Natufian Kültürü

Neolitik öncesi süreçte Epi-Paleolitik Dönem‟de yakındoğu coğrafyasında görülen en önemli aĢama ise Natufian kültürüdür. Epi-Paleolitik Dönem içerisinde Yakındoğu‟da var olan ve dönemine göre kıyaslayacak olursak daha geliĢkin olan Natufian kültürünü es geçmek mümkün değildir. Çünkü bu coğrafyada Neolitik Dönem Natufian kültürüyle geliĢme göstermiĢtir. Natufian kültürü Doğu Akdeniz‟in kıyısındaki topraklarda bulunan ve Levant bölgesi topraklarında yaĢamıĢ olan toplulukların yaĢadıkları bir kültür evresidir. Natufian kültüründe yer alan Natuf terimi ismini günümüz Filistin topraklarında yer alan El-Natuf vadisinden almaktadır. Natufian kültürü daha çok Filistin bölgesiyle odaklaĢmayla birlikte Beyrut‟un güneyi ve Ürdün‟ün batı kesimlerinde yoğunlaĢmıĢtır (Maisels 1999: 132).

Natufian kültürünün erken dönemlerinde çoğunluğunun Ġsrail ve Filistin coğrafyasında yer alan yerleĢmelerde az nüfusların grupların oluĢtuğu bilinmektedir. Bu küçük gruplar avcılık – toplayıcılık yaparak sürekli hareket halinde bulunmaktadırlar. Orta Levant Bölgesi‟nde Natufian ana yerleĢmelerinin fıstık ve meĢe ağaçlıklarına yakın yerlerde konumlanmaktadır. Bu alanlarda görülen bir diğer özellik, kısmen toprak altına, taĢ temelli, çalılardan inĢa edilmiĢ ve çamurla sıvalı kulübelerdir. Bu dönemlerde henüz kerpiç kullanılmamaktadır. Genel olarak sıkıĢtırılmıĢ toprak tabanları olan konutlar 3 ve 6 m çapları arasında değiĢmektedir. Bunların çoğunun iç kısımlarında yuvarlak Ģeklinde ateĢ yerlerinin de olduğu görülmektedir. Natufian kültürünün bazı yerleĢmelerinde ise daha büyük ölçekli ve özenli inĢa edilmiĢ, kireç tabanı ve sekileri olan yapılar da inĢa edilmiĢtir. ĠnĢa edilen bu yapıların muhtemelen ortak kullanıma açık yapılar olduğu düĢünülmektedir (Duru 2005: 163). Natufian kültürünün yaĢanmasıyla birlikte bazı yenilikler ortaya çıkacaktır. Bu dönemde havanlar, havanelleri, el değirmenleri orak ve tahıl depolama çukurları gibi geliĢmeler görülmektedir (Maisels 1999: 133).

Natufian kültürünün en önemli özelliği ise ilk köy yerleĢmelerinin ortaya çıkmasıdır. Evler yuvarlak planlı olup ve toprağa yarı gömülü bir Ģekilde inĢa edilmiĢtir. Hayonim Mağarası (Ġsrail), Erk el Ahmar (Ġsrail), Ala Safat (Ürdün), Tor Abu (Filistin) ve Shukba Mağarası (Filistin) Natufian kültürünün önemli yerleĢim yerleridir (Ülger 2007: 20). Natufian kültürünün Karbon 14 (C14) tarihlenmesine göre ve kültür dönemine ait yerleĢmelerin stratigrafisine bakılarak bu kültürün erken, geç ve son Natufian olmak üzere 3 evreye ayrıldığını görmekteyiz (Kujit 2002: 293).

Erken Natufian Kültürü MÖ 12500 – 11000, Geç Natufian Kültürü 11000 – 10500 ve Son Natufian Kültürü ise 10500 – 10200 yıllları arasına tarihlendirilmektedir (Pedersen 1995: 17). Natufian kültüründe dönem insanları tarafından avcılık ve toplayıcılık anlayıĢı devam etmektedir (Mithen 2006: 33). Fakat devam eden bu anlayıĢa rağmen bu dönemde köklü ve radikal değiĢikler yaĢanmaktadır. Dönem insanları tarafından bu zamanda mimaride, ölü gömme anlayıĢından ve buluntu topluluklarından çeĢitlenme ve farklılaĢmasının olması dönemin ayırt edici özelliklerindendir (Ülger 2007: 20).

Natufianlıların arkeoloji dünyasındaki varlığını 1930‟lu yıllarda Filistin Bölgesi‟ndeki Shukba Mağarası‟nda arkeolojik kazı çalıĢmaları yapan D. Garrod tarafından ortaya çıkarılmıĢtır (Belfer-Cohen 1991: 167). Levant bölgesi Natufian kültürünün anayurdu olarak tanımlanır. Natufian kültürünün dağılım haritasına baktığımız zaman yerleĢmelerin çeĢitli

kamplar Ģeklinde bölündüğünü görmekteyiz. Dönem insanlarının çevre koĢullarına bölünüp uyum sağladığı tahmin edilmektedir. Natufian kültürü Epi-Paleolitik Dönem‟in sonuncu kültürü olmasına karĢın tarımsal ekonominin en iyi temsilcisi olduğu kabul edilmektedir (Baskıcı 1998: 80).

Natufian topluluklarının tarımsal bir teknolojiye sahip oldukları da bilinmektedir. Toplumlardaki yerleĢme düzeni ya yıl boyunca ya da yılın belli zamanlarında oturdukları düĢünülmektedir ve çoğu yerleĢmelerin ise küçük avlanma kampları oldukları belirtilir. Tüm bunların yanı sıra küçük köylerinde var olduğu bilinmektedir. Natufianlılar artan nüfus, tarımsal geliĢmeleri öğrenerek kendinden önceki dönem insanlarını geride bırakarak daha rahat bir yaĢam sürmüĢlerdir. Natufian kültüründe mezarlıklar olduğu da bilinmektedir. Natufianlıların ayrıca ölülerini gömerek onlara değer vermesi anlamı taĢımaktadır. Böyle bir uygulamanın yapılması o zaman Natufian insanlarının düĢünsel dünyalarının geliĢtiğini ve diğer dünya kavramının oluĢtuğunu söylemek mümkündür (Baskıcı 1998: 80).

Natufian bölgesinin Çanak Çömleksiz Neolitik A dönemine ait en önemli yerleĢmeleri Jericho (Filistin), Nahal Oren (Ġsrail), Tell Ramad (Suriye) yerleĢmeleridir. Bu üç yerleĢmede oldukça uzun süreli iskan edilmiĢtir. YerleĢmelerde bulunan yapılar oval ve yuvarlak plan Ģeklindedir. Yapıların büyüklükleri 4 – 5 m çapları arasında değiĢmektedir. Bu yapılar kısmen toprak altındadır. Özellikle Jericho, tüm ÇÇNA yerleĢmeleri içerisinde en fazla nüfusun yaĢadığı organize bir yerleĢme yeri olduğu düĢünülmektedir ( Duru 2005: 164).

Natufian bölgesinde ÇÇNB ile birlikte bu bölgede bulunan yapılarda yaygın olarak taĢ temel üzerine kerpiç duvar tekniği yer almaktadır. ĠnĢa edilen bu yapılar sıkıĢtırılmıĢ kil ve toprak tabanlıdır. Bölgede görülen baĢka bir unsur da kireç tabanlı yapıların yer almasıdır. Yapıların içlerinde ender olarak yuvarlak ya da dikdörtgen biçimli ocaklar yer almaktadır. Genel olarak yapılarda küçük depo birimleri ve sekiler göze çarpmaktadır. Ġçlerinde gündelik yaĢantıyı gösteren ögeler bulunmasından ötürü bunların konut amaçlı olarak kullanıldıkları düĢünülmektedir. Yapı içlerinde bulunan ocakların oldukça az olması, yapı dıĢında görülen açık alanların geniĢliği de göz önüne alındığında, gündelik faaliyetlerin birçoğunun yapıların çevresinde bulunan açık avlularda yürütüldüğü düĢünülmektedir. Jericho da sınırlı da olsa bu açık alanlarla ilgili kullanım görülmektedir. Dolayısıyla yerleĢmelerdeki yapı biçimleri tek odalı, bölümlendirilmiĢ iki odalı, merkezi oda etrafına sıralanmıĢ küçük odacıklar ve son olarak da nadiren görülen yuvarlak planlı yapılar oldukları anlaĢılmaktadır (Duru 2005: 164).

Yapılan araĢtırmalarda ayrıca Natufian kültüründe mezarlıklara deniz kabukları, kolye gibi süs eĢyalarını ölü hediyesi olarak bıraktıkları tespit edilmiĢtir (Mithen 2004: 25).

Natufian kültürünün gömü gelenekleri hakkında bilgi veren bir Natufian yerleĢimi olan Ġsrail‟de bulunan Hayonim Mağarası‟dır. Mağarada yapılan çalıĢmalarda birçok mezar gömüsü ve konut olarak kullandıkları düĢünülen mimari kalıntılar gün yüzüne çıkarılmıĢtır (Aslan 2006: 86).

Natufian kültürünü tanımamızda bize en çok yardımcı olan taĢ endüstrisi de ayrı bir yer tutmaktadır. Kültürün taĢ endüstrisini kısa, geniĢ dilgicik, küçük ve yonga üretimi ile sıklıkla kullanılan çekirdekler ile karakterize edilerek tanımlanır (Bar-Yosef 1998a: 164). Natufian‟a ait yerleĢimlerde yapılan çalıĢmalarda ayrıca ana kayaya oyulmuĢ bir Ģekilde olan mortarlar, taĢınabilir havanlar, ezgi taĢları ve farklı tiplerde olan taĢ kaplarda buluntular arasındadır (Ülger 2007: 20).

Natufian toplumlarının en çok kullandıkları alet grubu kemiktendir ve kemik önemli bir yer tutar. Kemikleri iĢlemede uzman olan Natuf toplumları kemiklerde yiv açma, kazıma ve sürtme tekniklerini kullanmıĢlardır. Bu bir gerçektir ki Natufian kültürünün insanları her konuda uzmanlaĢmıĢtır ve önceki dönemlerle kıyaslarsak eğer, rahat ve teknolojik geliĢmelerin olduğu rahat bir hayat yaĢamıĢlardır (Dosseur 2003: 117).

Natufian toplumlarında tahıl insanoğlunun en temel besin maddelerinden birini oluĢturmaktaydı. Yiyecek elde etmek için orak gibi tarımsal aletlerin kullanılması da tarım yapıldığının göstergesidir (Bar-Yosef 1998a: 167). Bu gibi buluntular bize Natufianlıların ilk çiftçiler olduğunu söyleme imkanı tanımaktadır (Lieberman, Bar-Yosef 1994: 433).