Çanak Çömlekli Neolitik Dönem (ÇN)

Çanak Çömlekli Neolitik Dönem insanoğlunun çiftçilikle uğraĢması ve avcılık – toplayıcılık kültüründen uzaklaĢması ile doğmuĢtur. Ġnsanoğlu Çanak Çömlekli Neolitik Dönem öncesinde vaktinin büyük bir kısmını yiyecek bulma çabasıyla harcıyordu. Fakat çiftçilikle uğraĢmasıyla birlikte yiyecek bulma sıkıntısı sona ermiĢ ve dönem insanlarının boĢ vakitleri çoğalmıĢtır. Dolayısıyla dönem insanı kendini yeni arayıĢlara itmiĢ ve kilden çanak çömlek yapımına baĢlamıĢtır. Ġlk çanak çömlek kapları veya ilk bitkilerin ekimi önceki dönemlerde görülse bile ilk kez bilinçli bir Ģekilde çanak çömlek yapımı ve tarım bu dönemde gerçekleĢmiĢtir (Aytek 2008: 32).

Çanak çömlek yapımına yaklaĢık olarak MÖ 7000‟li yıllardan itibaren baĢlanmıĢtır. Üretime dayalı bir toplumun ortaya çıkması da çiftçi kültürüne sahip köylerin ortaya çıktığını göstermektedir. Çanak çömlek yapımının insanlık tarihinde yeri büyüktür. Çünkü insanoğlu çanak çömlek yapımına baĢlayarak kimyasal değiĢimi belki de ilk kez bilinçli bir Ģekilde uygulamıĢtır (Childe 2001: 70).

Çanak çömlek yapımında ana malzeme olarak kil kullanılmaktadır. Kil, doğada su ve rüzgarın etkisiyle ufalanan, genel olarak kalker, silis, mika ve demir oksitli kayaçlardan oluĢmaktadır. Kilin bileĢiminde bulunan yanıcı maddelerin yoğunluğuna göre sarımtırak, kırmızımtırak veya kahverengi birikintiler halinde bulunmaktadır. Su ile karıĢtırıldıktan sonra ince kil taneleri suyu aralarına alarak ve birbirleri üzerinde kayarak kolayca Ģekil verilebilen plastik bir özellik kazanmakta ve yumuĢak bir malzemeye dönüĢmektedir. Genel olarak akarsu yataklarında bulunan kille üretilen kaplar içerdiği minerallere göre farklı renkler alan, saydam olmayan ürünlerdir (Ökse 2012: 11). Kil, çeĢitli evrelerden geçirilerek çanak çömlek halini almaktadır. Kil ilk önce hamur haline getirilip yoğrulmakta ve daha sonra bir süre dinlenmeye bırakılmaktadır. Belli bir süre sonra istenilen biçim verilir. Biçimlendirilen kap, kurumaya bırakılır. Kabın yüzeyi ya nemli iken, ya kuruma sırasında, ya da kuruduktan sonra çeĢitli iĢlemlerden geçirilebilir veya bezenebilir. Kuruyan kap daha sonra piĢirilerek kullanıma uygun hale getirilmektedir (Ökse 2012: 16).

Çanak Çömlekli Neolitik Dönem Yakındoğu coğrafyasında uzunca bir süre yaklaĢık olarak MÖ 6000 civarına tarihlendirilmekteydi; fakat yapılan kazı çalıĢmaları neticesinde elde edilen verilere bakılarak çanak çömlek yapımı daha eskilere indiğini MÖ 7000 yıllarına kadar gittiği anlaĢılmıĢtır. YaĢam tarzı olarak göçebelikten yerleĢik düzene geçen dönem insanı hayvancılık ve tarımla uğraĢmıĢ ve bu geliĢmeyi de önemli kılan unsur ise değiĢimin belli bir

süreliğine geçici olarak değil de kalıcı olarak yapmaları ve çanak çömlek yapımını da sürekli bir hale getirmeleridir (Aytek 2008: 32).

Çanak Çömlekli Neolitik Dönem‟e ismini veren ve bu dönemi önemli kılan çanak çömleğin ortaya çıkması son derece önem arz etmektedir. Çünkü dönemin teknolojisini, üretildiği çevrenin hem yerleĢmeleri hem de kil kaynakları bakımından iliĢkileri hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. Ayrıca bölgenin popülerlik durumu hakkında bilgi sahibi olmamızı, bölgeler ya da yerleĢmeler arası ticaret akıĢı hakkında bilgi vermeyi ve dönem insanların besin maddelerini yani ne tür bir üretim ve tüketim içinde oldukları hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır (Yalman 2006: 35).

Neolitik Dönem‟de çanak çömleksiz evreden çanak çömlekli evreye geçiĢin saptaması ise henüz tam olarak net bir Ģekilde bilinmemektedir. Çünkü geçiĢ evresinin tabakalarının çok az yerlerden biliniyor olmasından dolayı böyle bir sorun yaĢanmaktadır. Kazı çalıĢması yapılan yerleĢmelerin birçoğunda kesintisiz tabakalaĢmaya rastlanılmamaktadır (Aytek 2008: 26).

Çanak Çömlekli Neolitik Dönem‟de yerleĢik yaĢam tarzının oluĢması, tarım ve hayvancılığın baĢlamasıyla belli bölgelerde nüfus artıĢı yaĢanmıĢ ve yerleĢim alanlarında kendi iĢinde uzman – zanaatkar sınıflar oluĢmaya baĢlamıĢtır. Örneğin; hayvanların otlanmasıyla belli bir grup ilgilenmiĢ diğer yandan ise çanak çömlek yapımıyla bir baĢka grup ilgilenmiĢtir ve bundan dolayı da toplumsal örgütlenme bilinci de ortaya çıkmıĢtır. Ġlk baĢlarda son derece basit ve özensiz bir üretim olan çanak çömlekler ilerleyen dönemlerde zamanın geçmesiyle ve insanların uzmanlaĢmasının etkisiyle de daha özenli iĢçilik isteyen ve süslü ürünler vermeye baĢlamıĢlardır. Erken dönemlerde elle Ģekillendirilen kaplar daha sonra bazı kalıplarda kullanılarak üretilmiĢlerdir. Çanak çömlek yapımının ham maddesi olan kilin de doğada bolca bulunması kapların çok miktarda üretilmesine zemin hazırlamıĢtır. Bazı kaplar üzerinde kullanılan iĢaret ya da bezemeler ise bize yapıldığı bölge hakkında kültürel ve sosyo – ekonomik ipuçları da vermektedir. Anadolu topraklarının hemen hemen her yerinde dönem kültürüne ait yerleĢmeler mevcuttur (ÖzbaĢaran 2011: 9).

Neolitik Dönem‟i genel olarak ele alacak olursak günümüz yaĢamlarının temellerinin atıldığı ve devrim niteliğinde köklü değiĢimlerin yaĢandığı bir süreçtir. Ġnsanlık tarihinin kültürü içinde maddi ve manevi sanat, mimari, yerleĢik düzen tarzı, beslenme, sosyal ve dini düĢünceler gibi birçok boyutta insanlığı etkileyecek birçok değiĢim yaĢanmıĢtır. YaĢanan bu değiĢimler de kendi dönemi dıĢında diğer dönemlerde de etkisini kaybetmeyerek daha

geliĢkin ve güçlü bir Ģekilde yaĢanılacaktır. YerleĢik yaĢam tarzına geçen dönem insanlarının mimari atılımları yaparak konutlar inĢa etmiĢ ve toprağı iĢleyerek tarıma geçmesiyle yaĢam kaynağı olan besin kültürünü artık eski dönemlerde olduğu gibi neolitik insanları için bir sıkıntı teĢkil etmemektedir. Anadolu topraklarının birçok yerinde de Neolitik yerleĢmeler bulunmaktadır ve günümüz bilim dünyasına ıĢık tutacak önemli bir konum durumundadır (Türkcan 2012: 23).