CÖNKLERDE NESÎMÎ

Milli Kütüphane Cönkler Kataloğu’na göre kütüphanedeki cönk sa- yısı tam 300’dür (Cunbur vd. 2002). Nesîmî’nin şiirleri bu 300 cöngün 70’inde yer almaktadır. Nesîmî, cönklerde yer almak bakımından genel şairler arasında altıncı ama divan şairleri arasında birinci sıradadır. MK’deki cönklerde en çok şiiri bulunan şair Âşık Ömer’dir (182 cönk). Onu 165 cönkle Yûnus (Âşık Yûnus, Dervîş Yûnus, Yûnus Emre, Yûnus), 129 cönkle Gevherî, 114 cönkle Niyâzî-i Mısrî (Mısrî) ve 79 cönkle Şem’î izlemektedir (Bk. Tablo 3).

Sıra Şair Yer Aldığı Cönk

Sayısı

Cönklerde Yer Alma Oranı (%) 1 Âşık Ömer 182 60.7 2 Yûnus 165 55 3 Gevherî 129 43 4 Niyâzî (Mısrî) 114 38 5 Şem’î 79 26.3 6 Nesîmî 70 23.3 7 Âşık Kerem) 65 21.7 8 Eşrefoğlu Rumî 63 21 9 Dertli 62 20.7 10 Hüdâyî 58 19.3 11 Fuzûlî 53 17.7 12 Şemsî (?) 42 14 13 Seyrânî 39 13 14 Hakkî (?) 38 12.7 15 Karacaoğlan 37 12.3 16 Hâfız 37 12.3 17 Emrâh 34 11.3 18 Gedâyî 32 10.7 18 Sezâyî 32 10.7 19 Rûhî 31 10.3 19 Âşık Garîb 31 10.3 19 Kuddûsî 31 10.3 20 Kâtibî 30 10 20 Nâbî 30 10

Tablo 3: Milli Kütüphanede bulunan 300 adet cönge göre şairlerin cönklerde yer alma sıklığı ve toplam cönk sayısına göre oranları

Milli Kütüphane yazmalarının da içinde bulunduğu, Türkiye’nin dı- şında yurtdışından da onlarca kütüphanedeki binlerce yazmanın künye bilgilerini barındıran elektronik katalog yazmalar.gov.tr web sayfası biz

araştırmacılar için oldukça önemli ve değerlidir. Ne var ki bu sitenin ge- nelde bütün yazmalar, özelde konumuzla ilgili bazı sorunlu yanları var- dır. Genel problem, yazma bilgilerini barındırdığı kütüphanelerdeki ki- tapların tamamının yer alıp almadığının muğlak oluşudur. Mecmualar ve cönklerle ilgili nakısa ise hangi mecmua veya cönkte hangi şairlerin şiirle- rinin bulunduğu ve bunların hangi sayfalarda kaç adet olduğu hususun- da ayrıntı bulunmaması meselesi bu site için de fazlasıyla geçerlidir. Bu- nunla birlikte daha önce yaptığımız bir çalışmada bunu sadece cönkler üzerinden araştırmıştık (Köksal 2017). Çalışmamızı, bu sitede künye bilgi- leri yer alan toplam 571 adet cöngün şair dökümü yapılmış olan 480’i üze- rinden yaptık. Başka bir deyişle Milli Kütüphane’deki 300 cönge ek olarak 180 cönk daha eklenmiş olmaktadır. Bu 480 cönkte de durumun pek farklı olmadığı görülüyor. 480 cönk üzerinden yaptığımız tasnifte de Nesîmî

yer aldığı 96 cönkle beşinci sıradadır (Köksal 2017: 252) ve diğer şairlerin

sıralaması da aynıdır. Söz konusu makalede gerekli tablolar bulunduğu için tekrara gerek görmüyoruz.

Kütüphanemizdeki cönkler incelendiğinde ise ilginç bir durumla karşılaşmaktayız. Tasnifi yapılmış ve klasik cönk muhtevalı 48 cöngün 14’ünde şiirleri bulunan Nesîmî bu bakımdan dördüncü sırada yer alırken bu cönklerdeki toplam şiir adedinde 188 şiirle diğer şairlerin önüne geç- miştir. Şiirleri farklı cönklerde bulunmak bakımından 29 cönkle Yûnus (Dervîş Yûnus, Âşık Yûnus, Yûnus Emre) şiirlerini 17’şer cönkle Âşık Ömer ve Hüdâyî izlemektedir.

Sıra Şair Yer aldığı

cönk adedi Cönklerde Yer Alma Oranı (%) Cönklerdeki şi- irlerinin adedi 1 Yûnus 29 60.4 112 (2) 2 Âşık Ömer 17 35.4 86 (4) 3 Hüdâyî 17 35.4 34 4 Nesîmî 14 29.2 188 (1) 5 Niyâzî (Mısrî) 13 27.1 28 6 Hatâyî 11 22.9 49 (5) 7 Fuzûlî 10 20.8 88 (3) 8 Eşrefoğlu 10 20.8 14 9 Şem’î 10 20.8 14 10 Rûhî 9 18.8 17 11 Vâsıf 8 16.7 20 12 Vîrânî 8 16.7 15 13 Türâbî 7 14.6 37 14 Bâkî 7 14.6 12

15 Hayâlî 7 14.6 11 16 Pîr Sultân 6 12.5 24 17 Sezâyî 6 12.5 14 18 Dertli 6 12.5 13 19 Nâbî 6 12.5 11 20 Gedayî 5 10.4 24

Tablo 4: Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi’ndeki tasnifi yapılmış 48 adet cönge göre şairlerin cönklerde yer alma sıklığı, oranı ve şiir sayıları

Nesîmî’nin şiirlerinde Hâşimî, Seyyid, Hüseynî, Alî, İmâd gibi mah- lasları da kullandığını (Usluer 2013) ve buradan hareketle mecmua ve cönklerde bu mahlasla yazdığı şiirlerinin de bulunabileceğini hesaba ka- tarsak, bu sayı ve oranın daha da yukarılara çıkacağı aşikârdır.

Aynı konuyla ilgili olarak altı çizilmesi gereken bir husus da şudur: Nesîmî’nin şiirleri hemen her kesimden kimselerin tuttukları şiir mecmu- aları ve cönklerde bulunmakta hatta bu yönüyle dikkat çekmekteyse de Alevi-Bektaşi zümrelerinde tutulanlarda daha çok yer almaktadır.3 _Bu

cönklerde şiir sayısı bakımından da önde olduğu görülmektedir. Bunu şahsi kütüphanemizdeki yazmalar üzerinden örnekleyecek olursak me- ramımız daha net anlaşılabilir. Kütüphanemizdeki tasnifi yapılmış 48 adet cönkte en çok4 _{şiir bulunan şair, yer aldığı 14 cönkteki 188 şiiriyle}

Nesîmî’dir. Fuzûlî’nin 10 cönkte 88, Nâbî’nin 5 cönkte 24, Vâsıf’ın 8’de 20, Rûhî’nin 9’da 17, Zâtî’nin 5’de 16, Nef’î’nin 5’de 15< Nesîmî’nin bir cönk- teki ortalama şiir sayısı 13.42 iken Fuzûlî’nin 8.8’dir. Diğer şairlerde bu oran tedricen düşmektedir: Nâbî: 4.8, Vâsıf: 2.5, Rûhî: 1.88, Zâtî: 3.2, Nef’î: 3< gibi. Yine şahsî kütüphanemizdeki mecmualara bakıldığında benzer bir manzarayla karşılaşılmaktadır: Bizdeki şiir mecmualarında da en çok mecmuada en çok şiiri bulunan şair Nesîmî’dir. Tasnifi yapılmış 56 şiir mecmuasının 22’sinde Nesîmî’nin şiirleri yer almaktadır ve bu mecmua- lardaki Nesîmî mahlaslı şiir adedi 145’dir. Bu da ortalama mecmua başına 6.6 şiire tekabül etmektedir. Sıralamadaki diğer şairlerin yer aldıkları mecmua sayısı, toplam şiir adedi ve şairlerin mecmua başına düşen orta- lama şiir sayıları şöyledir: Bâkî: 17 mecmuada 138 şiir: 8.11; Fuzûlî: 28

3 _{Hurûfîliğe bütün kalbiyle iman ettiğini şiirlerinden açıkça anladığımız Nesîmî bir Alevî}

veya Bektaşi değilse de Alevi-Bektaşî edebiyatını ciddi manada beslediği kesindir.

4 _{Kütüphanemizde şekil bakımından tanıma göre 63 adet cönk bulunmakla birlikte, bazı}

cönklerde tek bir şairin şiirleri, bazıları şiir dışı malzeme -mevlid vb.- ihtiva ettiğinden değişik şairlerin şiirlerini barındıran 48 adet cönk vardır. Şu hâlde Nesîmî’nin şiirleri 48 cöngün 14’ünde, oran olarak da yaklaşık %29.2’sinde yer almaktadır.

mecmuada 117 şiir: 4.18; Nev’î: 4 mecmuada 83 şiir: 20,75; Vâsıf: 14 mec- muada 61 şiir: 4.35; Necâtî: 6 mecmuada 55 şiir: 9.2 şiir, Yahyâ: 11 mec- muada 50 şiir: 5.5... gibi. Şiir mecmualarında ve özellikle de cönklerde Nesîmî’nin birim başına düşen şiir sayısının diğer şairlere göre daha fazla olduğunu gözlemlediğimizi kaydedelim.

Nesîmî’nin Türk dünyasının Anadolu-Azerî ve Doğu (Çağatay, Türkmenistan ve Türkistan) şairleri üzerindeki tesirleri malumdur. Bal- kanlarda yazılan mecmua ve cönklerdeki vaziyete göz atıldığında, onun burada da Anadolu’daki kadar tanındığını ve sevildiğini tespit edebiliyo- ruz. Nitekim Sarayova ve Makedonya kütüphanelerindeki Türkçe yazma- lar üzerine hazırlanan kataloglarda bu durum belirgin şekilde öne çık- maktadır. Sarayova kütüphanelerindeki (Trako-Gaziç 1997) 28 şiir mec- muasının 8’inde, Makedonya kütüphanelerindeki (Aydemir-Hayber 2007) 32 mecmuanın 18’inde Nesîmî’nin şiirlerine rastlanmıştır.6

Yazmalar.gov.tr web sitesinde yer almayan bazı kütüphanelerden ayrıntılı tasnif yapılan birine örnek olmak üzere İstanbul Araştırma Ensti- tüsü’nde (Kut vd. 2014) arasında yer alan 35 mecmuanın 8’inde, 11 cön- gün 4’ünde Nesîmî’nin yer bulduğu görülmektedir. Bu kütüphanedeki mecmualar arasında Nâbî ve Yahyâ 19, Bâkî 17, Necâtî 15, Fuzûlî 14 mecmuada yer almaktadır. Ancak Yahyâ mahlaslı şiirlerin her ikisi de mecmualarda sıkça rastlanan Taşlıcalı Yahyâ’ya mı Şeyhülislâm Yahyâ’ya mı ait olduğu katalogda ayrıntılandırılmamıştır. Nesîmî bu kütüphanede bulunan 11 cöngün 4’ünde yer alırken diğer divan şairleri üçer şiirle Fuzûlî ve Nev’î, ikişer şiirle Bâkî ve Yahyâ’dır. 11 cöngün 4’ünde yer alan Nesîmî, bu sayıyla bütün şairler arasında da Yûnus Emre, Niyâzî-i Mısrî ve Şemsî ile birlikte ilk sıradadır (Kut vd. 2014).