Deney ve kontrol grubunun oluşturulması

Araştırmaya katılacak olan öğrencilerin belirlenmesi ve uygulamanın yapılması için okul idarecileri ve öğretmenlere uygulanacak olan yöntemler ve aşamalar tanıtılmış, ulaşılmak istenilen amaçlar hakkında bilgi verilmiş ve gerekli olan izinler alınmıştır. Araştırma süresince deney grubu öğrencilerinin belirlenmesi için birtakım kriterler dikkate alınmıştır.

1. Öğrencilerin uygulanan ölçeklerde orta veya düşük puan almaları 2. Öğrencilerin gönüllü olması

3. Ebeveynlerinden birinin çalışmıyor olması 4. Küçük kardeşinin olmaması

Deney grubunun belirlenme sürecinde ayrıca Etkin Vatandaşlık Değerleri Ölçeği (EVDÖ ) uygulanmış ve öğrencilerin cevaplamış olduğu ölçeklerden aldıkları puanlar dikkate alınmıştır. Bu şekilde daha objektif bir grubun oluşmasını sağlayacağı düşünüldüğü için bu işlem yapılmıştır. Samimi, içten ve dikkatli cevaplamayan öğrencilerin formları hedef kitleden çıkartılmıştır. Öğrencilerden orta ve düşük seviyede puan alanlar deney grubu kitlesi olarak belirlenmiştir. Yalnız düşük puan alan öğrencilerin deney grubunu oluşturacağına dair bir bilgi öğrencilerle paylaşılmamıştır.

Tablo 4

Nitel Verilerin Elde Edildiği Çalışma Grubu

Öğrenci 16 % 41.03

Veli 17 % 43.69

Öğretmen 6 % 15.38

Çalışmaya orta veya düşük derecede puan alan öğrencilerin dâhil edilmesinin iki sebebi bulunmaktadır. Birincisi, seçilebilmek için yüksek puan almak gerektiği düşüncesinin öğrencilerde oluşması ve uygulanan ölçeklere yanıltıcı cevapları verme ihtimalinin bulunmasından dolayı düşük ve orta seviyeli öğrencilerle deney grubu oluşturulmuştur. İkincisi ise uygulanan ölçekle bu öğrencilerin böyle bir eğitim sürecine ihtiyacı olduğu tespit edilmiş ve asıl hedef kitlesini bu grupta yer alan öğrencilerin oluşturulması gerektiği kararlaştırılmıştır.

Araştırmanın nicel boyutunun çalışma grubunun belirlenmesi aşamasında öğrenci ve velilerin gönüllüğü dikkate alınmıştır. Bunun için Bursa ili İnegöl ilçesinde yer alan A ortaokulunda okuyan 6. sınıf öğrencilerine yapılacak çalışma ile ilgili bilgilendirme yapılmıştır. Ölçekten düşük ve orta derecede puan olan öğrenciler ile görüşülmüş, araştırmanın amacı ve yapılacak uygulamanın içeriği ayrıntılı bir biçimde anlatılmıştır. Yapılan bilgilendirmenin neticesinde 64 öğrenci çalışmaya gönüllü olarak katılmak istediklerini belirtmişlerdir.

Çalışmanın bir boyutunun ailelerle yürütülmesi planlandığı için gönüllü olan öğrencilerden ailesi ev hanımı olanlarla çalışmanın yürütülmesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca yapılan toplantılara düzenli olarak katılabilmeleri için küçük bebekleri olmayan velilerin öğrencileri belirlenmiştir. Daha sonra kabul eden öğrencilerin velileri ile ayrı ayrı görüşülerek çalışma hakkında ayrıntılı bilgi verilmiş ve bu çalışmanın kendileri ile de ilgili olan boyutunun olduğu da belirtilmiştir. Bunlar içerisinden şartları uygun olan öğrencilerin velileri ile görüşülmüş ve içlerinden başta öğrencisinin çalışmaya katılmasına istekli olanlar ve çalışma süresince yapılacak toplantılara katılacağını bildiren velilerin öğrencileri deney grubuna alınmıştır. Velilerden de gönüllü olanlardan çocuklarının yapılacak eğitime katılmaları için yazılı dilekçeleri alınmıştır. Ayrıca okulda değerler eğitim atölyesi oluşturularak çalışmalara burada devam edilmiştir.

Yapılması planlanan çalışma süreci sadece sınıf içi etkinlikler şeklinde olmadığı için kontrol grubu öğrencilerinin deney grubu öğrencilerinin çalışmalarından etkileneceği varsayımı göz önünde bulundurularak başka bir okulda eğitim gören öğrenciler seçilmiştir. Çünkü öğrencilerin birbirlerini etkilemeleri çalışmanın iç geçerliliğini tehdit eden bir durumdur. Bundan dolayı aynı ilçe içerisinde eğitim gören başka bir okulun (B Okulu) öğrencileri kontrol grubu olarak belirlenmiştir. Aynı ilçede yer alan iki ve birbirine çok uzak olamayan iki okulun seçilme nedeni kültürel ve demografik bakımdan büyük bir farklılık göstermeyeceği düşüncesidir.

Deney grubu belirlendikten sonra denk bir kontrol grubu oluşturmak istenmiştir. Farklı iki okuldan iki grup ile çalışma yürütüleceği için öğrencilerin yılsonu not ortalamaları ve bazı demografik özellikleri dikkate alınarak denkleştirme yoluna gidilmiştir. Bu işlemi yapmaktaki maksat çalışmanın grup düzeyine yönelik iç geçerliliğini tehdit eden bir durumu çalışmanın başında ortadan kaldırmak istenmesidir. Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin sahip oldukları değişkenler açısından mümkün olduğu kadarıyla benzer nitelikler taşıması, yapılan çalışmanın iç geçerliliği açısından önem taşımaktadır. Öğrencilere ait demografik özelliklerin kategorik (nominal) değişken özelliğine sahip olması nedeniyle ve birbirinden bağımsız olarak belirlenen deney ve kontrol gruplarını oluşturan örneklemin aynı ana kütleden seçilip seçilmediğini belirleyebilmek için ki-kare homojenlik testine bakılmıştır. Belirlenen deney grubuna göre kontrol grubu aşağıdaki ölçütler açısından denkleştirilmeye (eşleştirilmeye) çalışılmıştır.

1. Cinsiyet

2. Yılsonu başarı ortalaması 3. Anne eğitim durumu 4. Baba eğitim durumu 5. Anne mesleği 6. Baba mesleği 7. Kardeş sayısı 8. Gelir durumu

Kontrol grubu olarak belirlenen 24 öğrenciden yukarıdaki kriterlerde denkliği bozduğu düşünülen 4 öğrenci kontrol grubundan çıkartılmıştır. Böylelikle kontrol grubu 20 öğrenciden oluşmuştur. Deney ve kontrol gruplarında yer alan öğrencilerin cinsiyetlerine göre dağılımı Tablo 5’de verilmiştir.

Tablo 5

Deney - Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımları

Erkek Kız Toplam

f % f % f %

Deney 8 50 8 50 16 100

Kontrol 11 55 9 50 20 100

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrenciler çalışmayı derinden etkileyeceği düşünülen cinsiyet faktörü bakımından benzer özellikler taşıdığı göstermektedirler. Yani gruplar cinsiyet açısından homojendir [x² (2)= .09, p>.05].

Araştırmanın deney ve kontrol grubu belirlendikten sonra, sınıfların bir önceki yıla ait tüm dersler not dökümleri elde edilmiş ve karşılaştırılmıştır. Deney ve kontrol gruplarının bir önceki yıla ait notlarının anlamlı bir şekilde farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin t-testi sonuçları Tablo 6’da gösterilmektedir:

Tablo 6

Deney - Kontrol Öğrencilerin Yılsonu Ortalamalarına Göre t-Testi Sonuçları

N xˉ S sd t p

Deney Grubu 16 86.44 7.80 36 .96 .11

Kontrol Grubu 20 83.65 9.92 p> .05

Tablo 6 incelendiğinde, deney grubunun ortalaması 86.44 iken, kontrol grubunun ortalaması 83.65 olarak hesaplanmıştır. Öğrencilerin beşinci sınıf tüm derslerine ait yılsonu genel ortalaması deney ve kontrol gruplarına göre anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı görülmektedir [t (2)= .96, p>.05].

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin kişisel bilgilerinin öğrenilmesi amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan formun öğrenciler tarafından doldurulması istenmiştir. Öğrenciler tarafından doldurulan formlarda yer alan demografik bilgilere ait bulgular Tablo 7’de sunulmuştur.

Tablo 7

Deney - Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Kardeş Sayılarına Göre Dağılımları

Kardeş Sayısı

2 Kardeş 3 Kardeş 4 K. ve Üzeri Toplam

f % f % f % f %

Deney 7 45 6 40 3 15 16 100

Kontrol 10 50 9 50 1 5 20 100

Toplam 17 15 4 36

x² (3) =4.744, p> .05

Tablo 7 incelendiğinde, deney ve kontrol gruplarında yer alan öğrencilerin kardeş sayısının normal dağılımına ilişkin yapılan ki-kare testine göre anlamlı farklılık görülmemiştir.

Gruplar kardeş sayısı açısından normal dağılım gösteren bir yapıya sahiptir [x² (3)= 4.744, p> .05]. Deney grubu öğrencilerinden 7’si iki kardeş, 6’sı üç kardeş ve 3’ü dört ve üzeri kardeşe olduklarını bildirirken; kontrol grubu öğrencilerinden 10’u iki kardeş, 9’u üç kardeş ve 1’i dört ve üzeri kardeş olduklarını ifade etmişlerdir. Yapılan ki-kare testi verileri ve tablo dikkate alındığında deney ve kontrol grubu kardeş sayısı bakımından benzerdir.

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin aile gelir durumuna açısından yapılan ki- kare homojenliği testine göre anlamlı farklılık görülmemiştir. Gruplar aile gelir durumu açısından homojen bir yapıya sahiptir [x² (4) =2.992, p> .05]. Deney grubunun 2’si kötü (aylık 1500 ve tl altı gelir), 6’sı biraz kötü (1500 ve 2000 tl arası), 6’sı orta (2000 ile 3000 arası) ve 2’si ise iyi (3000 tl ve üzeri) bir düzeyde aylık gelire sahip olduklarını beyan etmişlerdir. Benzer şekilde kontrol grubu öğrencilerden 4’ü kötü (aylık 1500 ve tl altı gelir), 10’u biraz kötü (1500 ve 2000 tl arası), 4’ü orta (2000 ile 3000 arası) ve 2’si ise iyi (3000 tl ve üzeri) bir düzeyde aylık gelire sahip olduklarını ifade etmişlerdir. Yapılan ki- kare testi ve tablodaki bilgiler dikkate alındığı zaman deney ve kontrol grubu aile gelir durumu bakımından benzer olduğu görülmektedir.

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin anne eğitim durumu açısından yapılan ki- kare homojenliği testine göre anlamlı farklılık görülmemiştir (p: .13). Gruplar anne eğitim durumu açısından homojen bir yapıya sahiptir [x² (2) =4.036, p> .05] Deney grubu

Tablo 8

Deney - Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Ailelerinin Gelir Durumları

Aile Gelir Durumu

Kötü Biraz Kötü Orta İyi

f % f % f % f %

Deney 2 %15 6 %30 6 %30 2 %15

Kontrol 4 %20 10 %50 4 %20 2 %10

x² (4) =2.992, p> .05

Tablo 9

Deney - Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Anne Eğitim Durumları

Anne Eğitim Durumu

İlkokul Ortaokul Lise

f % f % f %

Deney 8 %50 4 %25 4 %25

Kontrol 9 %45 10 %50 1 %5

öğrencilerinin annelerinden 8’i ilkokul, 4’ü ortaokul ve 4’ü lise mezunudur. Kontrol grubu öğrencilerinin annelerinin de 9’u ilkokul, 10’u ortaokul ve 1’i lise mezunudur. Hem deney grubunda hem de kontrol grubunda yer alan öğrencilerden hiçbirinin velisi üniversite düzeyinde mezuniyete sahip değildir. Bu bilgiler ve ki-kare testi dikkate alındığında deney ve kontrol grubu anne eğitim durumu bakımından benzer özellikler taşımaktadır.

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin baba eğitim durumu açısından yapılan ki- kare homojenliği testine göre anlamlı farklılık görülmemiştir (p: .38). Gruplar baba eğitim durumu açısından homojen bir yapıya sahiptir [x² (3) =3.104, p> .05]. Deney grubunda yer alan öğrencilerin 7’sinin babası ilkokul, 5’inin ortaokul, 2’sinin lise ve 2’sininki de üniversite düzeyinde eğitim aldığı görülmektedir. Yine benzer şekilde kontrol grubunda yer alan öğrencilerin 4’ünün babası ilkokul, 8’inin babası ortaokul, 6’sının lise ve 2’sinin babası da üniversite derecesinde mezun olduğu tabloda görülmektedir. Buna göre deney ve kontrol grubu baba eğitim durumu bakımından benzer özellikler taşıdığı söylenebilir.

Tablo 11

Deney - Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Anne Meslek Durumları

Anne Meslek Durumu

Ev Hanımı İşçi Toplam

f % f % f %

Deney 14 %90 2 %10 16 %100

Kontrol 13 %65 7 %35 20 %100

x² (2) = 2.400, p> .05

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin anne meslek durumu açısından yapılan ki-kare homojenliği testine göre anlamlı farklılık görülmemiştir (p: .12). Gruplar anne meslek durumuna göre homojen bir yapıya sahip olduğu söylenebilir [x² (2) = 2.400, p> .05]. Deney grubunda yer alan öğrencilerin annelerinin 14’ü ev hanımı 2’si işçiyken; kontrol grubununu 13’ü ev hanımı iken 7’si işçi olarak çalıştığı görülmektedir. Buna göre deney ve kontrol grubu anne meslek durumu bakımından benzer olduğu söylenebilir.

Tablo 10

Deney - Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Baba Eğitim Durumları

Baba Eğitim Durumu İlkokul Ortaokul

Lise Üniversite

f % f % f % f %

Deney 7 %45 5 %35 2 %10 2 %10

Kontrol 4 %20 8 %40 6 %30 2 %10

Deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin baba meslek durumu açısından yapılan ki-kare homojenliği testine göre anlamlı farklılık görülmemiştir (p: .44). Gruplar anne meslek durumuna göre homojen bir yapıya sahip olduğu söylenebilir [x² (2) = 2.400, p> .05]. Deney grubunda yer alan öğrencilerin 12’sinin babası işçi, 1’inin memur, 2’sinin esnaf ve 1’inin diğer (emekli) olarak dağılırken; kontrol grubunda yer alan öğrencilerin 12’sinin babası işçi, 3’ünün memur, 1’inin esnaf ve 4’ünün diğer (ikisi emekli, biri, çiftçi, biri vefat etmiş) şeklinde dağıldığı görülmektedir. Deney ve kontrol grubu baba meslek durumu bakımından benzer özellikler taşımaktadır.

Deney ve kontrol gruplarının yılsonu ortalamaları ve çalışmayı etkileyeceği düşünülen temel demografik özellikleri açısından benzer olduğu görüldükten sonra, deney ve kontrol grubu oluşturulmuştur. Deney ve kontrol grupları oluşturulduktan sonra hem deney grubuna hem kontrol grubuna öntest kapsamında etkin vatandaşlık değerlerini belirlemek için alt boyutları ile birlikte EVDÖ uygulanmıştır. Grupların etkin vatandaşlık değer düzeyleri arasındaki farkı belirlemek için bağımsız örneklemler t-Testi kullanılmıştır.

Tablo 13

Deney - Kontrol Gruplarının EVDÖ Öntest Puanlarına İlişkin t-Testi Sonuçları

N xˉ ss sd t p EVDÖ Deney Kontrol 16 20 290.44 340.85 27.06 26.93 34 5.569 .00 Adil Olma Deney 16 53.25 5.16 34 4.728 .00

Kontrol 20 61.50 5.23 Doğruluk- Dürüstlük Deney 16 46.81 6.05 34 3.333 .00 Kontrol 20 53.15 5.35 Saygı Deney 16 48.44 5.24 34 4.594 .00 Kontrol 20 57.85 6.71 Sevgi Deney 16 50.94 5.37 34 3.279 .00 Kontrol 20 57.60 6.54 Sorumluluk Deney 16 55.18 5.38 34 3.795 .00 Kontrol 20 61.80 5.21 Yardımseverlik Deney 16 37.31 4.67 34 7.076 .00 Kontrol 20 47.40 3.88 * p< .05 Tablo 12

Deney - Kontrol Gruplarındaki Öğrencilerin Baba Meslek Durumları

Baba Meslek Durumu

İşci Memur Esnaf Diğer

f % f % f % f %

Deney 12 %45 1 %35 2 %10 1 %10

Kontrol 12 %20 3 %40 1 %30 4 %10 x² (3) =2.723, p> .05

Tablo 13 incelendiğinde, öğrencilerin EVDÖ öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=5.569 p<.001). Deney grubunda yer alan öğrencilerin EVDÖ puan ortalaması 290.44, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise EVDÖ düzeyi puan ortalaması 340.85'dir. Öğrencilerin Adil Olma Değeri öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=4.728 p< .01). Deney grubunda yer alan öğrencilerin Adil Olma Değeri puan ortalaması 53.25, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise Adil Olma Değeri puan ortalaması 61.20'dir. Doğruluk-Dürüstlük Değeri öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=3.333 p< .01). Deney grubunda yer alan öğrencilerin Doğruluk-Dürüstlük Değeri puan ortalaması 46.81, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise Doğruluk-Dürüstlük Değeri puan ortalaması 53.15'dir. Saygı Değeri öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=4.594 p< .001). Deney grubunda yer alan öğrencilerin Saygı Değeri puan ortalaması 48.44, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise Saygı Değeri puan ortalaması 57.85'dir. Sevgi Değeri öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=3.279 p< .01). Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sevgi Değeri puan ortalaması 50.94, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise Sevgi Değeri puan ortalaması 57.60'dır. Sorumluluk Değeri öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=3.795 p< .01). Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sorumluluk Değeri puan ortalaması 54.71, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise Sorumluluk Değeri puan ortalaması 61.80'dir. Öğrencilerin Yardımseverlik Değeri öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık göstermektedir (t34=7.076 p< .001). Deney grubunda yer alan öğrencilerin Yardımseverlik Değeri puan ortalaması 37.31, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ise Yardımseverlik Değeri puan ortalaması 47.40'dir.

Öncelikle Etkin Vatandaşlık Değerleri Ölçeği (EVDÖ) olmak üzere kontrol grubunun adil olma, doğruluk-dürüstlük, saygı, sevgi, sorumluluk ve yardımseverlik değer alt boyutlarının her birine ilişkin öntest sonuçları, kontrol grubu öğrencilerinin öntest puan ortalamalarının daha fazla olduğu görülmüştür. Kontrol grubu öğrenciler ile deney grubu öğrencilerinin değer düzeylerinin belirlenmesine ilişkin öntest puanları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını belirlemek için, bağımsız örnek t-testi yapılmıştır. Öğrencilerin her bir değer düzeyi öntest puan ortalamaları kontrol grubunun lehine anlamlı bir farklılık gösterdiği görülmüştür.