma düzeylerini arttırmayı hedeflemişlerdir. Bir proje olarak hazırlanan bu araştırmada öğrencilerin değerleri kazanımlarında etkili olduğu görülmüştür.
Leichsenring (2010) Avusturalya Federal Hükümeti tarafından yapılan okullarda yapılan değerler eğitimini araştırmıştır. Araştırmada değerler eğitimi uygulamasında Avustralya Federal Hükümeti tarafından kullanılan yaklaşımlar ve Avustralya çapındaki okullar tarafından kullanılan değer temelli eğitim uygulanması üzerinde durulmuştur. Yine bu araştırmada ulusal ölçekte değer temelli bir eğitim programının uygulanmasını araştırılmıştır. Sonuç olarak başarılı bir değerler eğitimi yapılabilmesi için okul müdürleri, okul personeli, öğretmenler, öğrenciler ve veliler geniş bir topluluk ile irtibat halinde bulunulması gerektiği vurgulanmıştır.
Mei-ju, Chen-Hsin ve Pin-Chen (2014) karakter eğitiminin öğrencilerin gelişmeleri üzerine bir araştırma yapmışlardır. Araştırmanın maksatlı örneklemesi, Güney Tayvan şehirlerinde
bir yıldan fazla bir süre boyunca aile günlük yaşamına entegre karakter eğitimi programını benimseyen 10 anaokulundaki küçük çocukların ebeveynlerini içermektedir. Yapılan çalışma neticesinde karakter eğitiminin ebeveynler ve çocuklar arasındaki bağı derinleştirebileceği ve çocukların karakter gelişimini önemli ölçüde etkileyebileceği tespit edilmiştir.
Uyu (2015) yerel değerlere dayalı bir eğitim programının kalitesinin öğrencilerin temel yeterliliklerinin geliştirilmesine katkısı üzerinde bir çalışma yapmıştır. Bu araştırmada, araştırmacı öğrenme toplumunda toplum öğrenme merkezlerinin kalite performansı için yerel kültüre (değerlere) dayalı bir işlevsel eğitimi modelini ortaya koymayı amaçlamıştır. Araştırma, yerel kültüre veya yerel içeriğe dayalı değerler eğitimi modelinin öğrenme kalitesini artırabileceğini ortaya koymuştur. Sonuç, yerelleştirilmiş içeriği birleştiren bir modelin, bu küreselleşen dünyada öğrenmeyi zenginleştirebileceği şeklindedir. Böyle bir model küreselleşmiş bir zihinle öğrencilerin yerel olarak hareket etmesine yardımcı olabileceği belirtilmiştir.
Literatür genel olarak incelendiğinde değer kazandırmak için yapılan her bir proje ve etkinlik temelli değerler eğitimi programının genellikle olumlu katkılarının olduğu anlaşılmaktadır. Bununla beraber olumsuz sonuçlara ulaşanlar da vardır. Robinson-Lee (2008), “Ortaokul Karakter Eğitimlerini Anlamak İçin Bir Çerçeve” adlı çalışmasında bir ortaokuldaki karakter eğitimi programının faydalarını araştırmıştır. 20 katılımcı ile yürüttüğü araştırmada elde edilen sonuçlara göre bu programın, hedeflere ulaşmada tamamen etkili olmadığı belirtilmiştir.