Balıklı Göl Höyüğü / Yeni Mahalle

ġanlıurfa‟nın eski yerleĢim yerlerinden biri olan Yeni Mahalle kutsal olarak bilinen Balıklı Göl‟ün yanında yer almaktadır (Levha 136). Yeni Mahalle semtini ayıran Yeni Yol Caddesi üzerinde bulunan bir kesitte 1997 yılında ġanlıurfa Müzesi ve Harran Üniversitesi Arkeoloji Bölümü tarafından ortaklaĢa bir çalıĢma yapılmıĢtır. Kısa süreli olan çalıĢmada 15 m‟lik bir alanda çalıĢmalar yapılmıĢtır. Alanda yapılan kazı çalıĢması sonucu kesitin Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem‟e ait olduğu, buluntu ve analizler sonucu tespit edilmiĢtir. Konum olarak Urfa eski kent merkezi, doğusunda Harran Ovası, batısında ve güneyinde Fatik Dağları ve kuzeyinde ise KaĢmer Dağı ile çevrili bir konumda yer almaktadır. Harran Ovası ve etrafındaki platolara kuĢbakıĢı ile bakıldığında, açıklığı güneye doğru uzanan at nalı Ģeklinde bir görünüme sahip olduğu görülmektedir (Çelik 2007: 165).

Yeni Mahalle‟de 1997 yılında yapılan kazı çalıĢmaları sonucunda ele geçen buluntuların analizi sonucunda, çalıĢılan kesitin Geç Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem A (ÇÇNA) evresinden Erken Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem B (ÇÇNB) evresine kadar iskan gördüğü anlaĢılmıĢtır (Çelik 2007: 175).

Alanda çalıĢılan toprak kesit 15 metre uzunluğunda, 1 – 2 metre yüksekliğinde ve 30 – 70 cm arası geniĢliğe sahiptir (Çelik 2007: 165). Kesitin yol kenarında bulunması ve çalıĢma alanının dar olmasından dolayı yapılan çalıĢmanın süresi kısa tutulmuĢ, bu nedenle öncelikle kesitin çizimi yapılmıĢ ve alan temizliğine önem verilmiĢtir. Yapılan çalıĢmalarda kesitte çanak çömleksiz döneme ait 13 tabaka tespit edilmiĢtir. Ayrıca çalıĢmalar sonucunda yerleĢimin kuzeye doğru alçalan bir anakayanın üzerinde oturduğu saptanmıĢtır. YerleĢmenin üzeri günümüzde modern yapıların altında kalmıĢtır. ÇalıĢılmıĢ olan kesitin üst bölümü Çanak

Çömleksiz Neolitik Dönem içinde sona erdiği görülmektedir. Yeni Mahalle yerleĢiminin mimarisine baktığımız zaman terazzo taban görülmektedir (Çelik 2007: 167).

Kesitte yer alan terazzo taban parçalarından 1. ve 2. tabanların üst yüzeyleri tamamen görülebilecek bir Ģekilde ortaya çıkarılmıĢtır. Diğer terazzo tabanlar ise sadece kesitte incelemesi yapılmıĢtır. 1. terazzo taban kesitin en güneyinde yer almakta olup ve çok özensiz bir biçimde yapıldığı görülmektedir (Levha 138). Taban yaklaĢık olarak 3 – 3.5 m uzunluğundadır ve kenar kısımları belirgin bir biçimde ortaya çıkarılmıĢtır (Çelik 2007: 168). Tabanın güney kenarında düzensiz bir taĢ yığını saptanmıĢtır. Tespit edilen bu yığının büyük bir ihtimalle bir duvar olduğu düĢünülmektedir. Fakat tabanın kuzey kenarında bu duvara koĢut olabilecek baĢka bir duvar tespit edilmemiĢtir. 1. terazzo tabanı daha da sağlamlaĢtırmak için altında bulunan çakıl döĢeme ile beraber 25 cm civarı bir kalınlığa sahip olduğu görülmektedir. Bağlı bulunduğu yapının planı anlaĢılamamıĢtır. Bu tabanda yan yana 3 adet söve taĢı bulunmuĢtur ve aynı zamanda tabanın yüzeyinde yer yer tümsekler de görülmektedir. Bu tabanın 50 cm civarı altında tamamen çakıldan oluĢan bir kesit daha yer almaktadır. Tespit edilen bu çakıl kesitin terazzo tabanı olduğunu söylemek güç bir ihtimaldir. Yapılan kazı çalıĢmaları esnasında üst kesimi biraz açılan bu kesitin üst tabanı olmadığı saptanmıĢtır. Fakat bu çakıl kesitinin 1. terazzo tabanın hemen altında bulunması buranın da daha önce bir terazzo taban olduğunu ve aĢınma sebebiyle ortadan kalktığı düĢünülmektedir (Çelik 2007: 168).

YerleĢimde yer alan 2. terazzo taban ise çok özenli bir iĢçilikle yapıldığı görülmektedir (Levha 139). Tabanın üzeri pürüzsüzdür ve yuvarlak bir Ģekilde olup yaklaĢık 2 metre boyutlara sahiptir. Tabanın yarısı korunmuĢ olup ve bağlı olduğu yapının yuvarlak planlı olması düĢünülmektedir. Bu tabana dik bir Ģekilde ve muhtemelen yapınını sınırlarını oluĢturan terazzo sıvasının da olduğu görülmektedir. Tabanın kalınlığı yaklaĢık 2 cm‟dir ve diğer tabanlara nazaran çok incedir. Kesitin en üst tabakasında bulunan 3. terazzo tabanın yaklaĢık 1 metrelik gibi bir kısmı korunabilmiĢtir. Bu taban altında yer alan çakıl tabakası ile birlikte 20 cm civarı kalınlığa sahiptir (Çelik 2007: 168).

Yeni Mahalle kesitinde ise son olarak kesitin kuzey tarafında içine gömülü söve taĢı ile ortaya çıkarılan 4. terazzo tabanında yaklaĢık 1 metrelik kısmı korunmuĢ ve 20 cm kalınlığa sahip olduğu görülmektedir. Ele geçen bu 4 adet söve taĢı bazalttan yapılmıĢtır ve terazzo tabanın içinden gömülü bir Ģekilde saptanmıĢtır. Tespit edilen bu taĢların ortasında 10 – 12 cm yarıçapında ve 3 – 5 cm derinlikte oyuklar bulunmaktadır. Genel olarak söve taĢları

tüm Neolitik yerleĢmelerde görülmektedir. Bu tarz taĢlar mimari ile ilgili olup, kapı milinin altında yer almakta olup ve bu taĢlar genellikle özensiz bir biçimde yapılmaktadır (Çelik 2007: 168).

Fakat 3 adet söve taĢının yan yana yerleĢtirilmiĢ olması bunların söve taĢı olarak değil de direk altılığı olarak kullandıkları yüksek ihtimaldir. Öyle ki Göbekli Tepe yerleĢmesinde yer alan Aslanlı Yapı‟da bu tip taĢların duvarların üzerinde belirli aralıklarla dizildiği bilinmektedir. Fakat kazılan alanın çok dar olması ve alanda mimariyle ilgili fazla bir kanıt bulunamadığından dolayı söve taĢı olarak düĢünülen bu taĢlar hakkında kesin yorumlar yapılamamaktadır. Yeni Mahalle‟de 2. terazzo taban, gerek duvar kalıntılarının olmaması gerek de kerpiç kalıntısına rastlanmaması nedeniyle yuvarlak planlı bir dal – örgü yapıya ait olma ihtimali bulunmaktadır. YerleĢimde bulunan bir diğer söve taĢı ise 4. terazzo tabanda bulunmaktadır. Alanın küçük olması ve bu alandaki terazzo tabanların varlığı bu alanın kült olma ihtimalini akıllara getirmektedir (Çelik 2007: 168).

Yeni Mahalle yerleĢiminin batısında bulunan Kızılkoyun Mahallesi‟nde bir kaya mezarlığının içinde yer alan niĢin örülmüĢ duvarında üzerinde geniĢ yiv bulunan bir stelin gövdesi saptanmıĢtır. Yeni Mahalle yerleĢiminde yapılan hafriyatlar esnasında çekilmiĢ bazı fotoğraflarda stel olabilecek taĢlar saptanmıĢtır. Stel olduğu düĢünülen bu taĢların her ne kadar Yeni Mahalle kesitinde ele geçmemiĢ olsa bile bu semtte bir T biçimli stelin bulunmuĢ olması Göbekli Tepe ve Nevali Çori baĢta olmak üzere, Karahan Tepe, Sefer Tepe ve Hamzan Tepe gibi yerleĢimlerden bildiğimiz yapı geleneğinin Urfa kent merkezinde bulunduğunu kanıtlar niteliktedir (Çelik 2007: 169).

Yeni Mahalle, Balıklı Göl ve Dergah çevre düzenlemesi projesi sayesinde ortaya çıkmıĢtır. Alanda 1993 yılında yapılan hafriyatlar sonucu günümüzde Ġbrahim Peygamber Makamı‟nın kuzeyinde bulunan ve Yeni Mahalle‟ye ait eski evlerinin bulunduğu alanın altından ortaya çıkarılan 1.93 metre boyutunda bir heykelin bulunması da aslında buranın bir Neolitik merkez olduğunun iĢaretiydi (Levha 140) (Çelik 2007: 174).