Alim Yıldız*
XIV. Asrın olduğu kadar Türk edebiyatının da seçkin şairlerinden bi- ri olan Seyyid Nesîmî hakkında hem Türkiye’de hem de Azerbaycan’da oldukça çok çalışma yapılmıştır. Divanı yayımlanmış, şair hakkında ma- kaleler kaleme alınmıştır. Çeşitli toplantılarda sunulan oldukça fazla teb- liğler de bulunmaktadır.
Ne var ki bu kadar çok tanınan ve sevilen şairin şiirlerinin tamamı- nın yayımlandığını söylemek mümkün değildir. Divanının yayımlanma- sından sonra da şiir mecmuaları ve cönklerde şairin mahlasını taşıyan ye- ni şiirlere tesadüf edilmektedir. Bunlardan birkaç tanesine örnek verelim.
Değerli ilim adamı Prof. Dr. M. Fatih Köksal “Seyyid Nesîmî’nin Ya- yımlanmamış Şiirleri” başlıklı makalesinde1 beş mecmua ve iki cönkte
tespit ettiği 45 şiiri ilim dünyasına kazandırmıştır.
Prof. Dr. Beyhan Kesik ve Emre Şengül tarafından da iki yeni gazeli yayımlanmıştır2.
Bu konudaki bir başka makale de yüksek lisans öğrencim Mesut Ka- rakaş tarafından kaleme alınmıştır. Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüp- hanesi’nde kayıtlı bir şiir mecmuasında şairin yayımlanmayan 13 gazelini tespit etmiştir3.
Yeni tuyuğları ile ilgili olarak da iki makale yayımlanmıştır. Bunlar- dan ilki M. Fatih Köksal tarafından “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Tu- yuğları”4, diğeri ise Ömer Zülfe tarafından “Seyyid Nesîmî’nin Tuyuğla-
* Prof. Dr., Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türk İslam Edebiyatı Anabi- lim Dalı, yildizalim@hotmail.com
1 Makalenin tamamı için bkz. M. Fatih Köksal, “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Şiirle- ri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2009/50, s. 77-135.
2 Beyhan Kesik-Emre Şengül, “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Gazelleri”, Mertol Tu-
lum Kitabı (Ed. Ahmet Kartal-Mehmet Mahir Tulum), Sivrihisar Belediyesi Kültür Yayın-
ları, İstanbul 2017, s.457-461.
3 Bkz. Mesut Karakaş, “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Gazelleri”, CUJOSS, XLIII, S. 1, s. 120-144.
4 M. Fatih Köksal, “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Tuyuğları”, Journal of Turkish Studies,
rına Ek” başlıklarıyla kaleme alınmıştır5. Köksal’ın makalesinde otuz altı,
Zülfe’nin makalesinde ise on altı tuyuğ ilim dünyasına kazandırılmıştır. Nesîmî’ye ait olabileceğini düşündüğümüz ve tebliğimizde yer ver- diğimiz dört şiir de şairin literatürüne bir ekleme olacaktır. Yine bu sem- pozyumda Ahmet Tanyıldız tarafından sunulacak olan tebliğde de bazı yeni şiirler ortaya çıkacaktır.
Bu kısa girişten sonra konumuza başlayabiliriz. Prof. Dr. M. Fatih Köksal Kütüphanesi’nde bulunan 55 numaralı cönk Ankara Yıldırım Be- yazıt Üniversitesi öğrencilerinden Abdurrahim Yıldız tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır6.
Söz konusu cönkte7 Nesimî mahlasını taşıyan on iki gazel yer almak-
tadır. Bu cönkte en çok şiiri bulunan şairlerin başında; on iki adet şiiriyle Nesimi gelmektedir. Nesimi’yi dokuz şiir ile Hatayi, dört şiiriyle Kaygu- suz Abdal ve üç şiir ile Virani takip etmektedir8. Mecmuada bulunan ve
Nesîmî mahlasını taşıyan gazellerden sekiz tanesi Nesîmî Divanı’nda yer almakta9, dört tanesi ise söz konusu Divan’da bulunmamaktadır.
Bu dört şiirden ilki 6, ikincisi 13, üçüncüsü 15 ve sonuncusu 5 beyit- ten müteşekkildir. Bu şiirlerden sonuncusu Beyhan Kesik-Emre Şengül ta- rafından yayımlanan makaledeki ilk gazelle10 küçük farklılıklarla aynı şi-
irdir. Bu da söz konusu cönkteki şiirlerin Nesîmî’ye ait olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir.
1
Vezin: -.-- / -.-- / -.-- / -.-
Ayn u Şîn ü Kafa bak anın cemâlin anda gör Kıl tebârek yâ Musavver leyse fîhâ min fütûr Kopdı hüsnünden kıyâmet ey hisâba takılan Oncudandır kim erişdi va‘de-i min fi’l-kubûr
5 Ömer Zülfe, “Seyyid Nesîmî’nin Tuyuğlarına Ek”, Modern Türkklük Araştırmaları Der- gisi, 2 (4): s. 121-135.
6 Bkz. Abdurrahim Yıldız, Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal'ın Şahsi Kütüphanesinde Bulunan 55
Numaralı Cönk Üzerine Bir İnceleme, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2019.
7 Bkz. M. Fatih Köksal-Mücahit Kaçar-Mevlüt İlhan, Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal Kütüpha-
nesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, Kesit Yayınları, İstanbul 2018, s. 79.
8 Bkz. Abdurrahim Yıldız, agt. s. 119.
9 Divan için bkz. Hüseyin Ayan, Nesimî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 1990; Hüseyin Ayan, Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Türk Dil Ku- rumu Yayınları, Ankara 2014.
Fâil-i mutlakdan özge kimse yokdur arada Gerçi idrâk eylemezsen bil ki sendedir kusûr Her kim Eyyûb’un belâsın sevdiğinden çekmedi Kimdi mahbûb elinden hil‘ati ‘abden şekûr Mü’minin kalbidir ey sâhib-dil Allâhın evi Leyse makbûlü’s-salâti’l-kalbi illâ bi’l-huzûr Rûh-ı kudsîdir Nesîmî’nin sözi ey zinde dil Ger sıyânın der isen yetme kim çalındı sur 2
Vezin: .--- / .--- / .--- / .---
Te‘âlallâh zehî sultân ki sensin hâliku’l-eşyâ Hakîkatdır ki sen kıldın ademden âlemi peydâ Bu âlem yok iken evvel yaratdın Mustafâ nûrun Ana verdin hezârân bin ‘atâ vü mülk-i istiğnâ Anı sevmekden olmuşdur halâikler melâikler Zehî şevk ü zehî işret ki Sübhânellezî esrâ
Kışın kar yağdıran sensin Temuz rengin veren sensin Ki yazı kılan sensin cihân u cennetü’l-me’vâ
Verirsin ata sulbünden ananın rahmine nutfe Tutarsın bir zamân anı ki sûret kan olur a‘zâ Bu dört türlü tabâbi‘den edersin cismini kâim Biri demdir biri balgam biri safrâ biri sevdâ Kiminin tali‘in anda sa‘îd eylersin ey Hâkim Kimi ol bazarda bedbah kimi a‘lâ kimi ednâ Kimi ‘âkil kimi câhil kimi ârif kimi gâfil Kiminde zerre yok hâsıl kimi nâdân kimi ra‘nâ Kiminin tıfl iken cânın alırsın ömrünü doymaz Kimisi yüz yaşar ölmez başına dar olur dünyâ
Kimin öyle ganî kıldın ki mâlın sağışın bilmez Kimi bir pâre nân içün kapudan kapuya rüsvâ Kimi molla müderrisdir kimisi dersini okur Kimi andan dahi a‘lâ verir her dem ana fetvâ Kadîm-i lem-yezel sensin mukîm-i bî-zevâl sensin Muti‘-i bende-fermânım senin emrindir ey Mevlâ Bu bî-çâre Nesîmî’çün bu tevhîdi demek kande Meger ol Hâlıku’r-Rezzâk anın gönlün gözün aça 3
Vezin: .--- / .--- / .--- / .---
Yine evvel bahar oldı erişdi feyz-i Rabbânî Kamu sır âşikâr oldı kuruldı bezm-i irfânî İçen câmı hurûş eyler mey-i Mecnûn’ı nûş eyler Gönül deryâsı cûş eyler ki oldur beyt-i Rahmânî Açıldı goncalar güller hicâba düşdi sünbüller Kılar efgânı bülbüller gör imdi sun‘-ı Yezdân’ı Şukûfe geldi rüzgârın sanurlar kim ederler ceng Kamu birden tutup âhenk okurlar vird-i Sübhân’ı Aceb lutf eyleyübdür Hak veribdür lâleye revnak Gül ü nesrîn ile zanbak ziyâret kıldı reyhânı Gelüb nergîs bu meydâna benefşe oldı dîvâne Hücûm etdi levendâne sanursın yokdur akrânı Çekübdür erguvân leşker sokubdur başına miğfer Veribdür sûsene hançer kuruldı ceng-i sultânî Alub nesrîni zanbaklar dikildi yire sancaklar Açıldı cümle yapraklar müzeyyen kıldı gülşeni Öter bülbül yuvasından gül açılur safâsından Melâikler Hudâ’sından dilerler ehl-i isyânı
Bu san‘at sanki kırdadır haberdar ol ki inşâdır Bu âlem gör ki kübrâdır mükerrem kılmış insânı Bizim’çün cümle bu ni‘met eder şems ü kamer hizmet Kurulmuşdır yeşil künbet tükenmez aslâ devrânı Gece hizmetde İsrâfîl alur rûhları Azrâîl
Nuzûl-i vahy-i Cebrâîl bize indirdi Kur’ân’ı Rasûlüne olup ümmet edesin ümmete şefkat Ki anda bulasın rahmet olasın abd-i Yezdânî Bize lütfeyledi enhâr ilişir çâk-ı çöle nâr Ki cümle bize hizmetkâr gör imdi lutf u ihsânı
Nesîmî sözüni fâş et bu hâle gözlerin yaş et
Hudâ avniyle yoldaş et bize ol demde îmânı 4
Vezin: -.-- / -.-- / -.-- / -.-
Ey bana nâ-hak diyenler bu vücûdum oldı hak Kâinâtın ebcedinden gösterir envâr Hak11 İşte Furkân işte İncîl işte Tevrât u Zebûr İşbu vechin şânına geldi okı fermân-ı Hak12 Sûfi inkâr eyleme gel hub sûret görmeye Ey kelâmullâhı münkir secde kıl Âdem’de Hak13 Sûretin İnnâ fetahnâ Kâf ve’l-Kur’ân yüzün Cümle eşyânın hurûfın gösterir envâr-ı Hak14 Ey Nesîmî kılma inkâr vech-i hûbân sûrete Cümle ma‘nî kâmil oldı kudret-i Rabbâni Hak
11 Bu mısra Beyhan Kesik yayınında “Kâinâtın içr*e+ bize gösterir envâr Hak” şeklindedir. 12 Bu mısra Beyhan Kesik yayınında “İşbu vechin şânında okınan fermân-ı Hak” şeklinde-
dir.
13 Bu beyit Beyhan Kesik yayınında “Sûfâ inkâr itmegil *bâi+ vech-i insân-sûrete/ Ey kelâmullâh-münkir secde kıl insânda Hak” şeklindedir.
14 Bu beyit Beyhan Kesik yayınında “Sûretin İnnâ fetahnâ Kâf ve’l-Furiân yüzün/ Cümle esmânun hurûfın gösterir zâtında Hak” şeklindedir.
SONUÇ
Nesîmî için kullanılan “meşhur meçhullerdendir” ifadesi şiirleri için de söylenilebilir. Yüzyıllardır Türkçenin hâkim olduğu muhitlerde sevile- rek okunan şairin şiirleri ne yazık ki tamamıyla henüz tespit edilememiş- tir. Türkiye ve Azerbaycan’da yayımlanan divanları eksiktir. Yukarıda kısmen bahsettiğimiz makalelerde tespiti yapılan ve basılı divanlarda yer almayan gazel ve tuyuğların eklendiği bir yeni Nesîmî Divanı’nın yayım- lanması önemlidir fakat bu çalışma da eksik kalacaktır. Şiir mecmuaları ve cönkler taranarak tespit edilecek şiirlerin de ekleneceği bir Divan’a ihtiyaç vardır. Bu çalışmaya acilen ihtiyaç vardır ve genç ilim insanlarından bek- lediğimiz de budur.
KAYNAKÇA
Abdurrahim Yıldız, Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal'ın Şahsi Kütüphanesinde Bulunan
55 Numaralı Cönk Üzerine Bir İnceleme, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversi-
tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), An- kara 2019.
Beyhan Kesik-Emre Şengül, “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Gazelleri”, Mer-
tol Tulum Kitabı (Ed. Ahmet Kartal-Mehmet Mahir Tulum), Sivrihisar Be-
lediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
Hamid Araslı, İmadeddin Nesîmî Seçilmiş Eserleri, Bakı 2004. Hüseyin Ayan, Nesimî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
Hüseyin Ayan, Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli
Metni, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
M. Fatih Köksal-Mücahit Kaçar-Mevlüt İlhan, Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal Kütüp-
hanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, Kesit Yayınları, İstanbul 2018, s. 79.
M. Fatih Köksal, “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Tuyuğları”, Journal of Turkish
Studies, Ağah Sırrı Leved Hatıra Sayısı II, V. 24, Harvard University Press,
s. 182-208.
M. Fatih Köksal, “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”, Türk Kültürü ve Ha-
cı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2009/50, s. 77-135.
Mesut Karakaş, “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Gazelleri”, CUJOSS, XLIII, S. 1, s. 120-144.
Ömer Zülfe, “Seyyid Nesîmî’nin Tuyuğlarına Ek”, Modern Türkklük Araştırmala- rı Dergisi, 2 (4): s. 121-135.